Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: semiotyka logiczna, literaturoznawstwo, teatrologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 9.10.1902. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 24.02.1985. Warszawa.

Rodzice: Jan i Maria Barbara z d. Kawiecka.

Matura: Gimnazjum Męskie Michała Kreczmara w Warszawie (1912–1921).

Studia: UW (1922–1927).

Magisterium: Na podstawie pracy doktorskiej. 9.06.1931. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Doktorat: O przenośnym znaczeniu wyrazów. 26.06.1930. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Dydaktyka: Gimnazjum im. Bolesława Limanowskiego w Warszawie (1936–1939), UŁ (1945–1947), UW (1946–1950), PWST (1950–1973).

Varia: Ochotnik w Wojnie Polsko-Bolszewickiej (1920) i uczestnik Kampanii Wrześniowej (1939). Pracował jako aktor i (1946–1982) jako reżyser teatralny, radiowy i telewizyjny. Odznaczony KKomOPR (1977).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Kreczmar zajmował się m.in. problematyką teorii znaczenia oraz teorii sztuki (a w szczególności teorii teatru). Jeśli chodzi o problematykę teorii znaczenia, uważał, że poprawna definicja równoznaczności – w duchu reizmu – nie powinna zawierać funktorów intensjonalnych.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Kłopoty z równoznacznością. Uważa się niekiedy, że najlepszym sposobem zdefiniowania „znaczenia” jest podanie odpowiedniej definicji przez abstrakcję – o postaci:

(1) Znaczenie wyrażenia a jest identyczne ze znaczeniem wyrażenia b, gdy wyrażenie a jest równoznaczne z wyrażeniem b.

Jak wiadomo relacja identyczności z definiendum jest zwrotna, symetryczna i przechodnia. Własności te powinna więc mieć relacja równoznaczności z definiensa. Można wysunąć następujące zastrzeżenie co do przechodniości tej ostatniej relacji. Rozważmy formułę zdającą z niej sprawę:

(2) Jeżeli wyrażenie a jest równoznaczne z wyrażeniem b, a wyrażenie b jest równoznaczne z wyrażeniem c, to wyrażenie a jest równoznaczne z wyrażeniem c.

Otóż, można by powiedzieć, że jeśli wyrażenie b jest np., to z równoznacznością z nim wyrażenia a i c może nie łączyć się równoznaczność wyrażeń a i c. Sytuacji takiej można uniknąć, jeśli się pojęcie równoznaczności zrelatywizuje do konwencji językowych. Wtedy formuła (1) przyjmie postać:

(3) Znaczenie wyrażenia a ze względu na konwencję k jest identyczne ze znaczeniem wyrażenia b ze względu na konwencję l, gdy wyrażenie a ze względu na konwencję k jest równoznaczne z wyrażeniem b ze względu na konwencję l.

Jest wówczas widoczne, że w formule (2) wyrażenie b musi być w obu członach poprzednika wzięte w znaczeniu wyznaczonym przez te samą konwencję. Tym samym albo jeden, albo drugi człon poprzednika będzie fałszywy.

Takie postawienie sprawy rodzi jednak różne wątpliwości ogólne, np. (a) czego dotyczą konwencje, o których mowa w formule (3): kształtów wyrażeń a i b, czy także okoliczności użycia tych wyrażeń; (b) czy symbole a i b w formułach (1) i (3) są nazwami jednostkowymi pewnych indywiduów, czy są to nazwy ogólne – i obie formuły powinny zostać poprzedzone dwoma generalizatorami, wiążącymi a i b pełniącymi rolę zmiennych.

• Reżyser w teatrze. Dziełem reżysera teatralnego jest inscenizacja: jako inscenizowanie, a więc „czynność, która się odbywa w okresie przygotowań do przedstawienia, i której świadkami rzadko bywają widzowie”, oraz jako „wytwór tej czynności, jej rezultat, który jest właśnie przeznaczony dla widzów”.

Inscenizowanie zmierza do „wykonania i zestrojenia różnych elementów, mających stanowić w rezultacie interpretację sceniczną danego utworu”. Do elementów tych należą: ostateczne opracowanie tekstu, decyzje obsadowe, uzgodnienie interpretacji ról z ich wykonawcami, decyzje dotyczące oświetlenia, dekoracji, rekwizytów, kostiumów, określenie oprawy dźwiękowej oraz opracowanie planu prób i ich poprowadzenie. We wszystkich tych elementach inscenizacji-czynności reżyser korzysta z pomocy wielu osób; poza samymi aktorami są to m.in dekorator (scenograf), twórca kostiumów, charakteryzator itd.

