Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Czeżowskiego.

Obszary badań: ontologia, semiotyka, metodologia, etyka, filozofia polityki, filozofia religii.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 22.09.1927. Toruń.

Data i miejsce śmierci: 4.08.2017. Warszawa.

Rodzice: Henryk i Marta z d. Rzeźnikowska.

Matura: Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Toruniu (1947).

Studia: UT (1947–1951).

Magisterium: Krytyka subiektywnego idealizmu w Materializmie i empiriokrytycyzmie W.I. Lenina. 24.12.1951. UT. Tadeusz Czeżowski.

Doktorat: Semantyka języka potocznego w nowej filozofii Wittgensteina. 24.02.1962. UT. Tadeusz Czeżowski.

Habilitacja: Studia nad filozofią Wittgensteina. 6.05.1967 (zatwierdzone: 16.01.1968). UW

Profesura: 1.10.1982/26.04.1990.

Dydaktyka: UT (1951–1953), WSP w Gdańsku (1956–1963), UW (1963–1998).

Varia: Członek TNW (2001).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

W twórczości naukowej i publicystycznej Wolniewicza przewijają się wątki należące do wszystkich dziedzin filozofii, a poza tym np. także wątki pedagogiczne (m.in. wypowiadał się wielokrotnie jako zdecydowany krytyk pajdokracji).

W ontologii bronił poglądu, że ostatecznym budulcem świata są tzw. sytuacje elementarne. Epistemologiczny w gruncie rzeczy problem istnienia świata miał za pseudoproblem. Wolniewicz nie miał wątpliwości, że „człowiek w doświadczeniu bezpośrednim poznaje fragmenty świata, a nie własne wrażenia”.

Narzędziem do stwierdzania (zachodzenia) pewnych sytuacji jest ludzki język. Różnica między językiem ludzkim a tzw. językami – a w istocie tylko kodami – zwierzęcymi tkwi właśnie w tym, że te ostatnie są „narzędziami wyrażania pragnień” albo „sygnałami do działania”, ale funkcji stwierdzania spełniać nie są w stanie. Natomiast funkcje wspólne językom (ludzkim) i kodom (zwierzęcym) – ekspresyjne i sterujące – są dla języków zaledwie funkcjami wtórnymi.

W antropologii filozoficznej dawał wyraz swojej akceptacji dla kultury europejskiej – z jej najważniejszymi składnikami w postaci biorącej początek w starożytnej Grecji nauki, prawa rzymskiego i kultury chrześcijańskiej. Tę ostatnią – mimo że deklarował się jako ateista – cenił m.in. za to, że zawiera udaną, z punktu widzenia wielu ludzi, próbę pogodzenia człowieka z nieuchronnością śmierci.

W aksjologii stał na stanowisku, że wartość to możliwy stan rzeczy: „taki, jaki powinien być”. Odrzucał pogląd, że życie dla siebie jest najwyższą wartością. Uważał, że jego wartość jest pochodna: jest mianowicie wartościowe o tyle tylko, o ile umożliwia realizację duchowych wartości perfekcyjnych: prawdy, sprawiedliwości i godności.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Wiedza naukowa jako wzorzec wiedzy. „Zadaniem logiki jest refleksja nad wiedzą ludzką, w szczególności nad wiedzą naukową traktowaną jako wzorzec wiedzy. Logika jest nauką o strukturze wiedzy, w szczególności o strukturze wiedzy naukowej”.

„Nauka – i w ogóle wiedza – jest rozpatrywana w logice jako pewien system twierdzeń. Logika bada wewnętrzną budowę (strukturę) tego systemu, w przeciwieństwie np. do takiej dyscypliny, jak teoria poznania, która bada stosunek wiedzy do rzeczywistości.”

Istotą metody naukowej jest krytycyzm i racjonalność argumentacji. Jednym z najważniejszych aspektów krytycyzmu jest „zasada nieakceptowania żadnych twierdzeń” tylko dlatego, że są one „składnikiem jakiejś powszechnie i bezrefleksyjnie uznawanej tradycji”.

