Miejsce w SLW: uczeń Stefana Błachowskiego.

Obszary badań: fizyka, filozofia fizyki, filozofia czasu, prakseologia, psychologia pracy, psychotechnika.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 3.05.1881. Monachium (Niemcy).

Data i miejsce śmierci: 31.05.1963. Warszawa.

Rodzice: Henryk i Anna Debora z d. Lindenbaum.

Matura: Szkoła średnia we Lwowie.

Studia: PL (?–1903).

Doktorat I (z nauk technicznych): Straty ciepła przewodów parowych z dodatkiem straty ciepła przewodów wodnych. 1906?. PL.

Doktorat II (z filozofii): Analiza uwagi w świetle badań psychologicznych. 1934/1935. UP. Stefan Błachowski.

Habilitacja: 1909 (w zakresie nauk technicznych). Technische Universität Berlin (?), PL(?).

Profesura: 1955.

Dydaktyka: Politechnika Lwowska (1906–1915), (Państwowa) Szkoła Przemysłu w Krakowie (1915–1939), UW, UŁ, PW, Wyższa Szkoła Higieny Psychicznej w Warszawie (1949–1952…?).

Varia: Do II Wojny Światowej używał nazwiska: Biegeleisen.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Zainteresowania naukowe Biegeleisena-Żelazowskiego były wszechstronne: od fizyki – po psychologię i tzw. wiedzę o pracy.

W tej pierwszej dziedzinie zajmował się m.in. mechaniką (klasyczną): jej filozoficznymi (względność ruchu) i teoretycznymi podstawami oraz zastosowaniami (silnikami cieplnymi, techniką grzewczą, także higieną). Uczestniczył w polemikach dotyczących filozoficznego tła teorii względności. Krytykował przeciwstawianie „zafałszowanej” koncepcji czasu w nauce – „prawdziwemu” trwaniu, nieopisywalnemu naukowo.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Teorie przyrodnicze, inżynieria i filozofia. Szczególna waga teorii przyrodniczych polega na tym, że z jednej strony stanowią one podstawę inżynierii, z drugiej zaś filozofii.

Dlatego też każdy inżynier „powinien parę chwil wolnych w swoim zawodzie poświęcić na to, aby dokładniej, niż to się w praktyce dzieje, przyjrzeć się podstawom swej wiedzy technicznej, określić bliżej ich zakres, skontrolować ich założenia, w ogóle zbadać choć w części moc tych fundamentów, na których nauki inżynierskie są zbudowane”.

Powinien to zrobić także każdy filozof, ponieważ „wpływ teorii przyrodniczych daje się spostrzec […] w tych wszystkich naukach, które zawsze jeszcze obejmują chaotyczną nazwę „filozofii”; co więcej, daje się on zauważyć w teoriach społecznych, w naszych przekonaniach religijnych, moralnych itp.”

• Psychologia i psychotechnika. Niezwykle ważnym – praktycznie – działem psychologii jest psychologia pracy, obejmująca psychologię przemysłową, handlową, wojskową, komunikacyjną itd. Do psychologii pracy należy także poradnictwo zawodowe (w sprawie wyboru zawodu) i psychotechnika (zajmująca się problematyką wyboru najodpowiedniejszego kandydata do określonej pracy).

Psychotechnika jest to „nauka o zdolnościach zawodowych i sposobach ich konstatowania”.

Zadaniem psychotechniki w przemyśle jest znalezienie „niezmienników”, tj. najczęściej powtarzających się lub mających największy wpływ na wydajność pracy – ruchów ręki i spostrzeżeń ruchowych. Badania psychotechniczne w tej sferze muszą być uzupełnione badaniami psychologiczno-socjologicznymi. Dotyczy to zwłaszcza badań nad tzw. produkcją potokową – czyli opartą na podziale pracy. Dotychczasowe tego rodzaju badania wskazują, że przyczynami negatywnych aspektów produkcji potokowej są m.in.: degradacja zawodowa (skrócenie czasu przyuczania do zawodu), niezainteresowanie pracą (z powodu jej monotonii i uproszczenia) i brak identyfikacji indywidualnej pracy z ostatecznymi jej efektami.

