Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: pedagogika, historia kultury Żydów i ich eksterminacji w czasie II Wojny Światowej.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 12.05.1902. Borszczów k. Tarnopola (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 8.11.1983. Tel Awiw (Izrael).

Rodzice: Lejb i Basze (vel Basia) z d. Meisels.

Matura: I Gimnazjum im. Mieczysława Romanowskiego w Stanisławowie (1922).

Studia: UW (1923–1928 studia filozoficzne; 1933–1934 studia polonistyczne).

Magisterium I (z filozofii): Idea jasna i wyraźna u Descartesa i Locke’a. 9.06.1928. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Magisterium II (z polonistyki): O przenośni. 30.06.1934. UW. Józef Ujejski.

Dydaktyka: Gimnazjum Męskie (i Żeńskie?) Towarzystwa Zakładania Szkół dla Żydów w Lublinie (1928–1936), Gimnazjum Żydowskie w Łodzi (1936–1939), szkoła w Baszkirii (1941–?).

Varia: Używał też nazwiska: Blumenthal. Był zatrudniony w: Inspektoracie Szkolnym w Borszczowie (1939–1941), w Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej i w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie (1947–1950). W 1950 roku wyemigrował do Izraela.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

W zakresie pedagogiki Blumental badał znaczenie edukacji filozoficznej, podkreślając potrzebę wyrabiania umiejętności krytycznego myślenia w ramach szkolnego kursu logiki. W zakresie badań nad kulturą Żydów zawdzięczamy Blumentalowi ramowy obraz kultury żydowskiej w Polsce międzywojennej, a także analizę mechanizmów niemieckiej eksterminacji Żydów, do których należało m.in. tzw. ustawodawstwo maskujące, tj. takie, które zasłaniało faktyczne intencje prawodawców.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Cele nowoczesnej szkoły i metody ich osiągania. Do głównych celów nowoczesnej szkoły powinno należeć dążenie do tego, aby: (a) wyrobić w uczniach zdolność do samodzielnego myślenia; (b) dać im „możliwie wszechstronne” zrozumienie otaczającego świata; (c) ułatwiać rozwój własnej „struktury psychoficznej” we wszystkich jej najważniejszych składnikach; (d) wzmocnić w nich nastawienie prospołeczne.

Jeśli chodzi o cel (a), to droga do jego osiągnięcia prowadzi przez dobrze wykładaną propedeutykę filozofii – z uwzględnieniem obu jej składników: logiki i psychologii. Trzeba pamiętać, że „bez myślenia krytycznego nie ma w ogóle samodzielnej myśli! A do myślenia krytycznego powinna przygotować ucznia właśnie logika”. Stąd waga nauczania propedeutyki filozofii w szkołach średnich. Nauczanie to powinno kłaść akcent na jej związek z innymi przedmiotami szkolnymi: logiki z matematyką, psychologii z literaturą piękną. Dodatkowy impuls do kształcenia samodzielnego myślenia znaleźć może uczeń w czynnym przyswajaniu sobie logiki, tj. nie poprzez rozwiązywanie zadań zaleconych przez nauczyciela, lecz w „samodzielnym szukaniu zadań logicznych” w przejawach rzeczywistego myślenia: własnego i cudzego.

Jeśli chodzi o cel (b), to środkiem do jego realizacji byłoby tworzenie w szkołach „kółek kulturoznawczych”, w których uczniowie mogliby śledzić poszczególne fenomeny kultury w powiązaniu – a nie w izolacji, jak to się dzieje na lekcjach zwykłych przedmiotów szkolnych.

Jeśli chodzi o cel (c), to chodziłoby o przekonanie uczniów, że „nie suma nabytych wiadomości z pewnego zakresu wiedzy ludzkiej […] czyni [człowieka] […] wartościowym członkiem społeczeństwa, ale jego pozytywne nastawienie na wszelkie otaczające go dobra kulturalne”.

Jeśli wreszcie chodzi o cel (d), to należy unikać wyróżniania uczniów „wyrastających ponad poziom” przeciętny przez tworzenie dla nich specjalnych kółek zainteresowań, w których rozwijaliby oni własne ponadprzeciętne możliwości. Udział w kółkach zainteresowań uczniów ponadprzeciętnych powinien polegać raczej na tym, że zostaliby oni w nich „zaprzęgnięci do pracy” dla dobra przeciętnego ogółu.

