Miejsce w SLW: „przybrany” uczeń Jana Łukasiewicza.

Obszary badań: logika i jej historia, ontologia, etyka, antropologia, filozofia polityki, filozofia społeczeństwa (w szczególności – sowietologia), teologia (w szczególności – problematyka teodycei), teoria, historia filozofii.

Koncepcje: program logiki religii, postulat bezwzględnego tropienia przesądów filozoficznych.

Najważniejsze wyniki: rekonstrukcja panoramy dziejów logiki, analiza pojęć autorytetu, patriotyzmu i przedsiębiorstwa, teoria analogii.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 30.08.1902. Czuszów k. Miechowa.

Data i miejsce śmierci: 8.02.1995. Fribourg (Szwajcaria).

Rodzice: Adolf Józef i Maria Małgorzata z d. Dunin-Borkowska.

Matura: Gimnazjum im. Adama Mickiewicza we Lwowie (1920).

Studia: UL – prawo (1920–1922), UP – ekonomia (1922–1926), Uniwersytet we Fryburgu Szwajcarskim – filozofia (1928–1931), studia teologiczne w Rzymie (1931–1934).

Doktorat I (z filozofii): Die Lehre vom Ding an sich bei Moritz Straszewski (1848–1921). 13.06.1931. Uniwersytet we Fryburgu Szwajcarskim. Marc de Munnynck.

Doktorat II (z teologii): De cognitione existentiae Dei per viam causalitatis relate ad fidem catholicam. 21.03.1934. Collegium Angelicum w Rzymie. Réginald Garrigou-Langrange.

Habilitacja: Z historii logiki zdań modalnych. 14.03.1938. UJ.

Dydaktyka: Collegium Angelicum w Rzymie (1934–1940), Uniwersytet we Fryburgu (1945–1972).

Varia: Używał też imienia zakonnego: Innocenty Maria. Dominikanin (od 1927). Posługiwał się m.in. pseud.: Paul Banks, Andrzej Bochen-Józewski, Dr K. Fred, Emil Majerski, Giuseppe Miche, Józef Miche, Bogusław Prawdota, Józef Ursyn. Ochotnik w Wojnie Polsko-Bolszewickiej, kapelan w Kampanii Wrześniowej, uczestnik bitwy pod Monte Cassino. Współzałożyciel w Rzymie Komitetu Pomocy Profesorom UJ więzionym w Sachsenhausen. Założył Instytut Europy Wschodniej, czasopismo Studies in Soviet Thought i serię Sovietica. Dr h.c.: Uniwersytet Notre Dame w USA (1966), Buenos Aires (1977), Mediolan (1981), ATK (1990) i UJ (1990). Członek zagraniczny PAN (1994). Odznaczony przez Rząd RP na Uchodźstwie KKomOPR (1987).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Najkrócej charakteryzują Bocheńskiego – jako filozofa – trzy słowa: antyirracjonalista, profundysta i symplifikator.

Był antyirracjonalistą, bowiem nie dopuszczał w filozofii żadnych metod, które nie miałyby sankcji ze strony logiki. Był profundystą, ponieważ za pomocą drobiazgowych analiz zgłębiał z powodzeniem istotę badanych zjawisk. Był wreszcie symplifikatorem, gdyż zjawiska te – jeśli miały dostarczyć twardego oparcia analizie – wymagały uproszczenia (idealizacji), i Bocheński dokonywał takiego uproszczenia, nie oglądając się na ich ewentualną kontrintuicyjność.

Sam pisał o sobie: „Mój główny dorobek to jest historia logiki oraz stosowanie logiki matematycznej do innych dziedzin”. Narzędzia logiczne stosował Bocheński m.in. do analizy światopoglądu, języka religii i teologii (w tym teodycei, teorii analogii i autorytetu) oraz pojęć „ideologicznych” (w tym pojęcia ustroju „wolnych narodów”, narodowości i miłości ojczyzny) i ekonomicznych (mianowicie pojęcia przedsiębiorstwa).

Był pluralistą ontologicznym, uznawał zarówno przedmioty realne (czasowe, zmienne, jednostkowe), jak i idealne (wieczne, konieczne, ogólne); za realne uważał nie tylko rzeczy, lecz także m.in. dusze i – relacje. Monizm (np. reizm) prowadzi według Bocheńskiego do „absurdów” społecznych: albo do totalitaryzmu, albo anarchii. Świat uważał za logicznie uporządkowany (koherencjonizm), zmienny (wariabilizm), i istniejący niezależnie od podmiotu poznającego (obiektywizm).

