Miejsce w SLW: uczeń Jerzego Giedymina.
Obszary badań: metodologia nauk, filozofia kultury.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 26.12.1931. Rajsk k. Kalisza.
Data i miejsce śmierci: 24.07.2012. Poznań.
Rodzice: Stanisław i Janina z d. Chrzanowska.
Matura: Liceum im. Adama Asnyka w Kaliszu (1951).
Studia: UP (1951–1955).
Magisterium (z polonistyki): Sztuka poetycka Jana Kochanowskiego. 4.06.1955. UP. Jerzy Ziomek.
Doktorat: Znaczenie jako wykładnik sposobu rozumienia wyrażeń. 31.08.1961 (według innych źródeł: 14.05.1962). UP. Jerzy Giedymin.
Habilitacja: Problematyka terminów teoretycznych w odniesieniu do pojęć literaturoznawczych. 22.01.1968 (zatwierdzona 1.07.1968). UP.
Profesura: 4.04.1974/12.04.1979.
Dydaktyka: UP (1957–2002).
Varia: Członek-korespondent (od 30.05.1986) i członek rzeczywisty (od 16.12.1994) PAN. Odznaczony KKawOPR (1978).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Dziedzinami badanymi przez Kmitę były: ogólna metodologia nauk empirycznych (w której analizował m.in. – w duchu realistycznym – stosunek teorii do doświadczenia), metodologia nauk humanistycznych (w której wprowadził pojęcie interpretacji humanistycznej), metodologia nauk o literaturze (w której dokonał rekonstrukcji logicznej tych nauk) i kulturoznawstwo (w którym analizował m.in. relację między rzeczywistością przedstawiającą a przedstawioną w dziele sztuki, pojęcie symbolu i metafory, którą uważał za poprzednik kontrfaktycznego okresu warunkowego uznawanego potocznie za prawdziwy, oraz ogólnie kulturę symboliczną, a także związki kultury z magią).
Kmita poddawał analizie krytycznej współczesne doktryny filozoficzne – m.in. postmodernizm wyrażający postawę tzw. ironistów. Postmodernizm – w każdym razie w wersji radykalnej – uważał za nie do utrzymania.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Status metodologii nauk i naukoznawstwa. Są poważne racje, by zarówno metodologię nauk, jak i naukoznawstwo uważać za dyscypliny humanistyczne.
„Po dołączeniu do tezy, że metodologia nauk jest dyscypliną humanistyczną, określonej charakterystyki metodologicznej nauk humanistycznych uzyskujemy m in. następujące konsekwencje: (1) metodologia nauk jest dyscypliną empiryczną; (2) operuje ona założeniami idealizującymi; (3) źródło wielu kontrowersji w tej dziedzinie stanowią nie tyle różnice w zakresie ewidencji empirycznej, jaką dysponują metodologowie, ile różnice zachodzące między wyznawanymi przez nich normami poznawczymi.”
Naukoznawstwo może być uprawiane w sposób, który „sprowadza się do (1) interpretowania nauki jako jednej z dziedzin kultury (widzianej przez pryzmat społeczno-regulacyjnej teorii kultury) oraz (2) sytuuje się poza obszarem epistemologii”. Podejście takie „zachowuje jednak istotne związki z refleksją epistemologiczną. Najważniejszy z nich sprowadza się do tego, że funkcjonalność technologiczna twierdzeń i/lub teorii naukowych traktowana jest jako przejaw ich adekwatności poznawczej”.
- Status kulturoznawstwa. Kulturoznawstwo jest dyscypliną humanistyczną „mającą za przedmiot badań kulturę w jej całokształcie”; zmierza ona do „systematyzowania i syntetyzowania rezultatów badawczych osiąganych przez istniejące szczegółowe dyscypliny nauk humanistycznych, jak i własnych badań empirycznych”.
Kultura – jako przedmiot badań kulturoznawczych – jest traktowana jako „zespół form świadomości społecznej, które tworzą układy przekonań normatywnych (wyznaczających cele-wartości do realizacji) i dyrektywalnych (określających środki realizacji owych celów) regulujące w trybie subiektywno-racjonalnym odpowiednie typy praktyki społecznej”.
Waga kulturoznawstwa – a dokładniej jej części tworzącej filozofię kultury – polega na tym, że pewne jego założenia teoretyczne dyktują „przynajmniej niektóre centralne problemy teorii poznania (naukowego)”.
- Wyjaśnianie w humanistyce. Wyjaśnianie w humanistyce (wbrew antynaturalizmowi w obu postaciach, czyli intuicjonizmowi i instrumentalizmowi) ma podobną strukturę logiczną i odwołuje się do tych samych rodzajów doświadczenia jak wyjaśnianie w przyrodoznawstwie.
W humanistyce spotyka się trzy rodzaje wyjaśniania: wyjaśnianie genetyczne, wyjaśnianie funkcjonalne i interpretację humanistyczną.
Wyjaśnianie funkcjonalne miewa w humanistyce postać „błędnego pseudowyjaśnienia teleologicznego (celowościowego). Charakterystyczne jest w tym przypadku antropomorfizujące ujmowanie funkcji odpowiednich cech składników danej struktury; występowanie tych cech, stanowiące warunek niezbędny utrzymywania stanu równowagi, traktuje się tak, jak gdyby funkcja ta, a także niekiedy i sam stan równowagi, były czyimś świadomie wytkniętym celem. I tak na przykład zdarza się, że językoznawca stwierdzając, iż w wyrazie „pchła” pozostała z dawnej formy prasłowiańskiej głoska „ł”, co prowadzi do fonetycznego odróżnienia tego wyrazu od trzeciej osoby l. poj. czasownika „pchać” (funkcja), próbuje fakt ten wyjaśnić powołując się na istnienie w języku „czynnika rozumnego””.
