Miejsce w SLW: uczennica Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: metodologia, logika i psychologia indukcji, epistemologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 6.12.1899. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: kwiecień 1942. Wilno (obecnie Litwa).

Rodzice: Józef i Zofia z d. Feigenblatt.

Matura: Gimnazjum Anieli Wereckiej w Warszawie (1919).

Studia: Wydział Filozoficzny UW (matematyka i filozofia, 1919–1925), Uniwersytet w Cambridge (1929–1930).

Doktorat: Uprawnienie rozumowania indukcyjnego. 10.12.1926. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Staż: Cambridge University (1929–1930).

Dydaktyka: Gimnazja warszawskie, m.in. w Gimnazjum Żeńskie Zofii Rosenfeld (1926?).

Varia: Używała też nazwisk: Hosiassonówna, Hosiasson-Lindenbaum, Hosiasson-Lindenbaumowa. Została rozstrzelana w więzieniu gestapo na Łukiszkach.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Hosiasson zajmowała się niemal wyłącznie problematyką metodologiczną, a w jej obrębie teorią indukcji i konfirmacji. W sporze o naturę prawdopodobieństwa wzmocniła argumentację na rzecz koncepcji subiektywnej (logicznej).

Wybrane kwestie szczegółowe

• Teoria indukcji. Pojęcie indukcji da się tak uogólnić, że teoria indukcji staje się po prostu teorią wszelkiego wnioskowania zawodnego. Odmianami indukcji są: indukcja generalizacyjna, indukcja hipotetyczna, indukcja aproksymatywna i subindukcja.

Z indukcją generalizacyjną mamy do czynienia, gdy stopień uznania zdania „Każde A jest B” jest wzmacniany za pomocą sądu, że szereg przedmiotów A jest B.

Z indukcją hipotetyczną mamy do czynienia, gdy stopień uznania, że p, jest wzmacniany na podstawie sądów, że q, i że to, że q, jest następstwem tego, że p.

Z indukcją aproksymatywną mamy do czynienia, gdy „na podstawie pewnych danych sądzimy, że spełniona jest pewna teza, ze względu na którą dane te są w pewnym stosunkowo dużym stopniu prawdopodobne (nie będąc jednak jej następstwami)”.

Wreszcie z subindukcją mamy do czynienia, gdy „na podstawie pewnych następstw, względnie następstw przybliżonych, jakiejś tezy sądzimy, że spełnione są pewne inne jej następstwa, względnie następstwa przybliżone (a nie sama teza)”.

Do szeroko rozumianej indukcji należy także wnioskowanie przez analogię, tj. wnioskowanie, w którym koniunkcja przesłanki i wniosku jest logiczną konsekwencją pewnej hipotezy na gruncie określonej wiedzy.

Wbrew tradycyjnemu ujęciu zdanie ogólne, do którego „prowadzi” rozumowanie indukcyjne, nie jest konkluzją (w sensie logicznym) tego rozumowania; zdania szczegółowe, do których odwołuje się takie rozumowanie dostarczają jedynie motywacji dla przyjęcia owego zdania ogólnego.

• Aksjomatyczna charakterystyka konfirmacji. O konfirmacji (wiarygodności) jakiejś hipotezy można mówić tylko ze względu na wiedzę konfirmującego – w konsekwencji wiarygodność hipotezy jest zawsze względna. Pełen kontekst konfirmacyjny ma zatem postać: hipoteza h jest wiarygodna w stopniu c ze względu na wiedzę W. Wiarygodność danej hipotezy wzrasta w miarę rozszerzania wiedzy o kolejne elementy zgodne z hipotezą. Aksjomatycznie można scharakteryzować konfirmację w sposób następujący:

(1) Jeżeli h wynika logicznie z W, to c(h, W) = 1.

(2) Jeżeli ~ (h₁ ∧ h₂) wynika logicznie z W, to c(h₁ ∧ h₂, W) = c(h₁, W) + c(h₂, W).

(3) c(h₁ ∧ h₂, W) = c(h₁, W) × c(h₂, (W_u {h₁}).

(4) Jeżeli zbiory zdań W₁ i W₂ są równoważne, to c(h, W₁) = c(h, W₂).

• Paradoks konfirmacji. Rozważmy hipotezę o postaci implikacji:

(H) Jeżeli x jest A, to x jest B.

Przykład: Jeśli coś jest krukiem, to jest czarne.

Hipoteza (H) jest równoważna hipotezie:

(K) Jeżeli x nie jest B, to x nie jest A.