Był antysceptykiem (uważał, że prawda jest osiągalna, a sceptycyzm szkodliwy) i antyirracjonalistą (był przekonany, że trzeba rozumieć i umieć uzasadniać to, co się twierdzi).

Filozofia powinna według Bocheńskiego korzystać z wyników nauk szczegółowych (naturalizm), ograniczyć się do analizy drobnych problemów i zrezygnować z tworzenia ogólnych systemów (minimalizm). W filozofii rekomendował stosowanie metod analitycznych, polegających na logicznej analizie języka. Uważał, że filozof powinien analizować, a nie moralizować. Logikę miał za podstawę myślenia; stanowisko swoje w tej sprawie formułował w sposób skrajny, głosząc, że poza logiką jest tylko nonsens. Narzędzia logiczne służą m.in. do zwalczania zabobonów, czyli twierdzeń oczywiście fałszywych, choć uznawanych – niekiedy powszechnie – za prawdziwe.

Wiarę rozumiał jako świadomy akt woli, porządkujący życie. Odróżniał faktyczne treści wiary od treści pobocznych. Uważał, że treści wiary nie są nonsensowne, nawet jeśli się ich nie da w pełni zrozumieć. Twierdził, że logika matematyczna przyczynia się do rozjaśnienia wielu kwestii teologicznych – takich jak predykaty analogiczne, relacje trynitarne, struktura dowodów na istnienie Boga.

Duszę interpretował jako treść ciała, a nie osobny byt. Różnicę między ludźmi a zwierzętami uważał za różnicę stopnia, a nie różnicę jakości. Za mit uważał pogląd o moralnej wyższości ludzi względem zwierząt.

Sens życia uważał za sprawę indywidualną i „przelotną”. Uważał, że życie człowieka ma sens w danej chwili, gdy człowiek ten w tej chwili do czegoś dąży lub gdy w tej chwili życia „używa”.

Autorytet uznawał Bocheński za relację trójargumentową między dwojgiem ludzi (podmiotem i przedmiotem autorytetu) i określoną dziedziną, w której ktoś jest autorytetem. Autorytet jest nadużywany, gdy podmiot autorytetu wychodzi poza swoją dziedzinę. Rozróżnił autorytet epistemiczny (w sprawach teoretycznych) i deontyczny (w sprawach postępowania).

Patriotyzm utożsamiał z miłością ojczyzny i odróżniał zarówno od nacjonalizmu (ubóstwienia narodu), jak i od szowinizmu (nienawiści do innych narodów).

Wybrane kwestie szczegółowe

• Pluralizm ontologiczny i jego dopełnienia

Istnieją nie tylko przedmioty realne, lecz także idealne. Realność tych pierwszych polega na tym, że są gdzieś i kiedyś oraz że nie są ani stałe, ani ogólne, ani konieczne. Te drugie zaś są idealne, tj. – w przeciwieństwie do tamtych – i konieczne, i ogólne, i stałe, ale nieumiejscowione ani czasowo, ani przestrzennie.

Zbioru przedmiotów realnych nie wyczerpują materialne konkrety. Poza materialnymi ciałami są dusze, a poza rzeczami konkretnymi – abstrakty: w szczególności np. stosunki. Monizm ontologiczny – np. w wersji reistycznej, głoszącej, że nie ma niczego poza rzeczami – jest nie do utrzymania z powodu swoich konsekwencji socjologicznych. Trudnością dla reisty jest np. status społeczeństwa. „Albo się powie, że społeczeństwo jest rzeczą, a człowiek tylko jej częścią zupełnie podporządkowaną – wówczas popadamy w totalitaryzm; albo też powiemy, że jedyną rzeczą jest człowiek, a społeczeństwo jest fikcją, lecz wtedy społeczeństwo nie będzie miało żadnych praw, co prowadzi do anarchii. Chcąc mieć jakiś rozsądny stosunek do społeczeństwa trzeba przyjąć coś pośredniego, a mianowicie, że społeczeństwo zawiera poza ludźmi coś realnego – relacje, które nie są jednak rzeczami.”