Przekonania przednaukowe wzorca wiedzy dostarczanego przez wiedzę nie spełniają, gdyż nie legitymują się dostatecznym uzasadnieniem i nie poddają się racjonalnej krytyce. Albowiem „skutecznie zwalczać za pomocą argumentów można tylko te przekonania, które zostały przyjęte na podstawie jakichś argumentów, a tym samym na jakichś argumentach się opierają. Dlatego właśnie przekonania przednaukowe są tak niewrażliwe na argumentację”.

Ułatwić orientację w problemach życiowych, które nie są naukowo rozstrzygalne, jest zadaniem filozofii.

• Ontologia sytuacji. Pierwotne pojęcia ontologii sytuacji to: rzeczywistość, zdanie (prawdziwe lub fałszywe), korelat semantyczny zdania (prawdziwego lub fałszywego), weryfikowanie, przedstawianie i sytuacja (rzeczywista, czyli fakt, lub urojona).

Rzeczywistość jest rozumiana jako „ogół faktów”. Korelatami semantycznymi zdań prawdziwych są takie najmniejsze fragmenty rzeczywistości, dzięki którym zagwarantowana jest prawdziwość tych zdań. Sytuacja to taki fragment rzeczywistości, który weryfikuje dane zdanie, tj. zawiera w sobie korelat semantyczny tego zdania. Fakty to sytuacje rzeczywiste. Poza faktami są jeszcze sytuacje urojone, które odpowiadają zdaniom fałszywym. Między weryfikowaniem a przedstawieniem zachodzi związek polegający na tym, że „największa sytuacja, jaką zdanie przedstawia”, jest tożsama z „najmniejszą sytuacją, która zdanie weryfikuje”.

Pojęcia powyższe są pierwotne w tym sensie, że za ich pomocą można wzbogacić język ontologii sytuacji o nowe pojęcia (pochodne) oraz sformułować jej tezy. Przykładowo za pomocą pojęcia weryfikowania da się zdefiniować pojęcia falsyfikowania. Przypuśćmy, że F jest faktem i weryfikuje zdanie Z; wtedy o F wolno powiedzieć, że falsyfikuje negację zdania Z.

• Reguły interpretacji systemów filozoficznych. Przypuśćmy, że mamy dwa systemy filozoficzne A i B różniące się językami. Interpretacja systemu A w języku systemu B polega na przekładzie tez systemu A na język systemu B. Przekład ten powinien być trafny, tj.: (a) słownik języka systemu A powinien być „zanurzony” w słowniku języka systemu B; (b) tezy teorii A powinny mieć swoje jednoznacznie im przyporządkowane odpowiedniki w teorii B; (c) między tezami systemu A a ich odpowiednikami w systemie B ma miejsce konkordancja.

Od słownika języka B oczekuje się, że jest prosty. Prostota słownika polega na jego naturalności i oszczędności. Jest on naturalny, gdy sformułowane przy jego pomocy tezy-odpowiedniki systemu B „stanowią jedynie małą deformację swych pierwowzorów”. Jest on tym oszczędniejszy, im mniejsza jego objętość (liczba pozycji) jest potrzebna do interpretacji określonego fragmentu systemu interpretowanego.

• Determinizm i odpowiedzialność. Wolność w rozumieniu metafizycznym polega na tym, że ludzkie akty woli „nie podlegają przyczynowej determinacji, a jednak wpływają na bieg zdarzeń: mają skutki, choć nie mają przyczyn.”

Wolność metafizyczna jest wiązana z odpowiedzialnością w ten sposób, że czyn jest wolny, gdy jego sprawca „mógł był postąpić inaczej”. Zwrot „x mógł był w danej sytuacji postąpić inaczej” w sensie prawniczym znaczy tyle, co zwrot „zdarzyło się, że ktoś kiedyś w tej sytuacji postąpił inaczej”. Formuła ta ma sens niezależnie od tego, czy człowiek ma, czy nie ma „metafizycznej wolnej woli”.