Twierdzenia oparte na interpretacji humanistycznej (w szczególności na rozumieniu wyrażeń) są przy pewnych założeniach twierdzeniami empirycznymi; nauki humanistyczne, które zawierają takie twierdzenia, są więc naukami empirycznymi.
- Interpretacja humanistyczna. Interpretacja humanistyczna – w odróżnieniu od interpretacji genetycznej i funkcjonalnej – jest takim wyjaśnianiem dedukcyjnym, że explanandum wynika logicznie z explanansa, w którym prawem zakładanym jest założenie o racjonalności. Struktura interpretacji humanistycznej wygląda więc w uproszczeniu następująco.
Explanans: (l) Założenie o racjonalności decyzyjnej: człowiek podejmuje tę czynność, która zgodnie z jego wiedzą prowadzi do sensu tej czynności, czyli do wartości (scil. rezultatu czynności) dominującej (scil. najwyżej preferowanej w przyjętym porządku wartości). (2) S jest sensem dla działającego X. (3) Czynność C (scil. nadawanie rezultatowi cechy C) zgodnie z wiedzą X-a prowadzi niezawodnie do S.
Explanandum: X podejmuje czynność C (scil. rezultat czynności X-a ma mieć cechę C).
W zależności od tego, czy czynności racjonalne są podejmowane w warunkach pewności, ryzyka czy niepewności, schemat interpretacji humanistycznej ulega odpowiednim modyfikacjom.
Szczególnym przypadkiem interpretacji humanistycznej jest interpretacja humanistyczna czynności lub obiektów kulturowych, w tym znaków, zwłaszcza semantycznie dwuwarstwowych (czyli dzieł sztuki), których sens polega na zakomunikowaniu pewnego stanu rzeczy. Swoistością interpretacji znakowej jest to, że explanans zawiera m.in.: (a) stwierdzenie, że wspomniane zakomunikowanie jest właśnie sensem znaków, (b) opis kompetencji znakowej, (c) opis wiedzy przedmiotowej współpracującej z ową kompetencją oraz (d) założenie o odbiorcach, że ci także mają analogiczną kompetencję i wiedzę przedmiotową.
„Przykładem interpretacji humanistycznej może być odpowiedź na pytanie następujące: „Dlaczego Antygona pogrzebała ciało brata?”; odpowiedź ta będzie zawierać: (l) założenie o racjonalności (odniesione do Antygony); (2) stwierdzenie, że Antygona rozpoznawała dwie czynności możliwe: pogrzebać ciało brata (C1), pozostawić je swojemu losowi (C2), oraz stwierdzenie, iż dla Antygony rezultatem czynności C1 była realizacja nakazów boskich, zaś rezultatem czynności C2 była realizacja nakazów ludzkiej władzy państwowej; (3) stwierdzenie, że Antygona wyżej stawiała realizację nakazów boskich niż realizację nakazów ludzkiej władzy państwowej. Z tych wszystkich danych (1)–(3) wynika, rzecz jasna, że Antygona podejmie czynność C2.”
- Interpretacja historyczna i adaptacyjna. Interpretacja znakowa może mieć dwie odmiany – historyczną i adaptacyjną – w zależności od tego, czy explanans (poza założeniem o racjonalności) stanowi hipotezę historyczną czy ahistoryczną (tzn. stwierdzającą aktualny stan rzeczy w sprawach, o których mówią przesłanki). Prawa uzyskane drogą interpretacji historycznej są formułami nomologicznymi.
„W ramach interpretacji historycznej interpretator dobiera do eksplanansu taką wiedzę przedmiotową, taką kompetencję (gdy interpretowane są czynności lub obiekty kulturowe) oraz taki porządek wartości (w szczególności sens komunikacyjny), jakie – poprzez konkretyzację – dadzą się zasadnie przypisać historycznie określonej jednostce, której czynność lub wytwór podlegają interpretacji.
W ramach interpretacji adaptacyjnej chodzi o uwzględnienie w eksplanansie elementów świadomości ludzi współczesnych interpretatorowi lub nawet – formujące się dopiero: wiedzę (kompetencję kulturową), porządek wartości. W ramach interpretacji adaptacyjnej stosuje się zatem aktualny lub nawet przyszły punkt widzenia, po to, aby zinterpretować daną czynność lub wytwór z tego właśnie punktu widzenia. Przedmiotu czynności interpretowanej (lub czynności, której wytwór podlega interpretacji) nie daje się wówczas – na drodze konkretyzacji – przyporządkować jakiejś określonej jednostce realnej, lecz stanowi on jedynie pewną konstrukcję reprezentującą aktualną świadomość ludzi. Czynności lub obiekty kulturowe, zinterpretowane na sposób adaptacyjny, mogą być, dzięki temu, rozumiane przez ludzi o świadomości radykalnie różniącej się niejednokrotnie od świadomości odległych w czasie podmiotów owych czynności czy twórców owych obiektów.”
- Granice interpretacji humanistycznej. „Interpretacja humanistyczna stosowana jest bardzo często w naukach humanistycznych oraz w życiu potocznym; natomiast w naukach przyrodniczych albo w naukach matematycznych nie występuje nigdy.
