Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: psychologia, estetyka, pedagogika (w szczególności – wychowanie młodzieży i nauczanie filozofii).

Koncepcje: typologia przedstawień, analiza doświadczenia estetycznego, metodyka nauczania filozofii.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 10.04.1905. Lwów (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 1942. Lwów (obecnie Ukraina).

Rodzice: Majer i Rachel (vel Rachela) z d. Landau.

Matura: Gimnazjum Klasyczne Żydowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej i Średniej we Lwowie (1923?).

Studia: UL (1923–1927).

Magisterium (z filozofii i filologii niemieckiej): Bd.

Doktorat (z filozofii): Husserlowska nauka o akcie, treści i przedmiocie przedstawienia. 4.06.1927. UL. Kazimierz Twardowski.

Dydaktyka: IX Państwowe Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego we Lwowie (1929–1939).

Varia: Mąż Eugenii.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Starając się połączyć program psychologii deskryptywnej i fenomenologii, Blaustein zajmował się przede wszystkim teorię przedstawień.

Dzielił akty psychiczne na przedstawienia (naoczne i nienaoczne), sądy i uczucia. Przedstawienia naoczne (spostrzeżenia i wyobrażenia) prezentują przedmiot poprzez treści zmysłowe. Przedstawienia nienaoczne (np. symboliczne czy schematyczne) bazują na znakach i mają charakter pośredni – symbolizują lub schematyzują przedmioty w sposób konwencjonalny lub naturalny.

Blaustein uważał, że do przeżycia estetycznego niezbędne jest przyjęcie tzw. nastawienia imaginatywnego. Różne dziedziny sztuki angażują różne typy percepcji: sensualną (muzyka, taniec), imaginatywną (film, teatr) i sygnitywną (literatura). Percepcja imaginatywna umożliwia elastyczne przechodzenie między różnymi typami przedmiotów: realnymi, wyobrażonymi i pośrednimi.

W dziedzinie pedagogiki Blaustein badał trudności w rozwijaniu postaw społecznych i moralnych. Trudności te wynikają m.in. z błędnego rozumienia norm moralnych lub ich nierealistycznego formułowania. Podkreślał rolę samowychowania i wychowania przez dostarczanie odpowiednich wzorców. Badał źródła lenistwa u dzieci i sposoby zapobiegania mu.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Typologia przedstawień. Podstawowym rodzajem aktów psychicznych są przedstawienia: akty są albo po prostu przedstawieniami, polegającymi na wyodrębnianiu określonych przedmiotów z ich „tła”, albo – jak sądy i uczucia – na przedstawieniach się opierają. Podtypami przedstawień są przedstawienia naoczne i nienaoczne. Naoczne jest „przedstawienie, jeśli kompleks towarzyszących mu treści zmysłowych prezentuje przedmiot intencjonalny przedstawienia, spełniając rolę jego wyglądu”.

Odmianami przedstawień naocznych – poza wyobrażeniami sensualnymi (odtwórczymi i wytwórczymi) – są wyobrażenia imaginatywne. Opierają się one na przedstawieniach spostrzegawczych, ale ich przedmioty są quasi-realne: quasi-czasowe, quasi-przestrzenne i uwikłane w ciągi quasi-przyczynowe.

Natomiast przedstawieniami nienaocznymi są przedstawienia sygnitywne (znaki), schematyczne lub symboliczne. Różnią się one przedmiotami przedstawień podkładowych, na których są oparte. W szczególności przedstawienia dwóch ostatnich typów są oparte kolejno na schemacie lub na symbolu. Funkcją schematów i symboli jest reprezentowanie odpowiednich przedmiotów: w pierwszym wypadku w sposób „naturalny” (w taki sposób globus jest schematem Kuli Ziemskiej), w drugim zaś – w sposób konwencjonalny (w taki sposób dziecko jest symbolem młodości). Przedmioty schematyzowane lub symbolizowane są sensami reprezentujących je schematów i symboli.

