Miejsce w SLW: uczeń Henryka Mehlberga i Tadeusza Czeżowskiego.

Obszary badań: logika i jej filozofia, teoria norm, epistemologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 22.02.1921. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 31.05.2014. Toruń.

Rodzice: Władysław i Julia z d. Różycka.

Matura: Gimnazjum Humanistyczne w Warszawie (1938).

Studia: UWr (1946–1950).

Magisterium: Pojęcie konwencji w dziełach Poincarégo. 8.11.1950. UWr. Henryk Mehlberg.

Doktorat: Logika klasyczna a założenia egzystencjalne. 25.10.1960. UT. Tadeusz Czeżowski.

Habilitacja: Jedynkowe systemy aksjomatyczne. 18.11.1964. UT.

Profesura: 5.10.1978/11.04.1986.

Dydaktyka: UT (1957–1997), WSP w Bydgoszczy (1971–1991).

Varia: W czasie studiów w UWr zbliżył się naukowo do Bolesława Gaweckiego. Po nagonce politycznej na tego ostatniego pracował przez 7 lat jako urzędnik, magazynier itp. Pełnił funkcję sekretarza (1958–1972), zastępcy redaktora (1972–1981) i redaktora (1981–2008) „Ruchu Filozoficznego”. Członek honorowy PTF (2003). Odznaczony KKawOPR (1979).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Głównymi dziedzinami zainteresowań badawczych Gumańskiego były filozoficzne podstawy logiki i teoria norm.

Poza tym zajmował się m.in:

(a) konstrukcją dedukcyjnych systemów odwracalnych opartych na równoważnościowych regułach inferencji;

(b) problematyką rozstrzygalności;

(c) analizą pojęcia homologii (w biologii) i podobieństwa.

W obrębie problematyki czysto filozoficznej analizował strukturę sytuacji poznawczej, do której – poza podmiotem i przedmiotami poznania oraz (roz)poznawanymi własnościami – zaliczał tzw. warunki poznawcze (włączając w to wiedzę podmiotu poznania i używaną przez niego aparaturą poznawczą). „Rzeczywistością” nazywał ogół wszystkich przedmiotów, których istnienie poznawalne jest w pewnych warunkach.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Pojęcie istnienia. Niektórzy uważają, że pojęcie istnienia (egzystencji) jest pojęciem logicznym, interpretując je jako odpowiednik małego (szczegółowego) kwantyfikatora. Jest to pogląd błędny, gdyż „istnienie” jest predykatem empirycznym. W związku z tym sensowna jest formuła: ˅x (istnieje x). Właściwe odczytanie w niej kwantyfikatora to „pewien x”. Cała formuła przybiera wtedy postać: Pewien x istnieje.

Pojęcie istnienia jest pojęciem empirycznym. Powinno ono być rozumiane dostatecznie szeroko, aby można było powiedzieć nie tylko, że istnieją konkrety, lecz także, że istnieją abstrakty. Dlatego nazwy abstraktów są nazwami równie rzetelnymi, jak nazwy konkretów. Nazwami pozornymi są natomiast nazwy przedmiotów nieistniejących, do których należą przedmioty wewnętrznie sprzeczne.

• Teoria norm. Normy – w przeciwieństwie do nakazów – są ogólne; ogólnie regulują one pewien typ zachowań ludzkich. Wyrażenie W jest normą, gdy: (a) w wyrażeniu W występują terminy normatywne lub W jest równoważne pewnemu wyrażeniu, w którym takie terminy występują; (b) W ma co najmniej jednego adresata; (c) W nakłada na adresatów pewne obowiązki, stawia wobec nich pewne zakazy lub udziela pewnych uprawnień (resp. pozwoleń).

Normy nie mają wartości logicznej. Można co najwyżej mówić o ich: (a) ważności (ze względu na to, co uznaje się za wartościowe i jakie cele zostały obrane); (b) skuteczności (efektywności w realizowaniu obranych celów).

