Miejsce w SLW: „przybrany” uczeń i bliski współpracownik Twardowskiego (por. „Prolog”).

Obszary badań: psychologia ogólna, psychologia eksperymentalna, psychologia poznawcza (w szczególności – problematyka percepcji i zdolności matematycznych), psychologia kliniczna, psychologia edukacji (w szczególności – problematyka uczenia się języków obcych), psychologia osobowości, psychologia sportu, psychologia twórczości (w szczególności – naukowej), psychofizjologia, psychopatologia.

Koncepcje: teza o dominującej roli sugestii w tzw. epidemiach religijnych.

Najważniejsze wyniki: analiza anomalii w widzeniu barw, analiza genezy stanów ekstatycznych (religijno-wizyjnych, halucynacyjnych i magicznych).

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 19.05.1889. Opawa (Czechy).

Data i miejsce śmierci: 31.01.1962. Warszawa.

Rodzice: Konstanty i Maria z d. Niklas.

Matura: V Wyższe Gimnazjum we Lwowie (1907).

Studia: UL (1907–1909), Universität Göttingen (1909–1913).

Doktorat: Studien über den Binnenkontrast [Badania nad kontrastem współczesnym]. 5.03.1913. Universität Göttingen. Georg Elias Müller.

Habilitacja: Nastawienia i spostrzeżenia. Studium psychologiczne. 12.12.1917. UL.

Profesura: 07.1919/12.10.1921.

Dydaktyka: UL (1913–1916, 1918–1919), UP (1919–1939, 1945–1960), UWil (1932–1933), podziemny UZZ w Warszawie (1940–1945).

Varia: Ochotnik w walkach polsko-ukraińskich o Lwów (1918–1919) i w Wojnie Polsko-Bolszewickiej (1920). Członek PTPN (1920), członek-korespondent (18.04.1946), członek czynny (5.06.1948) PAU i członek honorowy PTPs (1961). Odznaczony KOfOPR (1951) i KKomOPR (1977?).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Twórczość naukowa Błachowskiego obejmuje wiele działów psychologii: zajmował się psychofizjologią, psychologią religii oraz psychologią pamięci; był też pionierem psychologii sportu. Badał eksperymentalnie omamy i psychozy religijne, praktyki magiczne, a także pamięć i zdolności matematyczne. Zajmował się mechanizmami twórczości naukowej, analizując rolę, jaką odkrywają w niej wyobraźnia, pamięć, erudycja i podświadomość.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Obiektywizacja i subiektywizacja. Badania nad nastawieniami obiektywizującymi (ekstraspekcyjnymi, naiwnymi – na „otaczającą rzeczywistość”) i subiektywizującymi (introspekcyjnymi, psychologicznymi – na „siebie”) uzasadniają tezę, że człowiek w normalnym środowisku nastawia się obiektywizująco; nastawienie subiektywizujące jest przejściowe.

Do ubocznych obserwacji, poczynionych w trakcie tych badań, należą obserwacje dotyczące rozróżnienia treści i przedmiotu przedstawień oraz kwestii identyczności przedmiotów doświadczenia.

Po pierwsze, rozróżnienie treści i przedmiotu spostrzeżenia odnosi się tylko do spostrzegania przedmiotów fizycznych. W wypadku spostrzeżenia własnych stanów psychicznych treść i przedmiot jest tym samym.

Po drugie, przedmioty introspekcji nigdy nie są ze sobą identyczne; natomiast przedmioty ekstraspekcji – identyczne bywają.

• Motywy podjęcia treningu. „Motywy, jakie skłaniają sportowca do podjęcia i kontynuowania treningu, są wielorakie i są one uzależnione zarówno od indywidualnych cech osobowości sportowca, jak też od obiektywnych warunków środowiskowych, w których żyje sportowiec. Porządkując te motywy można wśród nich wymienić: chęć wyżycia się w sporcie, co się wiąże z nadzieją doznawania przyjemnych uczuć (motyw hedonistyczny), chęć znalezienia dziedziny, w której można się wyróżnić i znaleźć uznanie (motyw ambicjonalny), przekonanie, że wyróżniając się w sporcie można osiągnąć korzyści materialne (motyw utylitarny), przekonanie, że obowiązkiem każdego członka społeczeństwa jest uprawianie sportu, gdyż wzmaga to tężyznę społeczeństwa (motyw społeczny), nadzieja, że dzięki swym wyczynom sportowym przysporzy się chwały swemu narodowi (motyw patriotyczny).”