• Sztuka a percepcja estetyczna. Warunkiem przeżycia estetycznego jest odpowiednie nastawienie – mianowicie nastawienie imaginatywne (versus nastawienie naturalne).

Typologię dziedzin sztuki można przeprowadzić ze względu na odpowiadające im percepcje estetyczne: (a) percepcja sensualna jest swoista dla architektury, sztuki użytkowej, tańca i muzyki; (b) percepcja imaginatywna – dla malarstwa, rzeźby, teatru, filmu i słuchowiska radiowego; (c) percepcja sygnitywna – dla literatury.

Badanie odbioru filmu i słuchowiska radiowego pokazuje, że dla percepcji imaginatywnej charakterystyczna jest m.in. „możliwość swobodnej zmiany nastawień”. Są trzy typy przedmiotów, z którym ma do czynienia odbiorca tych rodzajów sztuki: przedmioty „odtworzone” (rzeczywiście istniejące w czasoprzestrzeni), imaginatywne (niemające odpowiedników w rzeczywistości) i odtwarzające (będące narzędziami poznawania dwóch poprzednich typów przedmiotów). W wypadku percepcji imaginatywnej charakterystyczna jest m.in. „możliwość swobodnej zmiany nastawień” (uwagi): z przedmiotu odtwarzającego na quasi-czasowe i quasi-przestrzenne przedmioty świata imaginatywnego lub na przedmioty odtworzone.

• Trudności wychowawcze. Są cztery główne zadania wychowawcy: (1) wzbudzić w wychowanku umiłowanie pracy zbiorowej; (2) rozwinąć wiarę w jej skuteczność; (3) wykształcić pragnienie, aby każdy zespół, którego wychowanek będzie kiedykolwiek członkiem, był zespołem doskonałym; (4) uświadomić wychowanka co do charakteru zespołów, w jakich będzie mógł skutecznie pracować, oraz co do jego roli w tych zespołach, w których najbardziej będzie dla nich pożyteczny.

Realizacja każdego z zadań napotyka na swoiste trudności.

W wypadku wychowania moralnego – przyczyną trudności może być: (a) niewłaściwe rozumienie przez wychowawców swoistości nakazów resp. zakazów moralnych – co powoduje traktowanie ich przez wychowanków jako ograniczenie ich wolności; (b) formułowanie nakazów resp. zakazów nierealizowalnych; (c) dopuszczanie argumentacji przeciwko nakazom resp. zakazom, że „wszyscy” je łamią; (d) stanięcie na stanowisku relatywizmu moralnego.

Wychowanie moralne – jak wszelkie wychowanie – powinno zmierzać do tego, aby w wychowanku wyrobić zdolność do samowychowania. To ostatnie – w wypadku wychowania moralnego – powinno opierać się na dostarczaniu wychowankowi właściwych wzorów postępowania. Wychowawcy (zwłaszcza starszych dzieci) nie powinni stawiać za taki wzór samych siebie. Najlepiej wskazywać jako wzory „nawróconych grzeszników”, gdyż to, że ktoś popełniający początkowo czyny moralnie naganne jest w stanie z czasem ze złym postępowaniem zerwać, pomaga uwierzyć, że poprawa w dziedzinie moralnej jest możliwa.

W wypadku wychowania estetycznego – trzeba się liczyć z tym, że dzieła sztuki (np. filmowej) mogą być zagrożeniem na drodze o osiągnięcia zakładanych celów wychowawczych, jeśli przynoszą fałszywy obraz świata, ludzi i wartości.

• Analiza pojęcia lenistwa. Należy odróżniać stany lenistwa („brak chęci lub niechęć do wykonywania pewnych określonych czynności, wymagających wysiłku psychicznego lub fizycznego”, objawiający się „bądź to w zaniechaniu tych czynności, bądź w wykonaniu ich w tempie przesadnie powolnym lub w sposób nieprecyzyjny”) od stanów rozleniwienia („brak chęci lub niechęć wykonywania jakichkolwiek czynności, wymagających wysiłku psychicznego lub fizycznego”). Pierwsze jest lenistwem relatywnym, drugie absolutnym – i tylko to drugie jest wadą.