„Czy sprawca mógł był w swej sytuacji postanowić inaczej? Tej kwestii nie rozstrzyga się dociekaniami nad wolnością woli i determinizmem, lecz wskazaniem na casus comparabilis: na przypadek porównawczy […]. Wskazanie go załatwia sprawę: jest warunkiem koniecznym i wystarczającym, by uznać, że sprawca odpowiada za to, co postanowił i zrobił. Nie ma potrzeby rozstrzygać, czy miał przy tym wolną wolę, czy nie.”

Opis porównywanych sytuacji może być mniej lub bardziej dokładny; sąd rozstrzygając o odpowiedzialności, zatrzymuje się na pewnym stopniu tej dokładności. „Kieruje się w tym cywilizacyjną normą, wcieloną w przepisy prawa i prawniczy rozsądek. Norma ta ustanawia dla sytuacji sprawcy – wyraźnie, choć nieostro – pewne kryterium tożsamości: sytuacja X-a była taka sama jak sytuacja Y-a, gdy na przyjętym poziomie dokładności opis ich okazuje się identyczny.”

Gdyby przyjąć, że „mógł był” to tyle, co „nie był w swym postępku jednoznacznie zdeterminowany sytuacją”, to uznając zasadę powszechnej przyczynowości także dla zachowań ludzkich […], dojść się musi do wniosku, że sprawca nigdy nie odpowiada za swoje zachowanie. Jest to wniosek niedorzeczny”.

• Melioryzm. Melioryzm to „wiara w przyrodzoną dobroć człowieka. […] Sam z siebie dąży in meliora – ku temu, co moralnie lepsze. Zło, jakie nieraz czyni, płynie spoza niego”. Poglądy niezgodne z melioryzmem są dwa: „pejoryzm”, głoszący, że człowiek jest z natury zły, i „non-melioryzm”, głoszący, że człowiek nie jest z natury dobry: „jest stworem dwojakim”, noszącym w sobie „pierwiastki zarówno dobra, jak zła”.

Przykładem non-melioryzmu jest antropologia chrześcijańska.

Punktem dla melioryzmu krytycznym jest „fenomen złej radości i nikczemnego smutku. […] Ktoś się cieszy, że smuci się ktoś; albo na odwrót – smuci się, że tamten się cieszy. […] Zła radość istnieje. Jest nią ukontentowanie czyimś nieszczęściem, szkodą lub cierpieniem. […]

Żadna metafizyka nie wykasuje ze świata fenomenu złej radości; ani tego, że jest stwór na nią podatny. […]

Melioryzm jest wiarą: ale zarazem jest czymś w rodzaju daltonizmu: przyrodzoną wadą w percepcji pewnych zjawisk. Daltonizm jest, jak wiadomo, wrodzoną i niekorygowalną wadą wzroku, która polega na nieodróżnianiu pewnych kolorów: typowo czerwieni i zieleni. Podobnie melioryzm byłby wrodzoną i niekorygowalną wadą w percepcji natury ludzkiej, polegającą na nieodróżnianiu złośliwości od głupoty; a przynajmniej na ich odróżnianiu mało wyraźnym.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Okołowski, Paweł: • 1997 – Bibliografia prac Bogusława Wolniewicza. W: [Omyła (red.) 1997], s. 17–29.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1961^k (z: Józef Grudzień) – Propedeutyka filozofii. Materiały pomocnicze. W., PZWS, ss. 246. • 1968^k – Rzeczy i fakty. Wstęp do pierwszej filozofii Wittgensteina. W., PWN, ss. 222. 2019². W., WNPWN, ss. 250. • 1993^k – Ontologia sytuacji. Podstawy i zastosowania. W., PWN, ss. 308. 1998². • 1999^k – Logic and Metaphysics: Studies in Wittgenstein’s Ontology of Facts. W., PTS, ss. 330. • 2003^k (z: Zbigniew Musiał) – Ksenofobia i wspólnota. K., WArc, ss. 248. 2010². Km., A, ss. 414. • 2006^k (z: Zbigniew Musiał i Janusz Skarbek) – Trzy nurty: racjonalizm – antyracjonalizm – scjentyzm. W., WFISUW, ss. 228.