„W skomplikowanym przebiegu treningu sportowego działają, kształtują się i rozwijają […] różnego rodzaju dyspozycje i procesy psychiczne, które, obok innych czynników, odgrywają istotną rolą w doprowadzeniu sportowca poprzez trening do końcowego rezultatu, jakim jest forma sportowca.”

Szczególną rolę odgrywają dwa takie czynniki: „przezwyciężenie zmęczenia i znużenia w treningu sportowym” i „emocja startowa” (np. podczas rozpoczęcia biegu).

• Psychiczne aspekty działań sportowych. Badania nad elementami działań sportowych – w szczególności nad przebiegiem startu w biegach – za pomocą tzw. startografu pozwalają ustalić mierzalny związek między typami sygnału startowego, koncentracją uwagi na sygnał lub na własną reakcję motoryczną („poderwanie się do biegu”), oraz ruchem wahadłowym startującej stopy biegacza.

Okazało się m.in. – w wyniku eksperymentów z wykorzystaniem startografu – że największa różnica czasu między startem biegacza dobrego i słabego dotyczy fazy startu „od oderwania nogi” („ruchu wahadłowego” stopy) od podłoża.

• Praktyki magiczne u dzieci. U dzieci i młodzieży mamy do czynienia z częstymi przypadkami praktyk magicznych. Źródłem tego jest wiara w to, że stosowanie tych praktyk jest przyczyną powodzeń życiowych, a niestosowanie – przyczyną niepowodzeń.

Z praktykami magicznymi mamy do czynienia wtedy, gdy dana osoba doszukuje się związku przyczynowo-skutkowego między zjawiskami, pomiędzy którymi de facto takich związków nie ma. Czynnikiem, który sprzyja stosowaniu tych praktyk, jest z jednej strony strach i nadzieja: strach przed niekorzystnymi skutkami jakiegoś zdarzenia, w którym nie można nie uczestniczyć – oraz nadzieja, że praktyki magiczne zapobiegną tym niekorzystnym skutkom. Z drugiej strony stosowaniu tych praktyk sprzyja to, że są one często splecione z „naturalnym sposobem postępowania”, spoza którego ich magiczność jest mniej zauważalna lub w ogóle niezauważalna.