Psychotechnika – wraz z teorią organizacji pracy – może i powinna być wykorzystana także w reformie administracji, która takiej reformy stanowczo wymaga. W związku z dużym upolitycznieniem administracji państwowej – reforma powinna być „oddolna”, tj. rozpoczynać się od najniższych segmentów reformowanej instytucji – a nie od jej szczytu.

• Wiedza o pracy. Zagadnienia pracy ludzkiej są przedmiotem zainteresowań różnych dyscyplin naukowych: techniki (badanie optymalnego dostosowania maszyn do obsługujących je ludzi), fizjologii (badanie racjonalności posługiwania się „siłą ludzką”, przyczyn i skutków znużenia pracą), psychologii (badanie osobowości pracownika, jego zachowania w czasie pracy, predyspozycji do wykonywanej pracy), socjologii (badanie stosunków między pracodawcami i pracobiorcami, metod socjotechnicznych), pedagogiki (badanie procesu zdobywania zawodu i rozwoju osobowości pracownika) itp.

Wiedza o pracy scala odpowiednie fragmenty tych dyscyplin: technikę pracy, fizjologię pracy itd. Uzupełnia to swoistymi pytaniami np. o kierunek postępu technicznego (skutki stereotypizacji i automatyzacji pracy „potokowej” – np. utrata motywacji zawodowej i dezintegracja załogi). Ważną częścią nauki o pracy jest teoria organizacji pracy; z drugiej strony – naukę o pracy można uważać za rodzaj „stosowanej” prakseologii.

• Poradnictwo zawodowe. Poradnictwo zawodowe musi brać pod uwagę następujące fakty.

Jeśli wybór określonego zawodu ma być racjonalny, to powinien uwzględniać przede wszystkim aktualne umiejętności dziecka oraz jego osobiste preferencje (zamiłowania). Ocena obu czynników na podstawie „obiektywnych” miar może być niemiarodajna.

W wypadku umiejętności dziecka uwzględnia się na ogół ocenę tych umiejętności dokonywaną przez rodziców i nauczycieli. Tymczasem ocena rodziców jest rzadko bezstronna i zwykle waha się między bezkrytycznym „przecenianiem” tych umiejętności a hiperkrytycznym ich „niedocenianiem”. Natomiast ocena nauczycieli, uwidoczniona np. na świadectwie szkolnym, dotyczy zwykle postępów w zdobywaniu wiedzy – nie zaś uzdolnienia do określonego zawodu. Poza tym „stopnie z poszczególnych przedmiotów zależne są także od warunków otoczenia, a więc gorsze noty mogą być spowodowane złymi warunkami domowymi, brakiem opieki, chorobami, zmianą szkoły itp.”

Z kolei na preferencje zawodowe – jak wykazały badania (ankietowe) – poważny wpływ wywiera zawód rodziców i szerzej: zawody uprawiane (lub cenione) przez innych członków rodziny.