• Ustawodawstwo normalne i „maskujące”. W czasie II Wojny Światowej „ustawodawstwo niemieckie w stosunku do Żydów miało inne zadanie niż normalne ustawodawstwo. Rozporządzenia tzw. rządu Generalnego Gubernatorstwa miały za cel maskować prawdziwe zamiary „rządu” wobec Żydów. Chodziło o wywołanie wrażenia wśród samych Żydów i na świecie w ogóle, że i wobec Żydów obowiązują pewne prawa, twarde wprawdzie – jak sami Niemcy twierdzili – ale sprawiedliwe!”. Np. getta niby tworzono dla dobra Żydów (dla ochrony społeczeństwa od zarazy), a w istocie chodziło o ułatwienie późniejszej eksterminacji; pod „akcją przesiedleńczą” kryło się wysyłanie Żydów do obozów śmierci.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1947^k – Słowa niewinne. Cz. I (A–I). Ł., WCŻKH, ss. 272. • 1965^k (z: Józef Kermisz) –
המרי והמרד בגטו וארשא (Ha-Meri ve-ha-Mered-be-getto Varsha [Bunt i powstanie w Getcie Warszawskim]). J., ss. 496. • 1966^k – שמועסן װעגן דער ײדישער ליטעראטור אונטער דער דײטשער אקופאציע (Shmuesn vegn der Yidisher literatur unter der Daytsher okupatsye [Rozmowy o literaturze żydowskiej pod okupacją niemiecką]). BA., TPYA, ss. 202. • 1973^k – צוריקבליקן (Tsurikblikn [Wspomnienia]). TA., HM, ss. 226. • 1981^k – ווערטער און ווערטלעך פון דער חורבן-תקופה (Verter un vertlekh fun der khurbn-tkufe [Słowa i zwroty z czasów Zagłady]). TA., FP, ss. 330.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1946a^r – Dokumenty i materiały do dziejów Żydów w Polsce. T. I. Obozy. Ł., WCŻKH, ss. 336. • 1946b^r – Proces ludobójcy Amona Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Ł., WCŻKH, ss. 514. • 1962^r – דרכו של יודנראט: תעודות מגיטו ביאליסטוק (Darko shel Judenrat: Te’udot mi-Ghetto Bialystok [Działalność pewnego judenratu. Dokumenty z getta białostockiego]). J., YV, ss. 1226.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1935a – Kilka uwag w sprawie nauczania propedeutyki filozofii w szkołach średnich DUKOSL r. VII nr 5 s. 208–211. • 1935b – O kółku kulturoznawczym w szkole średniej ogólnokształcącej. DUKOSL r. VIII nr 3 s. 54–59. • 1946 – אריינפיר (Arajnfir [Wprowadzenie]). באמערקונגען (Bamerkungen [Uwagi]). W: [Szajewicz 1946], s. 7–16, 67–71. • 1948a – דער ייִדישער לעבנסשטייגער אין לאַגער איז קעגן דעם געזעץ (Di yidishe shprakh un der kamf kegn natsi-rezhim [Język żydowski w walce z reżimem nazistowskim]). BG v. I nr 3–4 s. 106–124. • 1948b – Teoria i praktyka „dwóch sfer ujmowania”. Fragmenty ekspertyzy złożonej w procesie Józefa Bühlera, szefa tzw. rządu GG. NSł r. III nr 10 s. 8. • 1957 – On the Nazi Vocabulary. YVS v. I s. 49–66. • 1960 – Action. YVS v. IV s. 57–98. • 1967 – From the Nazi Vocabulary. YVS v. VI s. 69–82. • 1973 – Zur Genesis der „Endlösung der Judenfrage”. W: [Essays… 1953], s. 19–57. • 2011a – Lublin po II wojnie światowej. W: [Kopciowski (red.) 2011], s. 351–358. • 2011b – Żydowsko-polskie gimnazja w Lublinie. W: [Kopciowski (red.) 2011], s. 217–225.

2. Publicystyka:

Artykuły w jid. w pismach: אַרבעטער-צייטונג (Arbeter-Tsaytung [Gazeta Robotnicza]), W.; דאָס נײַע לבן (Dos Naye Lebn [Nowe Życie]), Ł.; פאָרויס (Foroys [Naprzód]), W.; ליטערארישע בלעטער (Literarishe Bletter [Karty Literackie]), W.; טאגבּלאט (Togblat [Gazeta Codzienna]), Lb.; וואָכנבלאט (Vokhnblat [Wiadomości Tygodniowe]), W.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Kondrat, Agata: • 2016 – Nachmana Blumentala Werter un wertlech fun der churbn-tkufe. Spojrzenie językoznawcze. KHŻ r. XVI nr 1 s. 169–183. ■ Stoll, Katrin: • 2021 – Produkowanie antysemickiego konsensusu w ramach Judenjagd. Rola Polaków w Zagładzie na przykładzie zamordowania rodziny Nachmana Blumentala w Wielopolu Skrzyńskim podczas okupacji niemieckiej. SLH nr 10 ss. 90.