Miejsce w SLW: uczeń Władysława Tatarkiewicza.

Obszary badań: estetyka, historia sztuki.

Koncepcje: postulat systematyzacji i globalizacji historii sztuki.

Najważniejsze wyniki: analiza stylów artystycznych, monografie historii
sztuki XV-XVIII w.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 14.08.1921. Saratow (Rosja).

Data i miejsce śmierci: 25.12.1988. Warszawa.

Rodzice: Jan i Walentyna z d. Wereninow.

Matura: Państwowe Gimnazjum a później Liceum Humanistyczne im. Adama Mickiewicza w Warszawie (1939).

Studia: Podziemny UW (1942–1944).

Magisterium: Zagadnienie postaw wobec dzieł sztuki i rola wiedzy w doznawaniu dzieł sztuki. 9.07.1946. UW. Władysław Tatarkiewicz.

Doktorat: Pejzaż flamandzki epoki manieryzmu (1520–1620). Próba syntezy. 6.07.1950. UW. Stanisław Lorenz (formalnie) i Michał Walicki.

Habilitacja (docentura): Na podstawie wcześniejszego dorobku. 29.01.1955. CK.

Profesura: 9.05.1961/11.05.1971. Jako datę zatwierdzenia profesury nadzwyczajnej podaje się: 12.09.1952. Profesura tytularna: 6.07.1972.

Dydaktyka: UW (1945–1950, 1959–1988), PWST (1949–1957), UŁ (1950–1951)

Varia: Był zatrudniony w MN w Warszawie (1945–1988). Dr h.c. Rijksuniversiteit Groningen (1969) i Vrije Universiteit w Brukseli (1987). Członek zagraniczny Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (1971), członek zagraniczny Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (1972), członek-korespondent PAN (1976), członek TNW (1982). Odznaczony KKawOPR (1961), KOfOPR (1969) i KKomOPR (1981).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Większość dorobku naukowego Białostockiego należy do dwóch dziedzin: do historii sztuki i do teorii sztuki (szerzej: estetyki).

W badaniach historycznych starał się przezwyciężyć panujący w nich chaos poprzez realizację postulatów systematyzacji i „globalizacji”; ten ostatni postulat skierowany był przeciwko europocentrycznej wizji historii sztuki. Monografie historyczne Białostockiego poświęcone były przede wszystkim sztuce nowożytnej XV–XVIII w. (renesans, manieryzm, barok), w tym głównie malarstwu północnemu: niderlandzkiemu, flamandzkiemu i holenderskiemu, ale także włoskiemu i polskiemu (w szczególności manierystycznemu). Malarstwo polskie było dla Białostockiego sztuką „peryferii”; za swoistość takiej sztuki uważał współistnienie w jednym okresie różnych stylów. Przedmiotem badań historycznych Białostockiego była przy tym nie tylko twórczość określonych artystów, lecz także dzieje doktryn artystycznych oraz poszczególnych motywów (malarskich). Interesował się szczególnie problematyką tzw. ikonologii, tj. rekonstrukcją aspektów semantycznych („znaczeń”) dzieł sztuki.

Metodę, którą stosował w tej rekonstrukcji, Białostocki nazywał „metodą treściowej analizy dzieła sztuki”.