1.2. Książki (współ)redagowane:

(Współ)zredagował następujące fr. z pism Henryka Elzenberga:

• 1978^r – Tezy o stosunku etyki do religii. Z r. XXX nr 2 s. 162–182. • 1986^r (z: Ulrich Schrade) – Motywacja etyczna (wartość w religii i kulturze). Wartość ostateczna i wartość pochodna. Wartość ujemna. Rzeczywista podstawa etyki. SF r. XXX nr 12 s. 13–28, 39–47. • 1988^r (z: Ulrich Schrade) – Wartość w znaczeniu utylitarnym. Do kwestii potrzeby i pożądania. Et t. XXIV s. 249–264. • 1990^r (z: Zofia Chojnacka) – Ewentualny odczyt o kulturze. Et t. XXV s. 47–49. • 1997^r (z: Jan Zubelewicz) – Polemika z „Obowiązkiem” Miłosza. Z r. XLIX nr 12 s. 63–65. • 2001^r – Etyka i obraz świata. Z r. LIII nr 6 s. 90–94. • 2002^r – Z Księgi tragizmu. EF v. XXXIV s. 5–10.

Ponadto z Immanuela Kanta:

• 1991^r – O obecności złego pierwiastka obok dobrego, czyli zło radykalne w naturze ludzkiej. RPub r. V nr 2 s. 148–158.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1993^z – Filozofia i wartości. T. I. W., WFiSUW, ss. 308. • 1998^z – Filozofia i wartości. T. II. W., WFiSUW, ss. 380. • 2003^z – Filozofia i wartości. T. III. W., WFiSUW, ss. 326. • 2018^z – Filozofia i wartości. T. IV. W., WFiSUW, ss. 330. • 2021^z – Filozofia i wartości. [T. V]. Post factum. Km., A, ss. 502.