Sposób zwalczania lenistwa zależny jest od tego, co jest jego przyczyną.

Główne przyczyny lenistwa są następujące: „(a) obojętność uczuciowa względem celu czynności, (b) niemożliwość osiągnięcia tego celu, (c) odległość czasowa celu, (d) możliwość zrealizowania celu w późniejszym terminie, (e) trudności czynności, które należy wykonać, (f) przykre skojarzenie, łączące się z wykonywanymi czynnościami, (g) zmęczenie itp., (h) przeżywanie przyjemnych lub przykrych afektów, (i) przymus, wywarty celem skłonienia do wykonania danych czynności”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Dąbrowski, Mieczysław Andrzej: 1981 – Bibliografia prac Leopolda Blausteina. RoF t. XXIX z. 1 s. 244–254.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1929^k – Das Gotteserlebnis in Hebbels Dramen. Bn., VRR, ss. 68. • 1930^k – Przedstawienia imaginatywne. Studium z pogranicza psychologii i estetyki. L., PTF, ss. 64. Toż w: [Blaustein 2005^z], s. 40–68. Przekł. ang.: Imaginary Representations. A Study on the Border of Psychology and Aesthetics. Esi v. XLVIII (2011) nr 2 s. 209–234. • 1931^k – Przedstawienia schematyczne i symboliczne. Badania z pogranicza psychologii i estetyki. L. NPH, ss. 144+VIII. Fr. w: [Blaustein 2005^z], s. 69–91. • 1936a^k – Karność w nowoczesnym wychowaniu. L., KTSL, ss. 48. • 1936b^k – Lenistwo u dzieci i młodzieży. Źródła i sposoby leczenia. L., K, ss. 48. • 1938a^k – O percepcji słuchowiska radiowego. W., BSPR, ss. 74. Toż w: [Blaustein 2005^z], s. 145–196. • 1938b^k – O ujmowaniu przedmiotów estetycznych. L., LBP, ss. 30. Toż w: [Blaustein 2005^z], s. 3–19.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 2005^z – Wybór pism estetycznych. K., WU, ss. 200.