Badania pokazują, że z wiekiem praktyki magiczne stają się na ogół coraz rzadsze i są połączone z coraz słabszą wiarą w ich skuteczność.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Aa.: • 1963 – Bibliografia prac prof. dra Stefana Błachowskiego. PP nr 6 s. 63–66.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1917^k – Nastawienia i spostrzeżenia. Studium psychologiczne. L., PTF, ss. 94. Toż w: [Rzepa (red.) 1997], s. 280–311. • 1919^k – O wrażeniach położenia i ruchu. Odtwórcze wyobrażenia węchowe w stosunku do wzrokowych i słuchowych. L, PTF, ss. 34. • 1921^k – O niektórych związkach zachodzących między typami pamięciowymi. P., PTPN, ss. 30. • 1924a^k – Chronometryczne badania nad przebiegiem startu. P., UP, ss. 16. • 1924b^k – Struktura typów wyobrażeniowych i pamięć liczb w świetle analizy przypadku wybitnych zdolności rachunkowych. P., PTPN, ss. 108. • 1925^k – Psychologia a wybór zawodu. P., WPS ss. 42. 1927², ss. 44. • 1927^k – Typologia eidetyczna i jej znaczenie pedagogiczne. P., WPS, ss. 62. • 1928 (z: Stefan Borowiecki) – Sur la psychologie et la psychopatologie de la suggestion. W., n.a., ss. 8.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1912a – Czym jest i czym będzie psychologia. Fil t. II nr 9 s. 263–268. • 1912b – Kilka uwag o psychologii typów matematycznych. Wsz t. XXXI nr 22 s. 388–392. • 1912c – Psychologia i fizjologia wobec malarstwa. K t. XXXVII z. 4–6 s. 245–253. • 1912d – Zjawiska kontrastu optycznego u anomalnych trichromatów. NeP t. II z. 7. s. 832–839. • 1913 – Pamięć a świadomość. PF r. XVI z. 4 s. 484–494. • 1916 – O pamięci, jej istocie i kształceniu. CP r. IV z. 1–3 s. 1–21. • 1917 – Kilka uwag o badaniach inteligencji w Polsce. CP r. V z. 1–2 s. 1–14. • 1918 – Problem myślenia bez słów. PNL r. XLVI t. XLIX z. 11 s. 1010–1021. • 1920 – O psychicznych szeregach jakościowych w dziedzinie wrażeń zmysłowych. PF r. XXIII, s. 55–86. • 1923–1924 – O słowiańskim zjeździe filozoficznym. RF t. VIII nr 9–10 s. 133–136. • 1924 – O szkołę dla uzdolnionych. PS r. III nr 13 s. 262–266, nr 14 s. 285–291, nr 15 s. 301–306. • 1925a – Nowy system wychowawczy. PS r. IV nr 12 s. 343–345. • 1925b – Psychologia a wybór zawodu. PS r. IV nr 3 s. 180–182. • 1925c – W sprawie analizy wybitnych zdolności rachunkowych. PF r. XVIII z. 3–4 s. 191–238. • 1926a – Instynkt czy inteligencja? KuP r. XXI nr 342 s. 2, nr 344 s. 2. • 1926b – Nauka o wyobrażeniach eidetycznych a pedagogika. SzPow r. VII z. 4 s. 179–198. • 1926c – O wyobrażeniach eidetycznych. SzPow r. VII z. 3 s. 280–297. • 1926d – Zagadnienie osobowości. RPES r. VI z. 3 s. CXCI–CXVII. • 1926–1927 – Badania z zakresu rozwoju pamięci liczb i zdolności rachunkowych. PAP t. I nr 2 s. 122–141. • 1927a – Kurs poradnictwa zawodowego i selekcji uczniów. PS r. VI nr 12 s. 533–536. • 1927b – Stanje psihologijskih istraživanje u Polskoj godine 1924 i 1925. RFP kn. I sv. 1–2 s. 92–95. • 1928a (z: Stefan Borowiecki) – Epidemia psychiczna w Słupii pod Środą. Z psychologii i psychopatologii sugestii. RPs z. VII s. 176–197. • 1928b – Poradnictwo zawodowe i selekcja na pierwszym nauczycielskim kursie psychotechniki szkolnej w Poznaniu. SW r. III z. 8 s. 345–356. • 1928c – Radio jako wychowawca. SW r. III nr 5–6 s. 205–212. • 1928d – Skłonności arytmomaniczne u osób normalnych. PF r. XXXI z. 1–2 s. 201–204. • 1928e – Zagadnienie twórczości naukowej. NPJPOR t. IX s. 1–67. • 1928f (z: Stefan Borowiecki) – Z psychologii i psychopatologii epidemii psychicznych. PF r. XXXI nr 1–2 s. 204–206. • 1930a – Arithmotymic Inclination in Youth. 