Trzeba jednak zauważyć, że w praktyce interpretacja humanistyczna posiada postać fragmentaryczną: często występuje w jej ramach tylko charakterystyka sensu (wartości najbardziej preferowanej) interpretowanej czynności lub wytworu, niekiedy zaś tylko opis wiedzy, jaką posiada podmiot czynności i jaka określa sposób realizacji (domyślnego) sensu.”
Za sprawdzian trafności interpretacji humanistycznej uważa się niekiedy „poczucie rozumienia”. Otóż takie poczucie może być zadowalającym sprawdzianem „co najwyżej w praktyce kontaktów międzyludzkich pozostających w obrębie tej samej kultury. Kiedy jednak chodzi o badania naukowe, to przy interpretacji czynności lub wytworów należących nawet do aktualnej kultury, obejmującej również badacza, poczucie rozumienia nie tylko nie wystarcza, ale – co więcej – stanowić może źródło zasadniczych pomyłek interpretacyjnych.”
Główne niebezpieczeństwo dla interpretacji humanistycznej to wyjaśnianie ad hoc, czyli takie, w którym przynajmniej jedna z przesłanek explanansa jest wprowadzona tylko na tej podstawie, że dzięki niej z explanansa wynika explanandum. Aby uniknąć tego niebezpieczeństwa, należy takie przesłanki uzasadnić przez zaliczenie człowieka (podejmującego czynność podlegającą interpretacji) do grupy akceptującej określoną wiedzę i hierarchię wartości, czyli system norm, a więc przez przyjęcie odpowiednio zrekonstruowanej teorii systematyzującej interpretację.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
1966k (z: Jerzy Giedymin) – Wykłady z logiki formalnej, teorii komunikacji i metodologii nauk. P., WNUAM, ss. 226. • 1967k – Problematyka terminów teoretycznych w odniesieniu do pojęć literaturoznawczych. P., PTPN, ss. 160. • 1968k (z: Leszek Nowak) – Studia nad teoretycznymi podstawami humanistyki. P., WNUAM, ss. 326. • 1969k – Wykłady z logiki dla studentów Wydziału Filologicznego [UAM]. Cz. I. Logiczna teoria języka. Cz. II. Metodologia nauk. P., WNUAM, ss. 152+156. • 1971k – Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej. W., PWN, ss. 194. • 1973k – Wykłady z logiki i metodologii nauk dla studentów wydziałów humanistycznych. W., PWN, ss. 220. 19752. 19763. 19774. • 1980k – Z problemów epistemologii humanistycznej. W., PWN, ss. 204. Przekł. ang.: Problems in Historical Epistemology. W. & D. 1988, PWN & KAP, ss. 194. • 1982k – O kulturze symbolicznej. W., COMUK, ss. 162. • 1983k (z: Teresa Kostyrko) – Elementy teorii kultury. Wykłady dla studentów kulturoznawstwa. P., WNUAM, ss. 186. • 1985k – Kultura i poznanie. W., PWN, ss. 250. • 1986k – Aktualność marksowskiej koncepcji poznania naukowego. P., KAW, ss. 64. • 1987k – Kultura jako przedmiot współczesnej refleksji filozoficznej. W., PAN, ss. 26. • 1995k – Jak słowa łączą się ze światem. Studium krytyczne neopragmatyzmu. P., WNIFUAM, ss. 262. 19982. • 2001k – Racjonalność „uwolniona od hipoteki metafizycznej”. Bdg., BTN, ss. 38. • 2007ak – Konieczne serio ironisty. O przekształcaniu się problemów filozoficznych w kulturoznawcze. P., WNUAM, ss. 140. • 2007bk – Późny wnuk filozofii. Wprowadzenie do kulturoznawstwa. P., WNB, ss. 236.
1.2. Książki (współ)redagowane:
• 1973r – Elementy marksistowskiej metodologii humanistyki. P., WPoz, ss. 562. • 1974r – Metodologiczne implikacje epistemologii marksistowskiej. W., PWN, ss. 364. • 1975r – Wartość, dzieło, sens. Szkice z filozofii kultury artystycznej. W., KW, ss. 320. • 1977r – Założenia teoretyczne badań nad rozwojem historycznym. W., PWN, ss. 506. • 1978r – Zagadnienie przełomu antypozytywistycznego w humanistyce. P., PWN, ss. 166. • 1979r (z: Zdzisław Cackowski) – Społeczny kontekst poznania. Ww., O, ss. 208. • 1981r – Refleksje o kulturze i polityce kulturalnej lat 1970–1980. W., COMUK, ss. 72. • 1982r – Studia z teorii kultury i metodologii badań nad kulturą. P., PWN, s. 252. • 1987r (z: Zdzisław Cackowski i Klemens Szaniawski) – Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. Ww., O, ss. 790. • 1989r (z: Krystyna Zamiara) – Visions of Culture and Models of Cultural Sciences. A., R, ss. 308. • 1990r (z: Krzysztof Łastowski) – Historyzm i jego obecność w praktyce naukowej. W., PWN, ss. 170. • 1992r (z: Krzysztof Łastowski) – Biologiczne i społeczne uwarunkowania kultury. P. & W., PWN, ss. 120. • 1999r – Tropem Nietzscheańskiego kłamstwa słów. P., WNIFUAM, ss. 194. • 2001r – Czy metamorfoza magiczna rekompensuje brak symbolu? P., WNIFUAM, ss. 280. • 2005r (z: Barbara Kotowa i Jacek Sójka) – Nauka, humanistyka, człowiek. P., WNUAM, ss. 312.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
• 1976z – Szkice z teorii poznania naukowego. W., PWN, ss. 226. Przekł. ang.: Essays on the Theory of Scientific Cognition. W. & D. 1991, PWN & KAP, ss. 192.
