Miejsce w SLW: uczeń Seweryny Romahnowej.

Obszary badań: logika i jej zastosowanie w lingwistyce, metodologia.

Najważniejsze wyniki: generalizacja procedury klasyfikacji na dowolny typ pozaskończony (wraz z Łuszczewską-Romahnową), formalizacja pojęcia fonemu, kilka wersji aksjomatyzacji fonologii teoretycznej, interpretacja – w aparaturze pojęciowej dedukcji naturalnej – problemu konieczności odwoływania się w pewnych typach rozumowania do przedmiotów szczegółowych.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 22.01.1934. Miernów k. Pińczowa.

Rodzice: Jan i Balbina z d. Stolec.

Matura: Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca w Busku-Zdroju (1951).

Studia: UP (1951–1955).

Magisterium (z polonistyki): Przedarianowska poezja Erazma Otwinowskiego. 22.10.1955. UP. Jerzy Ziomek.

Doktorat: Logiczna rekonstrukcja pojęcia fonemu. 14.05.1962. UP. Seweryna Romahnowa.

Habilitacja: The Axiomatic Method in Phonology. 15.10.1968 (zatwierdzenie: 31.05.1969). UP.

Profesura: 1.07.1991/1998. Tytuł profesora: 18.10.1995.

Dydaktyka: UP (1954–2007).

Varia: Członek PTPN (18.04.1996). Odznaczony KKawOPR (1985).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Przedmiotem badań Batoga jest lingwistyka formalna, metodologia (w szczególności – teoria rozumowań) i podstawy matematyki. W fonologii szeroko stosuje metody aksjomatyczne; rozwija różne aspekty gramatyki kategorialnej.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Matematyka i klasyczny rachunek logiczny. Trudności teoretyczne związane z podstawami matematyki biorą się z redukowania jej do teorii mnogości. Wyjściem z tej sytuacji jest rezygnacja z takiej redukcji i utożsamienie matematyki z klasycznym rachunkiem zdań. Pomostem do takiego rozwiązania jest twierdzenie o dedukcji. Głosi ono, że jeżeli α₁, α₂, …, α_n są dowolnymi zdaniami, a β jest konsekwencją tych zdań, to prawem logiki jest implikacja o postaci:

(α₁, α₂, …, α_n) → β.

W szczególności, jeśli zdania α₁, α₂,…, α_n są aksjomatami jakiejś teorii, np. teorii matematycznej, natomiast zdanie β jest tezą tej teorii, to wskazana implikacja jest prawem logiki. W ten sposób dowodzenie w jakiejś teorii matematycznej zostaje zinterpretowane jako dowodzenie pewnych praw logiki.

„To, czy układ aksjomatów α₁, α₂,…, α_n jest sprzeczny, czy też nie, przy takim spojrzeniu na matematykę nie posiada żadnego znaczenia teoretycznego. Podobnie jest ze sprawą zupełności takiego układu. Ważne jest natomiast, że sama logika jest niesprzeczna i że posiadamy absolutny, finitystyczny dowód tego faktu. Ważne jest także to, że system logiki, który obecnie znamy, jest pełny w tym sensie, że jego reguły pozwalają na wyprowadzenie wszystkich praw
logicznych”.

• Pojęcie fonemu. Pojęcie fonemu jest zrelatywizowane do określonego idiolektu i pewnej jego bazy fonematycznej. Inaczej mówiąc – pełny kontekst, w którym mowa jest o fonemie, ma postać: fonem pewnego idiolektu w bazie fonematycznej tego idiolektu.

Idiolekt jest to dowolny zbiór indywidualnych wypowiedzi mówionych jednolitych językowo. Idiolektem jest więc np. zbiór takich wypowiedzi wygłoszonych w jednym języku przez pewną osobę w określonym czasie albo zbiór wszystkich wygłoszonych w określonym czasie wypowiedzi języka polskiego. Minimalne składniki systemu dźwiękowego danego idiolektu – to segmenty jednostkowe, z których niektóre są pauzami (tj. chwilami ciszy).

Tekst sformułowany w dowolnym idiolekcie ujmuje się jako skończony łańcuch segmentów jednostkowych uporządkowany za pomocą relacji następstwa czasowego.

Przez bazę fonematyczną danego idiolektu rozumie się – mówiąc w uproszczeniu – zbiór tych segmentów będących głoskami, który spełnia określone warunki (w szczególności: „postulat klasyfikacji”, „postulat wolnej wariancji”, „postulat komplementarności”, „postulat dystynktywności”, „postulat dyferencyjności” i „postulat ekonomii”).