Odpowiednikiem pojęcia wynikania dla zdań w sensie logicznym jest pociąganie w dziedzinie norm. Pojęcie pociągania zrelatywizowane jest do pewnego zbioru norm, zwanego „kodeksem”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

■ Walczak, Zbigniew: • 1997 – Bibliografia prac Leona Gumańskiego za lata 1958–1996. W: [Gorzka i Jadczak (red.) 1997], s. 27–36.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1961^k – Elementy sądu a istnienie. Tr., TNT, ss. 102. • 1964^k – Jedynkowe systemy aksjomatyczne. Tr., TNT, ss. 76. • 1967^k – Elementarny wstęp do logiki współczesnej. Bdg., ONSW, ss. XII+140. • 1969^k – Wstęp do logiki współczesnej. Cz. I. Tr., WUMK, ss. 76. 1970². 1973³. 1973⁴. 1974⁵. 1975⁶. • 1983^k – Wprowadzenie w logikę współczesną. Tr., WUMK, ss. 264. 1990². W., PWN, ss. 276.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1969^r – Rozprawy filozoficzne. Tadeuszowi Czeżowskiemu w 80. rocznicę urodzin. Tr., TNT, ss. 476. • 1979^r – Studia z Nauk Społecznych. Bdg, WSPB, ss. 138. • 1980^r – Księga pamiątkowa ku czci profesora Tadeusza Czeżowskiego. Tr., WUMK, ss. 206. • 1991a^r – Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Z. 224. Logika I. Tr., WUMK, ss. 88. • 1991b^r – Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. z. 225. Logika II. Tr., WUMK, ss. 52. • 1992^r – Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Z. 255. Logika III. Tr., WUMK, ss. 138.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1999^z – To Be or not to Be? Is that the Question? – and Other Studies in Ontology, Epistemology and Logic. A., R. ss. 324. • 2006^z – Istnienie i logika. Studia z filozofii. Tr., WUMK, ss. 462.