Istotną – z psychotechnicznego punktu widzenia – sprawą jest ustalenie przez osobę zajmującą się poradnictwem zawodowym, czy wypowiedzi badanego są szczere. Wymaga to umiejętności ustalenia – na podstawie np. mimiki, używanego słownictwa itp. symptomów – czy deklaracje dziecka nie skrywają przeciwnych niż deklarowane preferencji.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1905^k – Ogrzewanie parą wylotową maszyn parowych. L., TPol, ss. 70. • 1906^k – Die Abdampfheizung mit Berücksichtigung der Wirtschaftlichkeit des Dampfmaschinenbetreibes. Mn., OV, ss. 48. • 1918^k – Odbudowa Prus Wschodnich. Krótki rys organizacji i dotychczasowych wyników. K., IE, ss. 56. • 1919^k – Organizacja służby technicznej inżynierów-mechaników w Państwie Polskim. K., IE, ss. 12. • 1925^k – Podręcznik dla instalatorów wodociągowych i kanalizacyjnych. K., MMP, ss. 106. • 1928^k – Poradnictwo zawodowe a szkoła. K., MMP, ss. 46. • 1929^k – Uświadomienie zawodowe młodzieży krakowskiej. K., MMP, ss. 74. • 1932^k – Wskazówki do prowadzenia karty indywidualności w szkołach powszechnych. K., MMP, ss. 50. • 1933a^k – Najważniejsze zagadnienia metodyczne w psychotechnice. W., PTP, ss. 96. • 1933b^k (z: Zofia Karmel-Wiślicka) – Badania psychologiczne młodzieży upośledzonej. W., NK, ss. 54. • 1935^k – Metody statystyczne w psychologii. Podręcznik dla psychologów, psychotechników i pedagogów. W., WNTP, ss. VIII+304. • 1949a^k – Co to jest psychologia pracy. K., WZK, ss. 54. • 1949b^k – Poradnictwo zawodowe. K., WZK, ss. 346. • 1952a^k – Istota i znaczenie metody inż. Kowalowa. W., PZWS, ss. 22. • 1952b^k – Metoda inż. Kowalowa w polskim przemyśle chemicznym. W., WNOT, ss. 20. • 1954^k – Metoda inż. Kowalowa jako wyższa forma współzawodnictwa. W., PWT, ss. 64. • 1957^k (z: Witold Kosmala) – Drogi usprawnienia technicznego normowania w Polsce. W., PWT, ss. 164. • 1960a^k – Fizjologia i psychologia pracy. W., TNOK, ss. 44. • 1960b^k – Postępy w metodyce normowania pracy. W., IEOP, ss. 152. • 1962^k (et al.) – Wybrane zagadnienia prakseologiczne. W., PAN, ss. 272. • 1964^k – Zarys psychologii pracy. W., PWN, ss. 326. 1967². 1968³. • 1969^k (et al.) – Nauka organizacji i kierownictwa oraz nauka o pracy. W., TNOK, ss. 86. • 1971^k – Zastosowanie psychologii pracy. W., TNOK, ss. 34. 1973².