1.4. Artykuły:

• 1958 – Definicja religii jako problem filozoficzny. Eh nr 3–4 s. 73–76. • 1961a – Materializm Lenina. GZH r. IV nr 1–2 s. 13–28. • 1961b – Rola cudów w apologetyce. GZH r. IV nr 1–2 s. 185–220. • 1962 – Krytyka subiektywnego idealizmu w Materializmie a empiriokrytycyzmie W.I. Lenina. ZNWHUG z. 2 s. 5–92. • 1963 – Ludwig Wittgenstein. Informacja biograficzna i bibliografia. RF t. XXII nr 1 s. 8–17. • 1966 – Wittgenstein i jego Traktat. KS r. X nr 1 s. 45–70. • 1969a – Empiriowerbalizm Ryszarda Avenariusa. W: [Avenarius 1969], s. VII–XLV. • 1969b – O formalnych własnościach pojęcia faktu. W: [Gumański 1969^r], s. 413–423. • 1969c – A Parallelism between Wittgensteinian and Aristotelian Ontologies. BSPS v. IV s. 208–217. • 1970a – Four Notions of Independence. Th v. XXXVI nr 2 s. 161–164. • 1970b – Herbert Marcuse. RF t. XXVIII nr 3–4 s. 147–150. • 1970c – Lenin i filozofia subiektywnego idealizmu. SF r. XIV nr 2 s. 151–170. • 1970d – Lenin i pozytywizm. KS r. XIV nr 4 s. 75–84. • 1971 – Wittgensteinian Foundations of Non-Fregean Logic. W: [D’Angelo, DeGrood i Riepe (red.) 1971], s. 231–243. Przekł. ros.: Фреговские основы не-фреговской логики. ВМУ g. XXVI (1971) nr 2 s. 59–65. • 1972 – The Notion of Fact as a Modal Operator. W: [Sobre el Tractatus… 1972], s. 59–66. Przekł. ros.: Понятие факта как модального оператора. W: [Cмирнoв i Таванец (red.) 1974], s. 156–164. • 1973 – Zur Semantik des Satzkalküls. Frege und Wittgenstein. W: [Borbé (red.) 1973], s. 411–419. • 1974 – O pojęciu języka. RF t. XXXII nr 4 s. 281–283. • 1975a (z: Zbigniew Musiał) – [Scjentyzm i okultyzm. Cz. I] Psychotronika jako neo-okultyzm. SF r. XIX nr 7 s. 155–168. • 1975b (z: Zbigniew Musiał) – Scjentyzm i okultyzm. Cz. II. Uwagi ogólne. SF r. XIX nr 10–11 s. 109–128. • 1977 – Semantyka Fregego. W: [Frege 1977], s. VII–XXXII. • 1978a – Objectives of Propositions. BSL (Ww.) v. VII nr 3 s. 143–147. • 1978b – Sytuacje jako korelaty semantyczne zdań. SF r. XXII nr 2 s. 27–41. Przekł. ang.: Situations as the Reference of Propositions. DH v. V (1978) nr 1 s. 171–182. • 1979a – Obiektyw negacji. SF r. XXIII nr 8 s. 73–82. • 1979b – Some Formal Properties of Objectives. BSL (Ww.) v. VIII nr 1 s. 16–20. • 1979c – A Wittgensteinian Semantics for Propositions. W: [Diamond i Teichman (red.) 1979], s. 165–178. • 1980a – Języki i kody. W: [Schaff 1980], s. 7–37. • 1980b – On the Lattice of Elementary Situations. BSL (Ww.) v. IX nr 3 s. 115–121. • 1980c – On the Verifiers of Disjunction. BSL (Ww.) v. IX nr 2 s. 57–59. • 1981a – The Boolean Algebra of Objectives. BSL (Ww.) v. X nr 1 s. 17–23. • 1981b – O przestrzeni logicznej. SF r. XXV nr 10 s. 67–73. • 1982a – A Formal Ontology of Situations. SL v. XLI nr 4 s. 381–413. • 1982b – Ludwik Fleck i filozofia polska. SF r. XXVI nr 5–6 s. 79–82. Przekł. ang.: Ludwik Fleck and Polish Philosophy. DH v. IX nr 3 s. 25–28. Toż w: [Cohen i Schnelle (red.) 1986], s. 217–221. • 1983a – A Closure System for Elementary Situations. BSL (Ww.) v. XII nr 3–4 s. 134–139. • 1983b – Hermeneutyka logiczna. SF r. XXVII nr 7 s. 27–40. • 1983c – Logical Space and Metaphysical Systems. SL v. XII nr 2–3 s. 271–286. • 1983d – Truth-Arguments and Independence. BSL (Ww.) v. XII nr 1 s. 21–26. • 1984a – An Algebra of Subsets for Join-Semilattices with Unit. BSL (W. & Ł.) v. XIII nr 1 s. 21–24. • 1984b – Wspomnienie o Suszce. SF r. XXVIII nr 7 s. 177–183. Przekł. ang.: Suszko: A Reminiscence. SL v. XLIII nr 4 s. 317–321. • 1984c – A Topology for Logical Space. BSL (W. & Ł.) v. XIII nr 4 s. 255–259. • 1984d – Uwagi o reizmie. SF r. XXVIII nr 5 s. 31–36. • 1985a – Die Grundwerte einer wissenschaftlichen Weltauffassung. CZP J. XIX H. 48 s. 3–8. • 1985b – Z dziejów logicznej semantyki zdań. SF r. XXIX nr 5–6 s. 23–34. • 1986a – Discreteness of Logical Space. BSL (W. & Ł.) v. XV nr 4 s. 132–136. • 1986b – Myśl Elzenberga. SF r. XXX nr 12 s. 55–73. • 1988 – Weryfikatory