Każdy idiolekt ma przynajmniej jedną bazę fonematyczną – ale może posiadać więcej takich baz.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Aa.: • 1995 – Spis publikacji Tadeusza Batoga. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 11–13. Toż w: [Murawski i Pogonowski (red.) 1997], s. 3–17.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1967^k – The Axiomatic Method in Phonology. Lon., RKP, ss. VIII+126. • 1976^k – O klasycznym pojęciu bazy fonematycznej. P., IMUAM, ss. 16. • 1977a^k – O potędze i słabościach matematyki. P., IMUAM, ss. 8. • 1977b^k – Zasady logiki. P., WNUAM, ss. IV+136. • 1986 – Podstawy logiki. P., WNUAM, ss. VI+252. 1994², ss. 360. • 1994^k – Studies in Axiomatic Foundations of Phonology. P., WNUAM, ss. 148. • 1996^k – Dwa paradygmaty matematyki. Studium z dziejów i filozofii matematyki. P., WNUAM, ss. 104. • 2000 (z: Wiktor Steffen) – Ajschylos. Twórca tragedii greckiej. P., WNPWN, ss. 162. • 2009 (z: Maria Steffen-Batogowa) – Słownik homofonów polskich. WNUAM, ss. 638.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 2019^r – Uniwersytet Woldenberczyków: dokumenty. P., WNUAM, ss. 176.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 2010^z – Analizy logiczne i filozoficzne. P., WDUD, ss. 266.

1.4. Artykuły:

• 1961a – Critical Remarks on Greenberg’s Axiomatic Phonology. SL v. XII s. 195–205. • 1961b – Logiczna rekonstrukcja pojęcia fonemu. SL v. XI s. 139–183. • 1962 – A Contribution to Axiomatic Phonology. SL v. XIII s. 67–80. • 1965 (z: Seweryna Łuszczewska-Romahnowa) – A Generalized Theory of Classifications. I–II. SL v. XVI s. 53–74, v. XVII s. 7–24. • 1969 – A Reduction in the Number of Primitive Concepts of Phonology. SL v. XXV s. 55–60. • 1970 – O dwóch sensach logicyzmu Bertranda Russella. Nt nr 7 s. 38–41. • 1971a – A Formal Approach to the Semantic Theory of Phoneme. SL v. XXIX s. 27–42. • 1971b – On the Definition of Phonemic Basis. SL v. XXVII s. 117–122. • 1971c – Stanisław Piątkiewicz – pionier logiki matematycznej w Polsce. KHNT r. XVI nr 3 s. 553–563. Toż w: [Kratochwilowa (red.) 1973], s. 325–330. Przekł. ang. zmod. (z: Roman Murawski): Stanisław Piątkiewicz and the Beginnings of mathematical Logic in Poland. HM v. XXIII (1996) nr 1 s. 68–73. • 1973 – Is There a Contradiction in the Theory of Types? ILR v. IV nr 2 s. 284–287. • 1974 – W sprawie zasad idealizacji i konkretyzacji. SF r. XVII nr 9 s. 63–81. • 1976a – Konkretyzacja a uogólnienie. SMet nr 14 s. 195–202. Przekł. ang.: Concretization and Generalization. PSPSH v. II (1976) nr 2–3 s. 101–107. • 1977a – On the Classical Concept of Phonemic Basis. LP v. XXI s. 53–64. • 1977b (z: Maria Steffen-Batogowa) – Wstępny algorytm konwersji polskich tekstów fonematycznych w ortograficzne. LP v. XX s. 65–95. • 1978 – Pojęcie systemu fonologicznego. SPTPN. Wydział Filologiczny nr 94 (1976) s. 45–59. • 1980 – A Distance Function in Phonetics. LP v. XXIII s. 47–58. • 1984 – Twórczość Ajdukiewicza a rozwój logiki formalnej. SF r. XXVII nr 5 s. 135–147. • 1987a – Filozofia matematyki. W: [Cackowski et al. (red.) 1987], s. 177–186. • 1987b – Teoria mnogości. W: [Cackowski et al. (red.) 1987], s. 371–380. • 1989 – Logika a językoznawstwo. JP t. LXIX z. 3–5 s. 86–91. • 1990 – O problemie Locke’a-Berkeleya w filozofii matematyki. AHFMS t. XXXV s. 3–14. • 1991a (z: Maria Steffen-Batogowa) – Das Problem der automatischen Beschreibung des Phoneminventars einer Sprache. W: [Bańczerowski (red.) 1991], s. 30–34. • 1991b – Locke i Leibniz o podstawach matematyki. AHFMS t. XXXVI s. 103–119. • 1992 – On the Existence of an Algorithm for Phonemizing Texts with Given Phonetic Structure. SPP III s. 29–46. • 1994 – O Kantowskiej krytyce argumentu ontologicznego. AHFMS t. XXXIX s. 3–24. • 1995 – Ajdukiewicz and the Development of Formal Logic. W: [Sinisi i Woleński 1995^r], s. 63–67.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Piccolomini, Eneasz Sylwiusz: • 2002 (z: Wiktor Steffen) – Opowieść o miłości Euriala i Lukrecji. P., BWN, ss. 104.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Lapis, Włodzimierz: • 1995 – Algorytm fonemizacji głosek Tadeusza Batoga. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 159–170. ■ Pogonowski, Jerzy: • 1995a – Systemy fonologiczne Tadeusza Batoga. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 257–279. Przekł. ang.: Tadeusz Batóg’s Phonological Systems. W: [Murawski i Pogonowski (red.) 1997], s. 167–193. • 1995b – Twórczość naukowa Tadeusza Batoga. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 45–79. Przekł. ang.: On the Scientific Works of Tadeusz Batóg. W: [Murawski i Pogonowski (red.) 1997],
s. 69–133.