1.2. Książki redagowane:

• 1959^r – Wiedza o pracy ludzkiej. W., KW, ss. 364. 1961², ss. 354.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1901 – Rozwój pojęcia ruchu w mechanice. PF r. IV z. 3 s. 306–328, r. V z. 1 s. 17–35. • 1902 – U podstaw mechaniki. CzT r. XX nr 3 s. 40–41, nr 4 s. 56–58. • 1904 – Technika maszynowa, jej cywilizacyjne postępy i zadania. CzT r. XXII nr 1 s. 6–7, nr 2 s. 16–17, nr 3 s. 34–38, nr 4 s. 47–49. • 1905a – Ogrzewanie parą wylotową maszyn parowych. CzT r. XXIII nr 20 s. 345–350, nr 21 s. 362–364, nr 22 s. 377–379, nr 23 s. 397–403. • 1905b – Porównanie silnic cieplicowych pod względem ekonomii, bezpieczeństwa i kosztów ruchu. CzT r. XXIII nr 3 s. 41–44, nr 4 s. 61–65, nr 5 s. 81–86, nr 6 s. 101–107, nr 7 s. 121–222. • 1906a – Sprawozdanie z Kongresu Techniki Ogrzewania i Wentylacji w Hamburgu. 1905. CzT r. XXIV nr 4 s. 75–77. • 1906b – Rozwój metod opalania. CzT r. XXIV nr 23 s. 411–417. • 1906c – Straty ciepła przewodów parowych z dodatkiem straty ciepła przewodów wodnych. PTech r. XXXII t. XLIV nr 20 s. 221–222, nr 22 s. 250–252, nr 24 s. 276–279, nr 26 s. 303–304, nr 28 s. 329–331, nr 30 s. 355–357, nr 32 s. 375–376, nr 34 s. 391–393. • 1906d – Zur Theorie der Abdampfheizung. GI J. XXIX nr 13 s. 233–239, nr 28 s. 461–464, nr 31 s. 497–501, nr 46 s. 713–716, nr 47 s. 725–728. • 1907a – Dobro i zło. Kr r. IX t. II z. 11 s. 330–339, z. 12 s. 455–462. • 1907b – Obliczanie strat ciepła budynków. CzT r. XXV nr 20 s. 300–302, nr 21 s. 315–317, nr 22 s. 336–337, nr 23 s. 349–352. • 1907c – Sprawozdanie z VI Kongresu Techników Ogrzewania i Przewietrzania w Wiedniu. 1907. CzT r. XXV nr 15 s. 235–237, nr 16 s. 243–245. • 1907d – Wartość nauki. Kr r. IX t. I z. 4 s. 328–335. • 1907e – Zagadnienie z teorii maszyn. CzT r. XXV nr 3 s. 47–53. • 1909 – Filozofia Bergsona. Kr r. XII t. IV z. 7 s. 8–19, z. 8–9 s. 93–108. • 1910a – Dwie miłości. W r. I z. 2 s. 47–50. • 1910b – Legenda Młodej Polski Brzozowskiego. W r. I z. 8 s. 225–231, z. 9 s. 275– 291, z. 13 s. 20–28. • 1910c – Odrodzenie filozofii. W r. I z. 4 s. 97–103. • 1910d – O postępach techniki ogrzewania i wentylacji. CzT r. XXVIII nr 1 s. 4–6, nr 2 s. 13–17, nr 3 s. 25–26, nr 4 s. 37–41. • 1910e – O sztuce i człowieku wiecznym Zygmunta Wasilewskiego. W r. I z. 17 s. 148–152. • 1910f – O twórczości w naukach ścisłych. PF r. XIII z. 2 s. 263–288, z. 3 s. 387–424. • 1910g – P. Andrzej Niemojewski a rzekomy mistycyzm „Widnokręgów”. W r. I z. 10–12 s. 369–372. • 1910h – Prof. Twardowski o metodzie psychologii. W r. I z. 14 s. 55–58. • 1911 – Idee Brzozowskiego. W r. II z. 3 s. 75–80, z. 4–5 s. 98–105. • 1912a – Pragmatyzm Nietzschego. Ms r. II z. 12 s. 34–52. • 1912b – Wpływ filozofii Bergsona na współczesną literaturę francuską. Sf t. XVIII nr 5–6 s. 240–256. • 1912c – Z wystawy higienicznej w Dreźnie. CzT r. XXX nr 10 s. 133–135, nr 11 s. 152–153, nr 12 s. 163–165, nr 13 s. 177–179, nr 14 s. 186–189, nr 15 s. 201–204, nr 16 s. 210–211. • 1913a – Ogrzewanie i wentylacja. CzT r. XXXI nr 17 s. 200–201. • 1913b – Pragmatyzm i matematyka. PF r. XVI z. 2–3 s. 200–270. • 1913c – Uśmiechy Sfinksa. Z zagadnień współczesnej filozofii. Sf t. XXII z. 5–6 s. 161–187, t. XXIII z. 7 s. 46–75. • 1913–1914a – Niebezpieczeństwa bergsonizmu. R r. II t. III s. 79–83. • 1913–1914b – Nowe zasady organizacji pracy technicznej w Ameryce. CzT r. XXXII–XXXIII nr 1 s. 1–2, nr 3 s. 25–29, nr 4 s. 42–47, nr 5 s. 56–60, nr 6 s. 70. • 1914 – Eine neue Formel für die Berechnung von Wasser-Rohrleitungen. JGW J. LVII nr 45 s. 970–973, nr 46 s. 981–985. • 1917 – Berechnung des wirtschaftlichen Rohrdurchmessers der Wasserleitungen. GI J. XLII nr 21, szp. 321–328, nr 23, szp. 354–359. • 1926a – Leistungssteigerung durch Facharbeiter-Eignungsprüfungen in der Holzindustrie. IP J. III, H. 8 s. 238–242. • 1926b – Pierwsze badania