1.4. Artykuły:
Poza pozycjami wyszczególnionymi – był autorem ok. 30 recenzji i sprawozdań oraz ok. 20 wstępów, posłowi i wywiadów.
• 1958 – Problematyka paremiograficzna „Krótkiej rozprawy” Mikołaja Reja. ZNUAM. Filologia nr 2 s. 1–36. • 1959 – W sprawie funkcji semantycznych języka literatury. SF r. III nr 5 s. 175–189. • 1963a – Dwie charakterystyczne tendencje w zakresie doboru terminologii teoretycznej. SPTPN nr 3 s. 289–292. • 1963b – O wartości poznawczej dzieła literackiego. SF r. VII nr 1 s. 87–111. • 1964a – Problem wartości logicznej ocen. SF r. VIII nr 1 s. 119–139. • 1964b – Przegląd zasadniczych koncepcji znaczenia wyrażeń. ZNUAM. Filozofia, Psychologia, Pedagogika nr 8 s. 326–380. • 1964c – Spór słowny. SL t. XV s. 221–236. • 1964d – Twierdzenia bezpośrednio oparte na rozumieniu wyrażeń. ZNUAM. Filozofia, Psychologia, Pedagogika nr 8 s. 382–451. • 1965 – O dwu metodach doboru terminów teoretyczno-literackich. SEst t. II s. 143–160. • 1966a – Podstawy semantycznej koncepcji rzeczywistości przedstawionej w dziele literackim. SF r. X nr 1 s. 63–91. • 1966b – Stwierdzanie i wyrażanie. SMet nr 2 s. 35–45. • 1966c – Uwagi o problemie sensu empirycznego terminów teoretycznych. W: [Eilstein i Przełęcki 1966r], s. 177–205. • 1967a – Empiryczny fundament poznania w ujęciu A. Wiegnera. SPTPN nr 79 s. 207–208. • 1967b – Potoczny okres warunkowy. SMet nr 3 s. 33–43. • 1967c – Problem stosunku teorii naukowej do rzeczywistości. ŻM r. XVII nr 3 s. 35–45. • 1967d – Wyjaśnianie naukowe a metafora. SF r. XI nr 3 s. 143–160. • 1968a – Koncepcja empiryzmu całościowego Adama Wiegnera. SF r. XII nr 2 s. 41–52. Przekł. ang.: Wiegner’s Conception of Holistic Empiricism. W: [Wiegner 2005], s. 219–230. • 1968b (z: Teresa Kostyrko) – Metodologiczny status wypowiedzi wartościujących. W: [Ryszkiewicz (red.) 1968], s. 25–65. • 1968c – Maria Janion i Aniela Piorunowa. Proces historyczny w literaturze i sztuce (rec.). PL r. LIX z. 2 s. 418–435. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 87–99. • 1968d – Strukturalizm jako koncepcja metodologiczna. KS t. XII nr 2 s. 45–62. • 1968e – Wartości i oceny. Głos w dyskusji. SF r. XII nr 4 s. 145–151. • 1969b (z: Leszek Nowak) – O racjonalizującym charakterze badań humanistycznych. SF r. XIII nr 5 s. 49–77. • 1969c – Rozumienie w procesie odbioru dzieła literackiego. SMet nr 6 s. 131–156. Przekł. ang.: The Rationality Assumption in Human Sciences. PSocB v. X (1970) nr 1 s. 43–68. • 1970a – Jeszcze o kwantyfikacji. SMet nr 7 s. 135–149. • 1970b – Kilka uwag o możliwości wykorzystania pojęć teorii grafów w procesie nauczania. Nd z. 1 s. 45–52. • 1970c – Uwagi o holizmie marksowskim jako koncepcji metodologicznej. W: [Topolski (red.) 1970], s. 59–122. • 1970c (z: Włodzimierz Ławniczak) – Znak – symbol – alegoria. SS t. I s. 75–108. Przekł. ang.: Sign – Symbol – Allegory. SSES t. I (2020) s. 61–94. Przekł. franc.: Signe – symbole – allégorie. W: [Rey-Debove (red.) 1973], s. 19–54. • 1971a – C. Lévi-Straussa propozycje metodologiczne. SF r. XV nr 3 s. 127–136. Przekł. ang.: Methodological Proposals of Claude Lévi-Strauss. PSPSH v. I (1975) nr 4 s. 73–82. • 1971b – Czy potrzebna jest reinterpretacja metody badawczej Karola Marksa? CzŚ r. IV nr 6 s. 106–109. • 1971c – Marksizm wobec kontrowersji: realizm-instrumentalizm. SMet nr 8 s. 3–37. Przekł ang.: Marxism and the Controversy between Realism and Instrumentalism. SMet nr 11 (1974) s. 5–34. • 1971d – Sens a racja funkcjonalna. W: [Nowak (red.) 1971], s. 85–102. Przekł. ang.: Meaning and Functional Reason. PSocB v. XI (1970) nr 2 s. 25–35. QQ v. V (1971) nr 2 s. 353–368. Toż w: [Przełęcki i Wójcicki 1977r], s. 171–187. • 1972a – Elementy logiki w dydaktyce szkoły wyższej. Nd z. 4 s. 89–101. • 1972b – Kilka uwag o idealizacji w badaniach logicznych nad językiem nauki. SS t. III s. 57–74. • 1972c – Metodologia nauk jako dyscyplina filozoficzna. SF r. XVI nr 1 s. 43–63. • 1972d – Metodologia nauk jako dyscyplina humanistyczna. SF r. XVI nr 1 s. 43–63. Przekł. ang.: The Methodology of Sciences as a