1.4. Artykuły:

• 1926–1927 – O niektórych nastawieniach na świat nas otaczający. RF r. X. nr 7–10 s. 192b–193b. • 1927–1928 – Husserlowska nauka o akcie, treści i przedmiocie przedstawienia. ATNL dz. 2 t. IV z. 3 s. 359–453. Toż w: [Płotka 2021], s. 183–314. • 1928–1929a – O przedmiotach przedstawień symbolicznych i schematycznych (ar.). RF t. XI nr 1–10 s. 172a –172b. • 1928–1929b – Próba krytycznej oceny fenomenologii. Cz. I–II. RF t. XI nr 1–10 s. 164b–166b. • 1928–1929c – Przyczynki do psychologii przedstawień schematycznych i symbolicznych (ar.). RF t. XI nr 1–10 s. 169b–171a. • 1929a – O okresie krnąbrności u chłopca z psychologicznego punktu widzenia. PSp r. III nr 5 s. 185–190, nr 6 s. 204–211. • 1929b – Wśród najlepszych książek filozoficznych [o Kazimierza Twardowskiego Rozprawach i artykułach filozoficznych]. Chw r. XI nr 3737 s. 7. • 1930a – Das 25-jährige Jubiläum der Polnischen Philosophischen Gesellschaft. SR J. II nr 3 s. 229–230. • 1930b – Edmund Husserl i jego fenomenologia. PH (L.) r. V z. 2 s. 233–241. Przekł. ros.: Эдмунд Гуссерль и его феноменология. W: [Неретина (red.) 2015], s. 583–602. • 1930c – Indywidualne życie psychiczne wychowanka a wychowanie. PSp r. IV nr 11 s. 386–391. • 1930d – Kazimierz Ajdukiewicz. „O znaczeniu wyrażeń” (rec.). PH r. V z. 4–5 s. 455–456. • 1930e – Kazimierz Twardowski. Chw r. XII nr 4037 s. 9–10. • 1930f – Kilka uwag o lenistwie nr 8–9 s. PSp r. IV nr 8–9 s. 284–294. • 1930g – O źródłach lenistwa i sposobach jego leczenia. SIXGL 1930, s. 3–12. • 1930h – Tadeusz Kotarbiński. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk (rec.). PH r. 5 z. 4–5 s. 456–458. • 1930i – Salomon Igel. O przedmiocie psychologii oraz „O przedmiotach zastępczych” (rec.). PH r. V z. 2 s. 211–213. • 1930–1931 – O rodzajach reprezentacji psychologicznej (ar.). RF t. XII nr 1–10 s. 206b–207b. • 1931a – O naoczności jako własności niektórych przedstawień. W: [Księga PTF 1931], s. 120–142. • 1931b – O ocenie siebie samego w wieku młodzieńczym. KP t. II z. 4 s. 370–392. • 1931c – Przyczynki do psychologii i pedagogiki karności. Ch t. 3 z. 3–4 s. 215–245. • 1931d – Psychologiczne podłoże karności jednostek i grup i jej rola w wychowaniu. PSp r. V nr 5 s. 175–182, nr 6 s. 207–214. • 1931e – Rola wychowawcy przy organizowaniu grup młodzieży. PSp r. V nr 8 s. 291–297. • 1931f – W sprawie wyobrażeń imaginatywnych. PF r. XXXIV z. 2–3 s. 180–187. • 1931g – Z zagadnień dydaktyki psychologii. PH (L.) r. VI z. 3–4 s. 327–330. • 1932a – Goethe jako psycholog. PH r. VII z. 4–5 s. 349–364. • 1932b – Psychologia opieki społecznej. PSp r. VI nr 2 s. 47–55, nr 3 s. 87–95. • 1932c – W sprawie przedstawień schematycznych i symbolicznych. PAP t. V nr 2–3 s. 365–367. • 1933 – Przyczynki do psychologii widza kinowego. KP t. IV z. 1–4 s. 192–236. • 1933–1934 – W sprawie przyszłego programu propedeutyki filozofii. G r. I nr 9 s. 323–326. • 1934 – Wskazywanie wzoru jako metoda wychowawcza. PSp r. VIII nr 4–5 s. 85–88. • 1934–1935a – Charlotte Bühler. Der menschliche Lebenslauf aus psychologisches Problem (spr.). PAP t. VII nr 2 s. 165–168. • 1934–1935b – O lekturze filozoficznej w szkole średniej. G r. II nr 6 s. 208–212. • 1935a – Kto winien? Czy tylko dziecko? PSp r. IX nr 1 s. 7–14. • 1935b – O zadaniach psychologii humanistycznej. PF r. XXXVIII z. 1–2 s. 33–57. • 1935c – Tadeusz Witwicki. O reprezentacji, czyli o stosunku obrazu do przedmiotu odtworzonego (rec.). KP t. VI nr 2–4 s. 399–402. • 1935–1936 – O imaginatywnym świecie sztuki. MLS r. II s. 159–170. • 1936a – Czy naprawdę teatr „wyobraźni”. Pn r. IV nr 42 s. 5. • 1936b – Kilka uwag w sprawie wychowania moralnego. PSp r. X nr 1–2 s. 4–9. • 1936c – Psychologia humanistyczna. Pn r. IV nr 129 s. 3–4. • 1936–1937 – Wpływ wychowawczy filmu. RPed r. XXVI nr 4–5 s. 145–160, nr 6 s. 201–214, nr 7–8 s. 251–263. • 1937a – Das imaginative Kunstwerk und seine Gegebenheitsweise. 