psychotechniczne w przemyśle polskim. PO r. I nr 4–5 s. 138–146. • 1926c – Psychotechnische Eignungsprüfung in einem Holzbebearbeitungsbegtrieb. IP J. III H. 4 s. 118–120. • 1927a – O stosunku psychotechniki do psychologii. Ps r. I z. 2 s. 7–34. • 1927b – Próby zastosowania naukowej organizacji do administracji państwowej i samorządowej. PO r. II nr 4 s. 151–163. • 1929a – La psychotechnique et l’étude du temps de travail. W: [Gundlach (red.) 1929], s. 149–157. • 1929b – Metody wartościowania wyników testów. Ps r. III z. 2 s. 1–27. • 1930a – Le rôle de la psychotechnique à l’école. RST v. II nr 1 s. 75–92. • 1930b – Postępy naukowej organizacji pracy od czasu Taylora. P2PZNO z. 1 s. 26–39. • 1930c – Postulaty poradnictwa zawodowego w Polsce. W: [Księga… 1930], s. 31–45. • 1931a – Badania psychologiczne i poradnictwo w zawodach akademickich. PAP t. IV nr 3 s. 149–172. • 1931b – O wartości diagnostycznej badania psychotechnicznego. Ps r. V z. 1 s. 1–37. • 1931c (z: Mieczysław Seifert) – Prace organizacyjne w Gazowni Krakowskiej. PO r. VI nr 1 s. 8–18 nr 2 s. 63–73. • 1932 – Analiza uwagi w świetle badań psychotechnicznych. KP t. III z. 1 s. 31–83. • 1933 – Rola matematyki w psychotechnice. Prawdziwa historia o pewnym psychotechniku. Ps r. VII z. 3 s. 163–183. • 1933–1934a – Poradnictwo zawodowe jako zagadnienie pedagogiczne i psychologiczne. RuPed (K.) r. XXIII nr 8 s. 269–288. • 1933–1934b – Zagadnienie wyćwiczalności. Ps r. VII z. 4 s. 235–262, r. VIII z. 1 s. 1–17. • 1934a – Badanie uzdolnień technicznych w szkołach zawodowych. Ps t. VIII z. 3 s. 113–121, z. 4 s. 196–209. • 1934b – Orientarea profesională a bacalaureaţilor din punct de vedere metodic. AnPs v. I s. 46–65. • 1935a – Diagnostyczność badań psychotechnicznych w szkołach zawodowych. Ps r. IX z. 1 s. 9–27. • 1935b – Gospodarstwo społeczne jako koncepcja całości. Dr r. XIV nr 9 s. 715–727. • 1935c – Normalizacja testów inteligencji Otisa dla młodzieży polskiej. Psm t. II z. 2–3 s. 209–235. • 1935d (et al.) – Uwagi o istocie psychotechniki. Ps r. IX z. 3 s. 163–187. • 1936 – O znaczeniu logiki matematycznej dla badań psychologicznych nad nauczaniem początków matematyki. PF r. XXXIX z. 4 s. 526–527. • 1937a – Badanie inteligencji i jego znaczenie dla pedagogii. W: [Felhorska i Sedlaczek (red.) 1937], s. 80–84. • 1937b – Instytut Psychotechniczny w Krakowie. W: [Felhorska i Sedlaczek (red.) 1937], s. 136–138. • 1950 – Krytyka burżuazyjnych teorii wydajności pracy. MW r. V nr 2 s. 276–300. • 1951a – Metodyka chronometrażu. EOP r. II nr 2 s. 74–80. • 1951b – Znaczenie metody Kowalewa dla szkolnictwa zawodowego. EOP r. II nr 6 s. 277–284. • 1958 – Nauka o pracy ludzkiej i jej zadania. NP r. VI nr 1 s. 1–24. • 1959 – Cele i zadania nauki o pracy. W: [Biegeleisen 1959^r], s. 7–90. 1961², s. 7–86. • 1960a – Dziesięciolecie normowania pracy w Polsce w oświetleniu Ekonomiki i Organizacji Pracy. EOP r. XI nr 1 s. 9–10. • 1960b – Wprowadzenie do: [Friedman 1960], s. IX–XXVIII. • 1961 – Psychologia pracy, jej zakres i zadania. W: [Wieczorek (red.) 1961], s. 9–38. • 1968 – Zastosowania psychologii pracy. SOK z. 3 s. 22–55.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Punskij, Jakow Miranowicz: • 1952 – Techniczne normowanie pracy. Poradnik dla związków zawodowych. W., PWG, ss. 58.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Błeszyński, Kazimierz: • 1913 – Bronisław Biegeleisen. Pragmatyzm i matematyka (rec.). Kr t. XL z. 9 s. 128–135, z. 10 s. 195–200. ■ Knyziak, Jerzy: • 2002 – Profesor Bronisław Biegeleisen-Żelazowski (1881–1963) – psycholog pracy. AOP nr 3 s. 57. ■ Polak, Paweł: • 2013 – Bronisław Biegeleisen: zapomniany lwowski inżynier i filozof. W: [Michalska-Bracha i Przeniosło (red.) 2013], s. 123–131. ■ Wodecka-Hyjek, Angelika: • 2013 – Wspomnienie Bronisława Biegeleisena-Żelazowskiego. OK r. XXII nr 4 s. 169–173.