1.4. Artykuły:

• 1960a – Logika klasyczna a założenia egzystencjalne. ZNUMK z. 4 (Filozofia 1). s. 3–64. • 1960b – Singular Propositions, and „This” as a Quantifier. Min v. LXIX nr 276 s. 534–543. • 1962a – Jean Piaget. RF t. XXI nr 4 s. 375–381. • 1962b – Międzynarodowe Kolokwium Metodologii Nauk w Warszawie. RF t. XXI nr 1 s. 1–6. • 1962c – W odpowiedzi Recenzentowi [Antoniemu B. Stępniowi]. RF t. XXI nr 3 s. 281–286. • 1966 – Tadeusz Czeżowski, Filozofia na rozdrożu. Metodologia i filozofia (rec.). SF r. X nr 3 s. 185–193. • 1969a – Próba precyzacji biologicznego pojęcia homologii. W: [Gumański 1969^r], s. 85–104. • 1969b – Uwagi o dowodzie sformalizowanym i konsekwencji. SL v. XXV s. 151–158. • 1971 – O potrzebie nauczania logiki. DSW z. 1(13) s. 117–129. Toż w: ŻSW r. XIX z. 2 s. 21–35. • 1974 – Stanisława Jaśkowskiego interpretacje zdań kategorycznych. RF t. XXXII nr 2–3 s. 181–185. • 1975a – Deontic Logic Without Certain Paradoxes. SL v. XXXIV nr 4 s. 343–365. • 1975b – A Deontic Sentential Calculus without Certain Paradoxes of the Standard System. BSL (Ww.) v. IV nr 2 s. 74–77. • 1975c – Deontyczny rachunek zdań bez paradoksów systemu standardowego. RF t. XXXIII nr 3–4 s. 322–336. • 1975d – In the Service of Philosophy. DH v. II nr 1 s. 181–186. • 1975e – Paradoksy obowiązków i dozwoleń w standardowym systemie logiki deontycznej. RF t. XXXIII nr 1 s. 55–66. • 1976a – An Improvement of the Deontic Calculus DSC. BSL (Ww.) v. V nr 3 s. 97–101. Toż w: SL v. XXXVI (1977) nr 3 s. 177–180. • 1976b – Ein neues System der deontischen Logik. WZMLU B. XXVI H. 3 s. 27–35. • 1976c – Podobieństwo. AUW. Prace Filozoficzne t. XVIII (Logika nr 5) s. 55–71. • 1977 – W służbie nauki i społeczeństwa. KHNT r. XXII z. 1 s. 13–20. • 1979 – Zręby filozofii Tadeusza Czeżowskiego. SF r. XXIII nr 8 s. 9–13. • 1980a – On Deontic Logic. SL v. XXXIX nr 1 s. 63–75. • 1980b – Tadeusz Czeżowski. W: [Gumański 1980^r], s. 5–11. • 1981a – The Deontic Calculus DSC3. BSL (Ww.) v. X nr 2 s. 63–67. • 1981b – Tadeusz Czeżowski jako człowiek. RF t. XXXIX nr 2–4 s. 23–28. • 1981c – Tadeusz Czeżowski’s Logical Writings. SL v. XL nr 3 s. 203–207. • 1983a – Dyskusja z profesorem Tadeuszem Kotarbińskim. RF t. XL nr 4 s. 279–285. • 1983b – An Extension of the Deontic calculus DSC. SL v. XLII nr 2–3 s. 129–137. • 1984 – Logika modalna. RF t. XLI z. 3 s. 163–177. Toż (zmod.) jako „Modalne rachunki logiczne”. W: [Cackowski i Szaniawski 1987 ^r], s. 380–391. • 1986 – Entscheidbarkeit des engeren Prädikatenkalküls. ULM B. III. s. 9–14. • 1988a – Ausgewählte Probleme der deontischen Logik. W: [Kreiser, Gottwald i Stelzner (red.) 1988], s. 224–275. • 1988b – Logika deontyczna czy logika norm? SF r. XXXII nr 12 s. 111–120. • 1988c – Remarks on Cantor’s Diagonal Method and Some Related Topics. ULM B. III s. 15–23. Toż (w wersji rozszerzonej) w: [Dyankov (red.) 1988], s. 45–56. • 1989a – Deontic Logic or Logic of Norms? RF t. XLVI nr 1 s. 67–70. • 1989b – A New Approach to Realistic Epistemology. Dl v. XLIII f. 1–2 s. 193–210. • 1992 – Logical and Semantical Antinomies. RF t. XLIX nr l s. 21–30. • 1993a – Być? Nie być? – Czy to pytania? W: [Karłowicz (red.) 1993], s. 263–273. • 1993b – Frege-Kolloquium 1991. RF t. L nr 2 s. 141–146. • 1993c – Logische und semantische Antinomien. W: [Stelzner (red.) 1993], s. 120–127. • 1993d – W odpowiedzi Recenzentowi [Wojciechowi Krysztofiakowi]. RF t. L nr l s. 101–105. • 1994a – Garść uwag o definicjach. W: [Jadacki i Strawiński (red.) 1994], s. 135–144. • 1994b – Nowe ujęcie epistemologii realistycznej. W: [Omyła (red.) 1994], s. 87–101. • 1997a – The Ideal University and Reality. W: [Brzeziński i Nowak L. 1997^r], s. 35–46. • 1997b – Na drodze ku ideałowi uniwersytetu. Aspekt moralny. RF t. LIV nr 1 s. 81–87. • 1999 – Czy rachunek funkcyjny jest rozstrzygalny? RF t. LVI nr 3–4 s. 363–374. • 2000a – The Decidability of the Functional Calculus. RF t. LVII nr 3–4 s. 411–438. • 2000b – Remarks on Cantor’s Diagonal Method and Some Related Topics. RF t. LVII nr 3–4 s. 439–448. • 2002 – W sprawie granic filozofii. RF t. LIX nr 2 s. 215–217. • 2003 – Jeszcze raz o istnieniu i pokrewnych kwestiach. FN r. XI nr 2 s. 129–138. • 2004a – Prawda po prostu. RF t. LXI nr 4 s. 611–617. • 2004b – Uwagi o związku przyczynowym. RF t. LXI nr 1 s. 109–115. • 2008 – A New Proof of Decidability of First-Order Functional Calculus. RF t. LXV nr 3 s. 419–437.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Gorzka, Cezary & Jadczak, Ryszard (red.): • 1997 – Studia z filozofii i logiki. Księga pamiątkowa w darze Prof. Leonowi Gumańskiemu. T., WUMK. ■ Jadczak, Ryszard: • 1996 – Jubileusz siedemdziesięciopięciolecia urodzin profesora Leona Gumańskiego. RF t. LIII nr 4 s. 497–501.