ogólniej ujęte. SF r. XXXII nr 6–7 s. 227–239. • 1989a – Ewolucja a rewolucja. EF v. VII nr 151–155. • 1989b – Szkic do postaci Tadeusza Czeżowskiego. EF v. IX s. 394–408. • 1989c – Z antropologii Schopenhauera. SF r. XXXIII nr 5 s. 3–17. • 1990a – O pojęciach fanatyzmu i tolerancji. W: [Rosińska (red.) 1990], s. 108–115. • 1990b – Wartość i powinność. Et t. XXV s. 17–45. • 1990c – Z aksjologii Elzenberga. Et t. XXV s. 7–16. • 1991a – On the Discontinuity of Wittgenstein’s Philosophy. W: [Lewis (red.) 1991], s. 77–81. • 1991b – O zdaniach syntetycznych a priori. W: [Omyła (red.) 1991], s. 53–60. • 1992a – Krótki komentarz do ewentyzmu punktowego. EF v. XIII s. 64–68. • 1992b – O istocie religii. EF v. XIV s. 5–30. • 1992c – Z badań formalnych nad pojęciem prawdy. W: [Pelc 1992^r], s. 156–164. • 1994a – Etyka abstrakcyjna i konkretna. W: [Omyła (red.) 1994], s. 393–398. • 1994b – On the Synthetic a priori. W: [Woleński 1994^r], s. 327–335. • 1995a – Filozoficzne aspekty kary głównej. EF v. XX s. 11–20. • 1995b – Krytyka teodycei u Bayle’a. EF v. XIX s. 7–23. • 1996a (z: Ulrich Schrade i Jan Zubelewicz) – Dom jako wartość duchowa. Z r. XLVIII nr 4 s. 90–108. • 1996b – Jeszcze parę tez o karze głównej. EF v. XXI s. 71–79. • 1997a – Elzenberg o Miłoszu: nieznany spór. Z r. XLIV nr 12 s. 66–72. • 1997b – Eutanazja w świetle filozofii. EF v. XXIII s. 71–85. • 1997c – Religia i magia – kwestia modlitwy. Z r. XLIV nr 9 s. 55–60. • 1998 – Perspektywy eutanazji. EF v. XXVI s. 45–55. • 1999 – Uwagi o klonowaniu. MWR t. III nr 3 (sup. I) s. 181–191. • 2000a – Atoms in Semantic Frames. LTr v. IV s. 69–86. • 2000b – Determinizm i odpowiedzialność. W: [Hartman (red.) 2000], s. 125–129. • 2000c – O sytuacji we współczesnej filozofii. W: [Pelc 2000^r], s. 223–232. • 2000d (z: Zbigniew Musiał) – Problematyczność gandyzmu. EF v. XXIX s. 44–60. • 2001a – Extending Atomistic Frames [Pt. I]. LTr v. V s. 89–106. • 2001b – Eutanazja i biolatria. Z r. LIII nr 7 s. 98–108. • 2001c – Filozofia w Polsce Jałtańskiej. EF v. XXXII s. 64–72. • 2001d – Filozofia Suszki. W: [Omyła (red.) 2001], s. 29–36. • 2001e – O tzw. bioetyce. MWR t. V nr 1 (sup. I) s. 155–165. • 2002a – Elzenberg o tragizmie. EF v. XXXIV s. 15–18. • 2002b – Extending Atomistic Frames. Pt. II. LTr v. VI s. 69–88. • 2002c – O związkach myślenia z językiem. EF v. XXXIII s. 5–17. • 2003 – Sytuacje i przedmioty w ontologii faktów. EF v. XXXVI s. 5–12. • 2005a (z: Mariusz Grygianiec) – Metafizyka i ontologia sytuacji. FN r. XIII nr 3 s. 5–14. • 2005b – Motywacje i motywy. W: [Kaczmarek i Kleszcz (red.) 2005], s. 105–118. • 2005c – O logice Bożej. EF v. XXXIX s. 7–21. • 2005d – Sens kary podług Kanta. EF v. XL s. 5–17. • 2006–2007 – Hedonizm i obowiązek. Cz. I–II. EF v. XLII s. 21–33, v. XLIII s. 5–19. • 2008 – O wartości życia – względnej i bezwzględnej. EF v. XLVI s. 47–58. • 2009a – Melioryzm contra pejoryzm. EF v. XLVII s. 23–37. • 2009b – O tak zwanym wywodzie jak z procy. EF v. XLVIII s. 5–12. • 2010a – O idei losu. EF v. L s. 59–71. • 2010b – Z pedagogiki ogólnej. W: [Schrade (red.) 2010], s. 9–34. • 2011 – W sprawie pejoryzmu. EF v. LI s. 39–42. • 2012 – O pojęciu kłamstwa i zasadzie prawdomówności. EF v. LIV s. 5–27. • 2013a – Marian Przełęcki z mojej perspektywy. EF v. LVI s. 7–14. • 2013b – Ocena względna zachowań. EF v. LVI s. 93–96. • 2015 – Piotr Geach (1916–2013). SS t. XXVIII–XXIX s. 99–106. • 2016a – Melioryzm Leibniza. PFNS r. XXV nr 4 s. 293–303. • 2016b – Mój obraz Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. W: [Brożek i Chybińska (red.) 2016], s. 13–19. • 2016c – Polemika Kanta z hedonizmem. EF nr sp. s. 83–93. • 2016d – Varia. W: [Brożek, Chybińska, Grygianiec i Tkaczyk (red.) 2016], s. 79–88. • 2017a – Aksjomat Elzenberga. PFNS r. XXVI nr 4 s. 277–288. • 2017b – Pożegnanie z marksizmem. W: [Dziobkowski i Hołówka (red.) 2017], s. 496–503. • 2017c – Wstęp do filozofii. EF v. LXIV s. 161–219.