W badaniach z zakresu teorii sztuki (w szczególności sztuki plastycznej) wyodrębniał trzy etapy: (a) badanie dzieła jako produktu materialnego o określonej strukturze formalnej; (b) badanie jego genezy (gust, styl środowiska artystycznego, w którym dane dzieło powstało); (c) badanie recepcji i oceny dzieła. Za trwałe osiągnięcia Białostockiego uważa się jego analizę stylów artystycznych (w szczególności gotyku, manieryzmu, baroku i rokoka). W ramach tych analiz wprowadził pojęcie modusu i trwałego „tematu ramowego” (w sztukach plastycznych) oraz starał się opisać relację między „świadomie zaprogramowaną przez artystę treścią dzieła” a treścią wyczytywaną w tym dziele przez jego odbiorcę w tej czy innej epoce.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Wyganowska, Wanda: • 1981 – Bibliografia prac Jana Białostockiego. W: [Chrościcki et al. (red.) 1981], s. 757–768. • 1991 – Bibliografia prac Jana Białostockiego. RMNW t. XXXV s. 311–318.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1963^k – Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery. W., PWN, ss. 612. 1966². 1969³, T. I–II, ss. 426+402. 1974⁴. W., PWN, ss. 426+402. 1991⁵. W., WNPWN, ss. 428+398. 2001⁶. W.,WNPWN, ss. 734. 2004⁷. 2006^7(dodr.). 2008^7(dodr.). 2011^7(dodr.). 2020^7(dodr.). • 1966^k – Sztuka i myśl humanistyczna. W., PIW, ss. 212. • 1970^k (et al.) – Myśl o sztuce i sztuka XVII–XVIII wieku. W., PWN, ss. 328. • 1980^k – Historia sztuki wśród nauk humanistycznych. Ww., O, ss. 196. • 1999^k – Płeć śmierci. G., WSOT, ss. 194. 2007². • 2009^k – O dawnej sztuce, jej teorii i historii. G., WSOT, ss. 414.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1965^r – Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. W., PWN. • 1972^r (et al.) – Granice sztuki. W., SHS, ss. 292. • 1976^r (z: Władysław Tatarkiewicz) – Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. W., PWN, ss. 552. • 1978^r – Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce: od starożytności do 1500 roku. W., PWN, ss. 618. 1988², W., PWN, ss. 646. 2003³. G., WSOT, ss. 674. • 1985^r – Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce. 1500–1600. W., PWN, ss. 520. 2007². G., WSOT, T I i II, ss. 604+586. • 1994^r – Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce. 1600–1700. W., WNPWN, ss. 676.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1959^z – Pięć wieków myśli o sztuce. W., PWN, ss. 316. 1976², ss. 294. • 1961^z – Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii. P., PTPN, ss. 238. • 1966a^z – Stil und Ikonographie. Studien zur Kunstwissenschaft. Dr., VK, ss. 238. 1981². Kn, DM, ss. 328. Przekł. franc.: Style et iconographie. Pour une theorie de l’art. Ps. 1966, GM, ss. IV+2344. • 1966b^z – Sztuka i myśl humanistyczna. Studia z dziejów sztuki i myśli o sztuce. W., PIW, ss. 216. • 1978^z – Refleksje i syntezy ze świata sztuki. W., PWN, ss. 372. • 1982^z – Symbole i obrazy w świecie sztuki. Studia i rozprawy z dziejów sztuki i myśli o sztuce. Cz. I–II. W., PWN, ss. 506+18. • 1987^z – Refleksje i syntezy ze świata sztuki. Cykl drugi. W., PWN, ss. 256. • 1988^z – The Message of Images. Studies in the History of Art. Wn., I, ss. 310. • 2008^z – Wybór pism estetycznych. K., WU, ss. 302.