Przykład: Jeśli coś nie jest czarne, to nie jest krukiem.

Zatem powinno być tak, że każde potwierdzenie hipotezy (K) potwierdza hipotezę (H). Przypuśćmy teraz, że mamy przed sobą białą koszulę, która zatem nie jest czymś czarnym, a więc nie jest też krukiem. Potwierdza to hipotezę (K). Nie wydaje się jednak, żeby istnienie białych (ergo nie-czarnych) koszul potwierdzało hipotezę (H), głoszącą, że wszystkie kruki są czarne.

Aby rozwiązać ten paradoks, przyjmijmy, że o sile potwierdzenia danej hipotezy decyduje – poza związkiem logicznym – liczność zbiorów, z których wolno brać przykłady potwierdzające (tu: zbiór kruków versus zbiór przedmiotów nie-czarnych). Im mniej liczny jest ten zbiór (zbiór kruków jest mniej liczny niż zbiór przedmiotów nie-czarnych), tym silniejsze jest potwierdzenie.

• Postęp wiedzy. Wiedza jest zbiorem przekonań uzasadnionych, aktualnych i dostatecznie ze sobą powiązanych (warunku prawdziwości na wiedzę nie ma powodu nakładać).

Wiedza może być zbiorem przekonań pewnych lub (tylko) prawdopodobnych („niecałkowicie uzasadnionych”, „niepewnych”). Przekonania prawdopodobne mogą być właściwe lub niewłaściwe. Przekonania prawdopodobne są właściwe, gdy stopień pewności subiektywnej odpowiada stopniowi pewności obiektywnej (tj. stopniowi prawdopodobieństwa).

W wypadku wiedzy pewnej postęp polega na:

(a) jej wzbogaceniu;

(b) zwiększeniu liczby należących do niej przekonań zaktualizowanych;

(c) zwiększeniu liczby uświadomionych powiązań między tymi przekonaniami.

Wzbogacenie wiedzy nie jest prostym zwiększeniem liczby przekonań. Rozważmy dwa wypadki. W pierwszym wypadku posiadamy wiedzę W i nabywamy przekonania, że p, przy czym wśród przekonań należących do wiedzy W jest przekonanie, że q takie, że na podstawie koniunkcji przekonania, że q, i przekonania, że p, mamy prawo żywić przekonanie, że r. W drugim wypadku nabywamy przekonania, że r bezpośrednio. Powiemy, że w pierwszym wypadku nabycie przekonania, że q, ma większą wagę niż nabycie przekonania, że r, w drugim wypadku – chociaż w obu wypadkach nasza wiedza powiększyła się o jedno aktualne przekonanie.

Aktualizacja pewnego przekonania potencjalnego polega na tym, że zostaje ono przeżyte faktycznie hic et nunc. Do aktualizacji jakiegoś przekonania może dojść albo w drodze rozumowej (gdy przekonanie należało dotąd do naszej wiedzy tylko potencjalnie, ale wyprowadziliśmy je jako konsekwencję ze swoich aktualnych przekonań), albo w drodze pamięciowej (gdy to przekonanie kiedyś przeżywaliśmy aktualnie, następnie zapomnieliśmy je, a następnie sobie przypomnieliśmy).

Spośród uświadomionych powiązań między przekonaniami szczególnie cenne dla postępu wiedzy są powiązania polegające na tym, że jedno przekonanie stanowi wyjaśnienie drugiego, albo – zwłaszcza – gdy świadomość tych powiązań umożliwia zaksjomatyzowanie pewnego zbioru naszych przekonań.

W wypadku wiedzy prawdopodobnej dochodzą jeszcze trzy kryteria postępu:

(e) „wyrównanie” stopni pewności subiektywnej i obiektywnej (czyli prawdopodobieństwa) jakiegoś przekonania;

(f) zwiększenie samego stopnia pewności obiektywnej jakiegoś przekonania prawdopodobnego;

(g) „zwiększenie wagi stopnia pewności” danego przekonania.

W wypadku (g) chodzi o to, aby np. do faktów przemawiających za jakimś przekonaniem dodać nowe fakty za nim przemawiające (w wypadku, gdyby nowe fakty przemawiały przeciwko temu przekonaniu, nastąpi zmniejszenie owej wagi).

Trzeba przy tym pamiętać, że wzrostowi stopnia pewności jednego przekonania, należącego do czyjejś wiedzy, może towarzyszyć spadek tego stopnia dla innego przekonania.