Rozmiary interwencji reżysera w „opracowanie” tekstu wystawianej sztuki teatralnej bywają różne: od maksymalnego pietyzmu (i ograniczenia się do „dyrygentury” i „instruktażu” wobec aktorów) do daleko idących „samowolnych” modyfikacji „adaptacyjnych” – do parodii włącznie. Formy pośrednie „opracowania” usprawiedliwiane są na ogół koniecznością „ułatwienia” recepcji dzieła przez widza – „upoglądowienia” dzieła. Strategie te bywają różnie oceniane – przez krytyków teatralnych i przez publiczność; najrozsądniejsza jest „postawa liberalna”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1939^k – Uwagi o programie języka polskiego w gimnazjum ogólnokształcącym [an.]. W., KWM, ss. 36.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1946a^r (z: Juliusz Saloni) – Nad poziomy. Wypisy polskie dla VII klasy szkoły powszechnej. W., NK, ss. 426+XXX. 1947². Jako: Wypisy polskie dla klasy VII szkoły podstawowej, ss. 458. • 1946b^r (z: Juliusz Saloni) – Na przełomie. Wypisy polskie dla klasy 6 szkół powszechnych. W., NK, ss. 402. 1947². Na przełomie. Jako: Wypisy polskie dla klasy VI szkoły podstawowej, ss. 440. 1949³. • 1947–1948a^r (z: Juliusz Saloni) – Drogi i rozdroża. Cz. 3. T. I–II. Wypisy polskie dla klasy trzeciej gimnazjum (dawnej czwartej). W., NK, ss. 464+544. 1948². • 1947–1948b^r (z: Juliusz Saloni) – Drogi i rozdroża. Cz. 2. T. I–II. Wypisy polskie dla klasy drugiej gimnazjum (dawnej trzeciej). W., NK, ss. 510+396. 1948². 1952³. • 1948^r (z: Juliusz Saloni) – Drogi i rozdroża. Cz. 1. T. I–II. Z dziejów literatury i kultury staropolskiej. Wypisy. W., NK, ss. 544+416. 1949².

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1931 – Sur la métaphore. STNW wydz. II t. XXIV z. 1–6 s. 14–19. • 1932 – W sprawie programu propedeutyki filozofii w szkole średniej. O r. XII nr 2 s. 57–60. • 1933 – Franciszek Manthey. Kategorematische und Synkategorematische Ausdrücke (rec.). PF r. XXXVI z. 1–2 s. 179–180. • 1934a – Henryk Gaertner, Gramatyka współczesnego języka polskiego (spr.). PF r. XXXVII z. 1 s. 97–99. • 1934b – Równoznaczność, wieloznaczność, znaczenie. W: [Fragmenty filozoficzne… 1934], s. 35–51, 208–209. • 1935 – Momenty wychowawcze, państwowe i obywatelskie w pismach M.T. Cycerona. Zr r. VI nr 2 s. 42–53. • 1936 – O znaczeniu przenośnym (metaforycznym). PF r. XXXIX z. 4 s. 441–442. • 1938 – O przenośni u Arystotelesa. W: [Łempicki Z. (red.) 1937], s. 321–336. • 1946 – O postawie oceniającej w badaniach literackich. ZagL r. IV z. 2 s. 33–36. • 1956 – Zasadzki wiersza. Tt r. XI nr 11 s. 13–16. • 1960a – Dramat nierozwiązanych antynomii. W: [Skwarczyńska et al. (red.) 1960], s. 75–90. • 1960b – Przedmowa do: Jerzy Żuławski. Eseje. W., PIW, s. 5–14. • 1970 – Wstęp do: Edward Csató. Paradoks o reżyserze. W., WAF, s. 5–24. • 1976 – Brecht w Warszawie. Na marginesie książki Konrada Gajka. PTea r. XXV z. 1–2 s. 153–158.

2. Publicystyka:

• 1956^p – Polemiki teatralne. W., Cz, ss. 274. • 1982^p – Cały świat gra komedię. Drobiazgi o teoriach i artystach. W., PIW, ss. 236. • 1989^p – Stare nieprzestarzałe. W., PIW, ss. 470. • 2002^p – Z dzienników. PTea r. LI nr 1–2 s. 378–401.

3. Teksty literackie:

• 2007^l – Ptaki. ML r. X nr 6 s. 29.

4. Przekłady:

■ Renan, Ernest: • 1974 (opr.) – Szata Prospera. G., PTW, ss. 78. ■ Shaw, George Bernard: • 1976 (opr.) – Zbyt prawdziwe, aby było dobre. G., PTW, ss. 14.

C. Bibliografia przedmiotowa: 

Bp.