9ICP s. 81–83. • 1930b – IX Międzynarodowy Kongres Psychologii. KP t. I z. 1 s. 87–96. • 1930c – VI Międzynarodowy Zjazd Psychotechniki. KP t. I z. 3 s. 293–301. • 1930d – O fazach rozwoju psychicznego młodzieży. PNWA r. II z. 1–2 s. 107–122. • 1930e – O potrzebie polskiego czasopisma psychologicznego. PS r. IX nr 3 s. 96–98. • 1931 – VII Międzynarodowy Zjazd Psychotechników. KP t. II z. 4 s. 410–418. • 1932 – Kłamstwo. Metody, istota, zapobieganie. Ch r. IV z. 1–4 s. 155–188. • 1933a – Sprawozdanie z X-go Międzynarodowego Zjazdu Psychologicznego w Kopenhadze. KP t. IV s. 264–273. • 1933b – Wyniki psychologii pedagogicznej. W: [Łempicki S. et al. (red.) 1933–1939]. T. I, s. 349–398. • 1935 – VIII Międzynarodowy Zjazd Psychotechniczny w Pradze. KP t. VI z. 1 s. 111–123. • 1936 – Od wyobrażeń ejdetycznych do struktury osobowości. Ch r. VII nr 2 s. 65–76. • 1937a – The Magical Behavior of Children in Relation to School. AJPs v. L nr 1–4 s. 347–361. • 1937b – O przedmiocie i zadaniach psychologii dla prawników. RPES r. XVII z. 3 s. 343–348. • 1938a – Kazimierz Twardowski. KP t. X z. 1–2 s. 1–8. • 1938b – O istocie omamów. RPs z. 34–35 s. 1–8. • 1938c – O potrzebie założenia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. KP t. X z. 1–2 s. 212–215. • 1938d – O sztucznych ekstazach i widzeniach. RPs z. 34–35 s. 143–159. • 1939a – Good Luck Letters. A Contribution to the Psychology of Magical Thinking. KP t. XI s. 170–188. • 1939b – Z psychologii zeznawania dzieci o przestępstwach przeciw obyczajowości. RPES r. XIX nr 1. s. 46–57. • 1946 – Praktyki magiczne w szkołach. P r. II nr 5 s. 33–38. • 1947a – Po ośmiu latach. KP t. XIII z. 1 s. VII–XVI. • 1947b – Sprawozdanie z Konferencji Profesorów Psychologii w Krakowie. PW t. VII nr 2–3 s. 62–73. • 1948a – Władysław Witwicki. RF t. XVI nr 3–4 s. 73–77. • 1948b – Znaczenie badań profesora Pawłowa dla poznania człowieka. GLN nr 293 s. 2. • 1949 – Dziedziczność i środowisko w rozwoju psychicznych człowieka. SPTPN r. XVI nr 1 s. 56–57. • 1950–1951 – Drogi polskiej psychologii. SPTPN r. XVII nr 1 s. 53–59. • 1959a (z: Gertruda Olszewska) – Czterdzieści lat psychologii w Poznańskiej Szkole Wychowania Fizycznego. W: [40 lat… 1959], s. 75–89. • 1959b – W dziesięciolecie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. PP nr 3 s. 219–229. • 1960a – O pojęciu zainteresowania. WFS t. IV nr 2 s. 135–143. • 1960b – Rola psychicznych czynników w treningu sportowym. KWSWF z. 4 s. 13–22. • 1962 – Z psychologii wychowania fizycznego i sportu. WFS t. VI nr 4 s. 435–447.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Hornowski, Bolesław: • 1963 – Życie i działalność prof. dra Stefana Błachowskiego. PP t. VI nr 3 s. 7–29. ■ Kosnarewicz, Elwira: • 1989 – Przed stu laty… Stefan Błachowski. PP t. XXXII nr 4 s. 1117–1120. • 1993 – Stefan Błachowski’s Concept of Psychology. W: [Stachowski (red.) 1993], s. 77–84. ■ Kowalski, Stanisław: • 1963 – Prace profesora dra Stefana Błachowskiego z dziedziny psychologii rozwojowej i wychowawczej. PP t. VI nr 5 s. 41–58. ■ Lewicki, Andrzej: • 1963 – Prace Stefana Błachowskiego z dziedziny psychologii klinicznej. PP t. VI nr 6 s. 30–40. ■ Matysiak, Jarosław: • 2017 – Stefan Błachowski (1889–1962). P., WNUAM, ss. 364. ■ Reutt, Józef: • 1962 – Stefan Błachowski (1889–1962). RF t. XXI nr 3 s. 245–249. ■ Stachowski, Ryszard: • 2016 – Stefan Błachowski wśród zawieruchy Wielkiej Wojny. SPs v. 16 nr 1 s. 71–96. ■ Śmiełowski, Teodor: • 1963 – Zamiłowania artystyczne Prof. dra Stefana Błachowskiego. PP t. VI nr 6 s. 59–65.