„Ostatecznym celem wiedzy z punktu widzenia poznawczego jest, jak się zdaje: (1) osiągnięcie wiadomości jak najwięcej – jak to się mówi „całej prawdy”; (2) w sposób możliwie najpewniejszy oraz (3) możliwie największa tej wiedzy gotowość. Z punktu widzenia tego celu wymienione wyżej czynniki stanowią istotnie postęp wiedzy”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Bulińska, Maria: • 1998 – Janina Hosiasson-Lindenbaumowa (1899–1942). Filozof, logik, pedagog. W: [Fudali (red.) 1998], s. 251–259.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne: 

Bp.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1928 – Definicje rozumowania indukcyjnego. PF r. XXXI z. 4 s. 352–367. • 1930b – Quelques remarques sur la dépendance des probabilités a posteriori de celles a priori. S1KMKS s. 375–382. • 1930–1931 – Studia filozoficzne w Cambridge (spr.). RF t. XII nr 1–10 s. 218b–220a. • 1931a – Why do we prefer probabilities relative to many data? Min. v. XL nr 157 s. 23–36. • 1931b – Z warsztatów współczesnej logiki. WŻ r. VI z. 12 s. 838–844. • 1932a – „Logistyka” a logika tradycyjna. WŻ r. VII z. 5 s. 278–285, z. 8–9 s. 495–509. • 1932b – Uwagi w sprawie pojęcia prawdopodobieństwa jako granicy częstości. PF r. XXXV z. 3–4 s. 194–208. • 1934a – Heinrich Scholz. Geschichte der Logik (rec.). PF r. XXXVII z. 1 s. 99–100. • 1934b – O prawomocności indukcji hipotetycznej. W: [Fragmenty filozoficzne… 1934], s. 11–34, 208. • 1935a – Dwa kongresy filozoficzne. WŻ r. X nr 1 s. 94–99. • 1935b – Przyczynek do pojęcia prawdopodobieństwa jako granicy częstości. RPTM-II t. XXXIX s. 135–145. • 1935c – Uwagi w sprawie psychologii wnioskowań indukcyjnych. KP t. VII s. 275–300, 638–639. • 1935d – Wahrscheinlichkeit und Schluss aus Teilprämissen. E B. V H. 1 s. 44–45, H. 2 s. 176. • 1936a – La théorie des probabilités est-elle une logique généralisée? Analyse critique. AC1PS f. IV s. 58–64. • 1936b – O prawdopodobieństwie hipotez. PF r. XXXIX z. 4 s. 416–417. • 1936c – Wahrscheinlichkeit und Schluss aus Teilprämissen. A8CIP s. 192–196. • 1937–1938 – Bemerkungen über die Zurückführung der physischen auf psychische Begriffe. E B. VII H. 4 s. 335–341, 364–365. • 1940 – On Confirmation. JSL v. V nr 4 s. 133–148. • 1941 – Induction et analogie: comparaison de leur fondement. Min v. L nr 200 s. 351–365. • 1948 – Postęp wiedzy z punktu widzenia poznawczego. PF r. XLIV z. 1–3 s. 59–65. Toż w: ZN t. XXIII z. 1 s. 58–73. • 1948–1949 – Theoretical Aspects of the Advancement of Knowledge. Ss v. VII nr 4–5 s. 253–261.

2. Publicystyka:

Pisywała do Biuletynu Informacyjnego Związku Zawodowego Nauczycieli Średnich Szkół Żydowskich w Polsce, przekształconego w 1930 w Pracę Nauczycielską.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Russell, Bertrand: • 1923 – Wychowanie a ustrój społeczny. W., Rj, ss. 288. • 1939 – O wychowaniu – ze specjalnym uwzględnieniem wczesnego dzieciństwa. W., NK, ss. 258. • 1939 – Zarys filozofii. W., WJP, ss. 364.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Jedynak, Anna: • 2001 – Janina Hosiasson-Lindenbaum. W: [Krajewski W. (red.) 2001], s. 97–10. ■ Lechniak, Marek: • 2016 – Janina Hosiasson-Lindenbaumowa o rozwoju wiedzy w świetle dzisiejszych koncepcji rozwoju (postępu) wiedzy. W: [Łukasiewicz D. i Mordarski (red.)], s. 71–82. ■ Tadeusz Szubka: • List Janiny Hosiasson-Lindenbaum do George’a Edwarda Moore’a. FN r. XXVI nr 1 s. 129–141.