Humanist Discipline. DH v. syg. (1973) s. 179–189. • 1973a – Antynaturalizm intuicjonistyczny. W: [Kmita 1973r], s. 325–349. • 1973b – Czy klasyczna koncepcja prawdy jest nieaktualna. CzŚ r. VI nr 1 s. 106–123. • 1973c – Dyrektywa wyjaśniania funkcjonalno-genetycznego. W: [Kmita 1973r], s. 237–254. • 1973d – Interpretacja humanistyczna a wyjaśnianie funkcjonalne. W: [Kmita 1973r], s. 206–221. • 1973e – O integracyjnej roli marksistowskiej metodologii nauk. CzŚ r. VI nr 10 s. 67–80. • 1973f – O niejednorodności aksjologicznej predykatów oceniających. SS t. V s. 109–125. Przekł. ang.: On Axiological Heterogeneity of Evaluating Predicates. PSPSH v. II (1976) nr 1 s. 7–21. • 1973g – O poznawczym oraz praktycznym znaczeniu badań metodologicznych. SF r. XVII nr 6 s. 173–188. • 1973h – Rola marksistowskiej metodologii nauk w kształceniu i wychowaniu młodego pokolenia. ŻSW r. XXI nr 7–8, s. 42–57. • 1973i – Semiotyka humanistyczna wobec tzw. zasady „dostatecznej racji” w badaniach historycznych. PNUŚ nr 68 (Problemy Nauk Pomocniczych Historii II) s. 7–28. • 1973j (z: Anna Pałubicka) – Uwagi o metodzie dialektycznej Karola Marksa. SF r. XVII nr 11–12 s. 61–73. Przekł. ang.: Some Remarks on the Dialectical Method of Karl Marx. PSPSH v. II nr 4 s. 89–100. • 1974a – Adaptacja a korespondencja. Sz r. I nr 3 s. 39–40. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 311–316. • 1974b – Czy artysta jest twórcą dzieła sztuki. Sz r. I nr 4 s. 52–53. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 317–321. • 1974c – Kontekst odkrycia – kontekst uzasadniania. SMet nr 12, s. 29–47. • 1974d (z: Włodzimierz Ławniczak) – Marksizm a empiryzm. SF r. XVIII nr 10 s. 3–23. • 1974e – Oceny krytyczno-literackie jako źródło historyczne. W: [Sławiński (red.) 1974], s. 33–35. • 1974f – O dwóch rodzajach wyjaśniania. SF r. XVIII nr 9 s. 25–40. • 1974g – Orientacja filozoficzna a dyrektywy metodologiczne. SF r. XVIII nr 8 s. 151–157. • 1974h – Prawda. Sz r. I nr 5 s. 47–48. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 322–326. • 1974i – Sztuka wobec nauki. Sz r. I nr 1 s. 50–51. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 301–305. • 1974j – The Methodology of Science as a Theoretical Discipline. RSP v. XII nr 4 s. 38–51. • 1975a – Humanistic Interpretation. PSPSH v. I nr 1 s. 3–8. • 1975b (z: Jerzy Topolski) – Indywidualizm i antyindywidualizm (W związku z „Uwagami” prof. Z. Cackowskiego). SF r. XIX nr 3 s. 131–136. • 1975c – Jak uprawiać metodologię nauk (Uwagi polemiczne w związku ze szkicem T. Batoga). SF r. XIX nr 1 s. 79–86. • 1975d – Kto upraszcza marksizm? SF r. XIX nr 8 s. 121–125. • 1975e – Marx’s Way of Explaining of Social Processes. PSPSH v. I nr 1 s. 86–90. • 1975f – Norma metodologicznego neutralizmu aksjologicznego. W: [Lazari-Pawłowska 1975r], s. 463–485. • 1975g – O marksistowskiej teorii sztuki – uwagi metodologiczne. W: [Z problemów… 1975], s. 39–42. • 1975h (z: Leszek Nowak i Jerzy Topolski) – O nieuprawnionych alternatywach. ND r. XXIX nr 10 s. 102–112. Przekł. ang.: Against the False Alternatives. PSPSH v. I (1975) nr 2 s. 1–10. • 1975i – The Controversy about the Principles of the Development of Science. PSPSH v. I nr 2 s. 65–74. • 1975j – Work of Art. Its Concretization. Artistic Value. Aesthetic Value. W: [Graff (red.) 1975], s. 109–127. • 1975k – W poszukiwaniu modelu integracji nauk. SF r. XIX nr 4 s. 7–18. • 1976a – Die Gültigkeitskonzeption wissenschaftlicher Behauptungen in der marxistischer Epistemologie. DZP J. XXIV H. 12 s. 1473–1477. • 1976b – Neopozytywizm a Szkoła Lwowsko-Warszawska. W: [Krzymowska (red.) 1976], s. 47–84. • 1976c – O marksistowskich dyrektywach metodologicznych badań humanistycznych. W: [Markiewicz i Sławiński (red.) 1976], s. 7–31. • 1976d – O pojęciu możliwości oraz konieczności historycznej. SMet nr 13 s. 49–69. • 1976e – Uwagi o neopozytywistycznej teorii poznania. CzŚ r. IX nr 2 s. 20–40. • 1977a – Jaką historię ma sztuka? Sz r. IV nr 2 s. 61. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 65–67. • 1977b – Kilka uwag na marginesie dyskusji o strukturalizmie. SMet nr 16 s. 123–130. • 1977c – Kontynent sztuki. I–II. Sz r. IV nr 5 s. 57–58, nr 6 s. 57–59. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 384–397. • 1977d – Marksistowska epistemologia historyczna wobec tradycyjnego empiryzmu. ZN t. XIII nr 1 s. 34–43. • 1977e – Marksistowsko-leninowska teoria prawdy. OW r. XV nr 7 s. 180–186. • 1977f – Materializm, interpretacja humanistyczna i figle. CzŚ r. X nr 2 s. 151–157. • 1977g – O badaniach metodologicznych prowadzonych w środowisku poznańskim. ZN t. XIII nr 1 s. 3–6. • 1977h – Opozycja przeciwko historyzmowi jako opozycja przeciwko realistycznej interpretacji materializmu historycznego. W: [Społeczny kontekst… 1977], s. 37–57. • 1977i – Poznanie jako proces adekwatnego odzwierciedlenia rzeczywistości. OW r. XV nr 12 s. 201–209. • 1977j – Praktyka społeczna jako podstawowe pojęcie epistemologii historycznej. SF r. XXI nr 11 s. 5–16. • 1977k – Szkice epistemologii historycznej. SF r. XXI nr 4 s. 3–16. • 1978a – Korespondencja istotnie korygująca. SMet nr 18 s. 3–17. • 1978b – O historycznym charakterze epistemologii marksistowskiej. SF r. XXII nr 11 s. 81–117. • 1978c – O naukowo-teoretycznym ujęciu kultury symbolicznej. W: [Kmita 1978r], s. 69–84. • 1978d – Popper i pozytywizm. SF r. XXII nr 11 s. 87–91. • 1978e – Praktyka jako podstawa, źródło wiedzy zmysłowej i pojęciowej oraz jako naczelne kryterium prawdy. OW r. XVI nr 11 s. 280–384. • 1978f – Problem tzw. zmierzchu sztuki. Sz r. V nr 1 s. 1–4. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 398–407. • 1978g – Światopogląd ucieleśniony – światopogląd ucieleśniający się. Sz r. V nr 6 s. 58–60. Toż w: [Grad i Kostyrko (red.) 2008], s. 454–460. • 1978h – Zasady poznania naukowego. OW r. XVI nr 5 s. 211–280. • 1979a – Filozofia drugiej połowy XX wieku. SF r. XXIII nr 9 s. 145–152. • 1979b – O społecznej naturze poznania naukowego. P r. XXXV nr 7 s. 8–11. • 1980a – Interesy scjentyzmu i antyscjentyzmu. Uwagi poczynione przy okazji lektury książki E. Mokrzyckiego Filozofia nauki a socjologia. SF r. XXIV nr 12 s. 83–96. • 1980b – Kultura symboliczna jako przedmiot badań teoretycznych. SMet nr 19 s. 73–90. • 1980c (z: Krystyna Zamiara) – Miejsce absolwenta kulturoznawstwa w organizacji życia kulturalnego. ŻSW r. XXXV nr 11–12 s. 25–37. • 1980d – Odpowiedź dyskutantom. SMet nr 19 s. 169–185. • 1980e – Świadomość społeczna. W: [Lipiec (red.) 1980], s. 259–270. • 1980f – Wartościowanie – światopogląd – antynaturalizm. PH (W.) r. XXIV nr 5 s. 1–6. • 1981a – Ogólny ogląd kultury dziesięciolecia 1970–1980. W: [Refleksje… 1981], s. 11–16. • 1981b – Osobliwości wyjaśniania historycznego. W: [Ładyka (red.) 1981], s. 384–416. • 1982a – Dziedziny kultury. W: [Pietraszko (red.) 1982], s. 71–87. • 1982b – Epistemologiczne przesłanki integracji badań pedagogicznych. W: [Kmita 1982r], s. 17–36. • 1982c – Scjentyzm i antyscjentyzm. W: [Cackowski (red.) 1982], s. 140–186. Przekł. ang.: Scientism and Anti-Scientism. W: [Buczkowski i Klawiter (red.) 1986], s. 69–105. • 1982d – Złudzenia „racjonalistów” i złudzenia ,,irracjonalistów”. Od r. XXII nr 10 s. 18–20. • 1982–1983 – Metodologia humanistyki. CN t. XI s. 163–181. Toż w: [Mierzejewski (red.) 1988], s. 77–101. • 1983a – Aktualność marksowskiej koncepcji poznania naukowego. NP r. XXI nr 6 s. 45–58. Toż w: [Kmita 1986k], s. 30–47. • 1983b – Kilka uwag o myśleniu antypluralistycznym. EdP v. III s. 227–233. • 1983c – Kultura jako rzeczywistość myślowa. W: [Kostyrko (red.) 1983], s. 15–30. • 1983d – Teorio-ewolucyjna eksplanacja rozwoju kultury. KS t. XXVII nr 3 s. 3–18. • 1984a – Kultura a „obiektywne” stosunki społeczno-ekonomiczne. SF r. XXVIII nr 4 s. 93–103. Toż w: [Kmita 1986k], s. 47–64. • 1984b – Sztuka i świat wartości. W: [Tyszkowa i Żurakowski (red.) 1984], s. 138–160. • 1984c – Sztuka jako sfera świadomości społecznej. PSFN z. 8 s. 113–128. • 1984d – Współczynnik humanistyczny czynności a problem stosunku psychologii do humanistyki. SMet nr 23 s. 55–72. Przekł. ang.: A Humanistic Coefficient of Activity and the Psychology-Humanities Relation. W: [Brzeziński (red.) 1985], s. 81–93. • 1985a – Epistemologia w oczach kulturoznawcy. SF r. XXIX nr 4 s. 17–36. • 1985b – Marksistowska teoria poznania. ND r. XXIX nr 3 s. 108–116. • 1986a – Determinanty rozwoju nauki. W: [Kmitak], s. 28–46. • 1986b – Marksistowska teoria poznania wobec dwóch podstawowych problemów współczesnej filozofii nauki. ZNPP. Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych z. 25 s. 7–18. • 1986c – Różnice dzielące sztukę i język oraz ich konsekwencje dydaktyczne. W: [Pasterniak (red.) 1986], s. 7–22. • 1986d – The Idea of Antagonism of Art and Science as a Weltanschauung Component. W: [Buczkowski i Klawiter (red.) 1986], s. 53–66. • 1986e – Tradycja kulturowa a proces przemian świadomości społecznej. MiW r. I nr B s. 70–74. • 1987a – Abstrakcja. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 9–16. • 1987b – Dynamika rozwoju nauki a typy dyscyplin naukowych. ZN t. XXIII z. 1 s. 3–26. • 1987c – Indukcjonizm i antyindukcjonizm. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 226–235. • 1987d – Indywidualizm i antyindywidualizm. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 235–244. • 1987e – Interpretacja. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 261–269. • 1987f – Koncepcja konkretyzmu jako wyraz osobowości intelektualnej Tadeusza Kotarbińskiego. NP r. XXV nr 1 s. 82–89. • 1987g – Metafora filozoficzna. W: [Kaniowski i Szahaj (red.) 1987], s. 285–306. • 1987h – Myślenie „mitologiczne” w świetle strukturalistycznej opozycji metonimii i metafory. W: [Kostyrko (red.) 1987], s. 139–156. • 1987i – Rozwój poznania naukowego. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski (red.) 1987r], s. 598–606. • 1987j – Symbolizowanie jako relacja aksjologiczna oraz jako relacja semantyczna. W: [Kostyrko (red.) 1987], s. 130–156. Toż w: [Dominiak i Pałubicka (red.) 1987], s. 13–22. • 1987k – „Uprzedmiotowienie” naukowe a „uprzedmiotowienie” religijne. H nr 12 s. 145–154. • 1988a – Etyka nauki. W: [Drozdowski (red.) 1988], s. 356–366. • 1988b – Metodologiczne znaczenie praktyki edukacyjnej dla nauk humanistycznych. SF r. XXXII nr 12 s. 133–142. • 1988c – Prawda konwencjonalizmu. EF v. IV s. 33–47. • 1988d – Wyjaśnianie funkcjonalne a postulat antyhumanizmu teoretycznego. SF r. XXXII nr 9 s. 89–115. • 1989a – Dziedzictwo magii w nauce. W: [Kozakiewicz, Mokrzycki i Siemek (red.) 1989], s. 50–66. Przekł. ang.: The Legacy of Magic in Science. W: [Kmita i Zamiara 1989r], s. 153–170. • 1989b – Edukacyjne funkcje dyscyplin humanistycznych a spór o ich model metodologiczny. CzŚ r. XXII nr 3 s. 19–36. • 1989c – Ideologia pozytywistyczna i „pirandellowska”. SF r. XXXIII nr 7–8 s. 183–196. • 1989d – O konwencjach artystycznych. W: [Kostyrko i Szpociński (red.) 1989], s. 80–94. • 1990a – Etyczny aspekt koncepcji racjonalnego prawodawcy. W: [Wronkowska i Zieliński (red.) 1990], s. 413–429. • 1990b – Szkoła badeńska a koncepcja Lakatosa. W: [Kmita i Łastowski 1990r], s. 134–140. • 1990c – W kwestii historyzmu nauk przyrodniczych. W: [Kmita i Łastowski 1990r], s. 117–120. • 1991a – Destrukcja społecznej przestrzeni dzieła sztuki. W: [Zeidler-Janiszewska (red.) 1991], s. 8–38. • 1991b – Impresjonizm jako problem metodologii kulturoznawczej. SMet nr 26 s. 89–111. • 1992a – Edukacyjne funkcje dyscyplin humanistycznych a spór o ich model metodologiczny. W: [Tuchańska (red.) 1992], s. 26–47. • 1992b (z: Anna Pałubicka) – Problem użyteczności pojęcia doświadczenia. W: [Such (red.) 1992], s. 149–181. • 1992c – Relacja korespondencji. W: [Kozakiewicz, Mokrzycki i Siemek (red.) 1992], s. 282–292. • 1993a – Czy fenomenologiczną koncepcję sensu można uzgodnić z realizmem filozoficznym? W: [Brach-Czajna (red.) 1993], s. 253–274. • 1993b – Rorty i Putnam wobec problemu relatywizmu kulturowego. SzF nr 6 s. 71–105. Toż w: [Szahaj (red.) 1995], s. 215–253. • 1994a – Dwa nurty współczesne antyfundamentalizmu filozoficznego. W: [Buksiński (red.) 1994], s. 31–44. Toż w: KWsp r. III (1995) nr 1–2 s. 75–86. • 1994b – Język a sztuka. W: [Pelc 1994r], s. 83–92. • 1994c – Logiczny a lingwistyczny opis języka. SS t. XIX–XX s. 57–62. • 1995a – Antyfundamentalizm filozoficzny. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 419–436. Przekł. ang.: Philosophical Antifundamentalism. W: [Murawski i Pogonowski (red.) 1997], s. 471–488. • 1995b – Czy możliwa jest kultura ponowoczesna? W: [Sójka (red.) 1995a], s. 25–33. • 1995c – Fizykalistyczny antynaturalizm metodologiczny. W: [Zamiara (red.) 1995], s. 41–56. • 1995d – Hermeneutyka Donalda Davidsona. W: [Sójka (red.) 1995b], s. 129–139. • 1995e – Naturalistyczne ujęcie języka a wydarzenia mentalne. W: [Czerwińska (red.) 1995], s. 135–150. • 1996a – Społeczny dyskurs naukowy. W: [Jadacki i Strawiński (red.) 1996], s. 145–154. • 1996b – Towards Cultural Relativism ‘with a Small “r”’. W: [Zeidler-Janiszewska (red.) 1996], s. 541–642. Przekł. pol.: Relatywizm przez małe „r”. W: [Grad, Sójka i Zaporowski (red.) 2010], s. 259–264. • 1997a – Anarchizm interpretacyjny – o czym mowa? TDr r. VIII nr 6 s. 63–68. • 1997b – Is a „Creative Man of Knowledge” Needed in University Teaching? W: [Brzeziński i Nowak L. 1997r], s. 179–190. • 1997c – Racjonalność decyzyjna. W: [Buksiński (red.) 1997], s. 11–36. • 1997d – Świat jako przedmiot uzgodnień społecznych. W: [Pałubicka (red.) 1997], s. 37–46. • 1997e – Udział kultury w konstrukcji świata realizmu naturalnego. FN r. V nr l s. 17–26. • 1997f – Wizja świata nieodwołująca się do pojęcia odniesienia przedmiotowego. W: [Kubicki i Zeidler (red.) 1997], s. 91–106. • 1998a – Jacy moglibyśmy być? W: [Kwiek (red.) 1998], s. 109–138. • 1998b – The Production of “Rational Reality” and the “Systemic Coercion”. W: [Nowak L. i Panasiuk 1998r], s. 405–411. Toż w: NKr nr 16 (2004) s. 37–43. • 1999 – Jak wymknąć się władzy uniwersaliów? W: [Kmita 1999r], s. 149–194. • 2000 – Nominalizm lingwistyczny – założenie hermeneutyki neopragmatystycznej. W: [Kowalski A., Kwapiński i Van den Boom (red.) 2000], s. 23–32. • 2003a – Od eleatów do lingwistyki kognitywnej. W: [Kowalski A. i Pałubicka (red.) 2003], s. 19–30. Toż w: PEF t. XXXVII–XXXVIII (2004) s. 207–220. • 2003b – Wszystko już zostało powiedziane? W: [Grzegorczyk, Loba i Koschany (red.) 2003], s. 45–49. • 2004a – Dekonstrukcyjne epoché ironii. W: [Doda (red.) 2004], s. 11–20. • 2004b – Kultura respektowana przez umysł ironiczny. W: [Dobosz i Pałubicka (red.) 2004], s. 29–38. • 2004c – Niepotrzebna w Polsce XXI wieku. NKr nr 16 s. 33–36. • 2005a – Myślenie spontaniczno-praktyczne i pojęciowe a metafora. W: [Dominiak i Pałubicka (red.) 2005], s. 61–70. • 2005b – Względność kulturowa. W: [Kmita, Kotowa i Sójka 2005r], s. 224–232. • 2007a – Kilka spostrzeżeń co do roli filozofii marksistowskiej w życiu intelektualnym u nas w latach 1955–1980. PFNS r. XVI nr 3 s. 277–281. • 2007b – Poznawanie języka nieznanego badaczowi etnograficznemu a jego akwizycja dziecięca. W: [Dobosz i Kowalski A. (red.) 2007], s. 11–18.
2. Publicystyka:
W latach 1956–1957 opublikował kilkanaście tekstów w czasopiśmie Wyboje, a w latach 1957–1986 ponad sto tekstów w miesięczniku Nurt; zamieszczał także eseje w innych czasopismach (m.in. w latach 1983–1986 w Odrze).
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
Bp.
C. Bibliografia przedmiotowa:
• 1985 – Autobiogram. RF t. XLII nr 1–2 s. 116–122. ■ Buchowski, Michał et al.: • 2013 – Jerzy Kmita (1931–2012). RAH r. III nr 1 s. 379–394. ■ Czerwiński, Marcin: • 1993 – Epistemologia Jerzego Kmity. W: [Zamiara (red.) 1993], s. 277–284. Przekł. ang.: Jerzy Kmita’s Epistemology. W: [Zeidler-Janiszewska (red.) 1996], s. 35–44. ■ Grad, Jan: • 2011 – Jerzy Kmita – uczony, nauczyciel akademicki, organizator życia naukowego, popularyzator nauki. FS r. XII nr 1 s. 19–68. ■ Pałubicka, Anna: • 2017 – Jerzy Kmita’s Methodological Interpretation of Karl Marx’s Philosophy: From Ideology to Methodological Concepts. Hyb v. XXXVII nr 2 s. 114–140. ■ Zamiara, Krystyna: • 2001 – Jerzy Kmita. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005], t. I s. 428–442.