2. Publicystyka:

Ogłaszał teksty publicystyczne m.in. w pismach: Gazeta Finansowa, Gazeta Polska, Myśl Polska, Najwyższy Czas!, Nasz Dziennik, Polityka, Res Publica, Rzeczpospolita, Tygodnik Solidarność, Znak, Życie, Życie Warszawy oraz na stronie internetowej wPolityce.pl. Ponadto m.in.:

• 2010^p (z: Tomasz Sommer) – Zdanie własne. W., 3S, ss. 230. 2011². • 2011^p – O Polsce i życiu. Refleksje filozoficzne i polityczne. Km., A, ss. 280. • 2013^p (z: Łukasz Michał Kramek) – Rozmowy. K., PS, ss. 114. • 2015^p (z: Jarosław Faliński) – W stronę rozumu. W., n. Jarosława Falińskiego, ss. 208. • 2018^p – Polska a Żydzi. O sprawach polsko-żydowskich i paru innych. W., 3S, ss. 228.

3. Teksty literackie:

Bp.

4. Przekłady:

■ Cornu, Auguste: • 1969 – Karol Marks i Fryderyk Engels. Życie i dzieło. T. IV. 1845–1846. W., PWN, ss. 352. ■ Fleck, Ludwik: • 1983 (z: Thomas Schnelle) – Ergahrung und Tatsache. Gesammelte Aufsatze. FaM, S, ss. 200. ■ Frege, Gottlob: • 1977 – Pisma semantyczne. W., PWN, ss. XXXII+144. ■ Wach, Joachim: • 1961 (z: Zygmunt Poniatowski) – Socjologia religii. W., KW, ss. 524. ■ Wittenstein, Ludwig: • 1970 – Tractatus logico-philosophicus. W., PWN, ss. X+114. 1997², ss. XLII+110. 2000³. 2002⁴. 2004⁵. • 1972 – Dociekania filozoficzne. W., PWN, ss. XXVI+324. 2000², ss. XXVI+338. 2004³.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Bartyzel, Jacek: • 2018 – Bogusław Wolniewicz jako filozof polityki. PFNS r. XXVII nr 3 s. 267–307. ■ Dziobkowski, Bogdan: • 2018 – Profesor Bogusław Wolniewicz – logik i metafizyk. PFNS r. XXVII nr 3 s. 9–13. ■ Jadacki, Jacek: • 2018 – O niektórych poglądach filozoficznych Bogusława Wolniewicza. PFNS r. XXVII nr 3 s. 303–338. ■ Kowalik, Łukasz: • 2021 – Bogusław Wolniewicz i mapa filozofii. PFNS r. XXX nr 3 s. 141–153. ■ Okołowski, Paweł: • 2018 – Myśl Wolniewicza. Zrąb systemu. PFNS r. XXVII nr 3 s. 239–266. • 2019 – Wolniewicz a chrześcijaństwo. LE t. L nr 2 s. 227–232. ■ Omyła, Mieczysław & Schrade, Ulrich: • 2001 – Bogusław Wolniewicz. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005]. T. II, s. 448–476.■ Schrade, Ulrich: • 1997 – Profesor Bogusław Wolniewicz. W: [Omyła (red.) 1997], s. 7–15.