2CIESA s. 245–249. • 1937b – Film jako czynnik wychowania wizualnego. PSp r. XI nr 9 s. 190–200. • 1937c – Les tâches de la psychologie humaniste. SP v. II s. 443–444. • 1937d – O rzeczywistości, badanej przez nauki humanistyczne (ar.). RF r. XIII nr 5–10 s. 143a–145a. • 1937e – Psychologia w służbie pracy społecznej. PSp r. XI nr 6 s. 113–125. • 1937f – Rola percepcji w doznaniu estetycznym. PF r. XL z. 4 s. 399–408. Przekł. ang.: The Role of Perception in Aesthetic Experience. Esi v. XLVIII (2011) nr 2 s. 235–243. • 1937g – Roman Ingarden. Das literarische Kunstwerk (rec.). RF r. XIII nr 5–10 s. 98a–102a. • 1938a – Kazimierz Twardowski. Chw r. XX nr 6796 s. 9. • 1938b – O poznawaniu dzieła literackiego w szkole. Pta r. VIII z. 3 s. 81–84. • 1938c – Organizacja kółka filozoficznego w szkole średniej. PF r. XLI z. 1 s. 92–93. • 1938d – Psychologia o wartości pracy zbiorowej. PSp r. XII nr 7–8 s. 153–161. • 1938e – Rola Kazimierza Twardowskiego w filozofii niemieckiej na przełomie XIX i XX wieku. RF t. XIV nr 1–3 s. 138a. • 1938f – Uczucie egowertyczne. Z psychologii stosunku człowieka do siebie samego (ar.). RF r. XIV nr 1–3 s. 132a–133b. • 1938g – Z psychologii wojskowej. PWsp r. XVII t. LXIII nr 2 s. 290–298. • 1938h – Z wspólnego warsztatu. (Wyniki współpracy Sekcji Dydaktycznej PTF oraz Grupy Metodycznej Nauczycieli Propedeutyki Filozofii we Lwowie). DUKOSLw r. XLII nr 3 s. 133–136. • 1939a – Aspołeczność. Próba analizy. PSp r. XIII nr 6 s. 113–121. • 1939b – Étude sur la perception des pièces radiophonique. KP t. XI s. 105–161. • 1939c– Kazimierz Twardowski i jego uczniowie. PWsp r. XVIII t. LXIX nr 1 s. 124–129. • 1939d – Z rozważań nad współczesnym wychowaniem estetycznym. Ch t. X z. 3 s. 116–124.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Tarski, Alfred: • 1935 – Der Wahrheitsbegriff in den formalisierten Sprachen. SP v. I s. 261–405.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Dębowski, Józef: • 1966–1967 – Naoczność i jej rodzaje w ujęciu K. Twardowskiego i L. Blausteina. AUMCS. Sec. I v. XI–XX s. 75–96. ■ Filozofówna, Irena: • 1932 – Leopold Blaustein. Przedstawienie schematyczne i symboliczne (rec.). PF r. XXXV z. 1–2 s. 155–156. ■ Ingarden, Roman: • 1929 – Leopold Blaustein. Husserlowska nauka o akcie, treści i przedmiocie przedstawienia (rec.). PF r. XXXII z. 4 s. 315–316. • 1963 – Leopold Blaustein – teoretyk radia i filmu. ZPr r. IV nr 3 s. 86–88. ■ Płotka, Witold: • 2021 – Leopold Blaustein i jego fenomenologia. Źródła i konteksty. W., IFiSPAN, ss. 320. • 2024 – The Philosophy of Leopold Blaustein. Descriptive Psychology, Phenomenology, and Aesthetics. Ch., SV, ss. 326. ■ Rosińska, Zofia: • 2005 – Leopold Blaustein – styk psychologii i estetyki. W: [Blaustein 2005^z], s. VII–LII. ■ Szulakiewicz, Władysława: • 2019 – Zrozumieć sens wychowania. Leopold Blaustein o istocie działalności wychowawczej. PHO r. LXI nr 3–4 s. 63–75. • 2021 – Wychowanie a zadania wychowawcy. Idee pedagogiczne Leopolda Blausteina. W: [Gołdyn i Szulakiewicz (red.) 2021], s. 47–76.