1.4. Artykuły:

• 1947 – W pogoni za schematem. Usiłowania systematycznej historii sztuki. BHSK r. IX nr 3–4 s. 224–239. • 1948 – Kinomalarstwo i film o sztuce. T r. IV nr 11 s. 102–112. • 1949 – Zagadnienia twórczości amatorskiej. Kź r. V nr 23 s. 6. • 1953 – Pojęcie manieryzmu i problem odrębności sztuki polskiej w końcu XVI i początku XVII wieku. MSD t. IV nr 2 s. 179–198. • 1955 – Sztuka potrzebna. PK r. IV nr 19 s. 12–18. • 1957 – Metoda ikonologiczna w badaniach na sztuką. PH (W.) r. I nr 3 s. 9–18. • 1958a – „Barok”: styl, epoka, postawa. BHS t. XX nr 1 s. 12–36. • 1958b – Caracttere. W: [Pallottino (red.) 1958]. V. 3, s. 113–126. Przekł. ang.: Character. W: [Myers (red.) 1960], s. 370–375. • 1958c – Iconografia e iconologia. W: [Pallottino (red.) 1958]. V. 7, szp. 163–177. Przekł. ang.: Iconography and Iconology. W: [Myers (red.) 1963], s. 770–782. • 1959 – Idee i obrazy: teoria, poezja i sztuka. PH (W.) t. III nr 3 s. 27–48. • 1961a – Charakter: pojęcie i termin w teorii i historii sztuki. W: [Białostocki 1961^z], s. 46–80. • 1961b – Styl i „modus” w sztukach plastycznych. Es r. II s. 147–159. • 1961c – Temat ramowy i obraz archetypiczny. Psychologia i ikonografia. W: [Białostocki 1961^z], s. 160–168. • 1961d – Tradycje i przekształcenia ikonograficzne. W: [Białostocki 1961^z], s. 137–159. • 1963 – Późny gotyk. Rozwój pojęcia i terminu. BHS r. XXV s. 226–228. • 1972a – O funkcjach sztuki i jej historyków. W: [Studniarkowa (red.) 1972], s. 9–15. • 1972b – Sztuka jako kompensacja. W: [Białostocki et al. 1972^r], s. 29–34. • 1973 – Iconography. W: [Wiener (red.) 1968–1973]. V. III, s. 524–541. • 1974 – Uwagi o faktach i uogólnieniach w historii sztuki. KH t. LXXXI nr 3 s. 563–569. • 1975a – „Alt” und „Neu” in der Kunstgeschichte. JHK B. XX, s. 7–24. • 1975b – La méthode iconologique et l’érudition française. IHA v. XX nr 3 s. 103–107. • 1976a – Uwagi o elementach twórczych w pracy humanisty. SF r. XIX nr 1 s. 78–84. • 1976b – Władysław Tatarkiewicz as a Historian of Art. DH v. III nr 2 s. 29–36. • 1977 – Man and Mirror in Painting: Reality and Transience. W: [Lavin i Plummer (red.) 1977], s. 61–72. • 1978a – A Plea for Internationality. ArH v. I nr 4 s. V–VIII. • 1978b – Historia sztuki i badania strukturalne. PH (W.) r. XXII nr 9 s. 2–21. • 1978c – Kryzys pojęcia stylu. BHS r. XL nr 1 s. 3–10. • 1979a – Czy historykowi sztuki wolno być literatem? T t. X nr 19 s. 142–145. • 1979b – „Drzwi śmierci” w sztuce wieku dziewiętnastego: C. D. Friedrich, T. Lenartowicz i inni. Tek r. VIII nr 3 s. 9–21. • 1981 – Tatarkiewicz. DH v. VIII nr 2 s. 47–48. • 1982a – A Comparative History of World Art Is It Possible? A24CCISA s. 207– 216. • 1982b – Słowo i obraz. W: [Morwińska (red.) 1982], s. 8–15 • 1983 – Estetyka obrazu. W: [Gołaszewska (red.) 1983], s. 42–54. • 1986a – Crises et fulgurations de l’art. Dg nr 133 s. 3–22. • 1986b – Historia idei i historia sztuki. W: [Gadomski et al. (red.) 1986], s. 23–34. • 1986c – Krisen in der Kunst. W: [Michalski (red.) 1986], s. 161–182. • 1986d – Wprowadzenie do ikonosfery XIX wieku. KS t. XXX nr 3 s. 3–19. • 1987a – Historia sztuki i historia idei. W: [Białostocki 1987^z], s. 18–29. • 1987b – W stulecie urodzin Tadeusza Kotarbińskiego i Władysława Tatarkiewicza. RF t. XLIV nr 3–4 s. 239–241. • 1988a – Kryzysy w sztuce. W: [Karwowska (red.) 1988], s. 9–24. • 1988b – Die Naturauffassung in der Kunstliteratur. W: [Brinkmann (red.) 1988], s. 119–132. • 1988c – Zabytki sztuki a życie współczesne. SZ t. XII nr 3 s. 2–4. • 1989 – Some Values of Artistic Perifery. A26ICHA s. 50–54. Toż w: RMNW t. XXXV (1991) s. 129–136. • 1991 – Sztuka, natura, technika. W: [Bielska-Łach (red.) 1991], s. 11–17.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Bernabei, Franco: • 1990 – Jan Białostocki: Formalism and Iconology. AtH v. XI nr 22 s. 9–21. ■ Chrościcki, Juliusz Antoni: • 1988 – Jan Białostocki (1921–1988). RTNW r. LI s. 26–30. • 1989a – In memoriam Jan Białostocki (1921–1988). AtH t. X nr 20 s. 9–14. • 1989b – Jan Białostocki (1921–1988). BHS t. LI nr 2 s. 208–215. ■ Kalinowski, Lech: • 1991 – Jan Białostocki (1921–1988). NP r. XXXIX nr 5–6 s. 209–215. • 1992 – Jan Białostocki jako historyk sztuki. FHA t. XXV s. 5–11. ■ Wróblewska, Magdalena (red.): • 2009 – Białostocki. W., SHS, ss. 162. ■ Ziemba, Antoni: • 2011 – Jan Białostocki (1921–1988). RHSPAN t. XXXVI s. 157–171.