Pluralizm musi być uzupełniony wariabilizmem, koherencjonizmem i obiektywizmem.

W świecie realnym wszystko się zmienia, ale świat nie jest chaosem ani – tym bardziej – nie ma w nim sprzeczności. Jeśli się nie przyjmie, że świat jest „zbudowany logicznie”, to „nauka jest niemożliwa”. „Rzeczywistość istnieje niezależnie od nas i przeczenie temu jest chorobliwe.” Samo poznanie nie stanowi ingerencji w przedmiot: „To, że zobaczyłem krowę, nie zmienia nic. Krowa nie przestaje być krową”.

• Antysceptycyzm, antyirracjonalizm i antyfalsyfikacjonizm

Sceptycyzm jest poglądem bezpodstawnym i szkodliwym. „Zdrowa cywilizacja nie jest sceptyczna, ale w dużej mierze dogmatyczna.” Wbrew sceptykom „dochodzimy niekiedy do prawdy”. Sentencję „Wiem, że nic nie wiem” należałoby osłabić do postaci: „Wiem lepiej niż inni, jak niewiele naprawdę wiem”.

Na antyirracjonalizm składają się dwie dyrektywy. Zgodnie z pierwszą dyrektywą antyirracjonalizmu – trzeba wiedzieć, o czym się mówi, to znaczy „móc wytłumaczyć, co się ma na myśli”. Zgodnie z drugą dyrektywą antyirracjonalizmu trzeba, gdy się coś twierdzi, móc to uzasadnić.

Analiza tego, czym się zajmują naukowcy, prowadzi do wniosku, że ich zajęciem nie jest de facto obalanie hipotez eksplanacyjnych. Dlatego falsyfikacjonizm nie ma podstaw empirycznych.

• Naturalizm, minimalizm i partykularyzm metodologiczny

Zgodnie z naturalizmem „filozofia jest nauką, jak każda inna, tylko bardziej oderwaną. I uprawianie filozofii bez kontaktu z innymi naukami jest nieporozumieniem”. Naturalista nie przeczy, że poza filozofią naukową (teoretyczną) istnieje także filozofia „mądrościowa” (moralistyczna) i „obrończa” (apologetyczna); rzecz w tym jednak, aby nie podawały się one za naukę.

Filozofia naukowa ma dwie funkcje: „ancyliacyjną”, służenia pomocą innym naukom, i „demoniczną”, rozbijania zabobonów intelektualnych. „Zasadnicza różnica między zabobonem i nauką należy do dziedziny staranności”: zabobon to po prostu „intelektualne niechlujstwo”. „Kiedy wszyscy albo prawie wszyscy zgodnie coś twierdzą, owo coś jest z góry podejrzane.”

Zgodnie z minimalizmem co do zasięgu przedmiotowego filozofii – nie jest możliwa ani naukowa teoria „bytu”, ani naukowa teoria „bytowania”. „Teoria bytu nie jest możliwa, bo nie ma klasy przedmiotów w ogóle.” Pytanie zaś o istnienie świata jest pseudoproblemem, „bo zdaje się być pytaniem o prawdę wszystkich zdań, a takich pytań oczywiście nie wolno stawiać. To prowadzi do sprzeczności.”

Zgodnie wreszcie z partykularyzmem – nie są możliwe wszechogarniające naukowe systemy filozoficzne. Nie są możliwe – w świetle tezy o niepełności rozwiniętych systemów dedukcyjnych. A ponadto: „Trzeba być niepoczytalnym, by chcieć zrobić ogólną syntezę dzisiejszej wiedzy”.

• Filozofia analityczna

Filozofia naukowa – to filozofia analityczna. Filozofowie analityczni – to filozofowie, którzy „nie moralizują”, „nie bawią się w historyjki”, tylko analizują.

Uprawiać filozofię analityczną – to uprawiać analizę logiczną języka przedmiotowego. Filozofia ma być analizą, a nie budowaniem spekulatywnych systemów; ale nie musi być analizą konstrukcyjną. Ma to być analiza logiczna, a nie np. filologiczna; ale nie musi być to analiza formalna. Analiza logiczna ma dotyczyć języka, a nie „pojęć bujających w powietrzu”; pojęcia są narzędziami myślenia – „myśleć niekonceptualnie nie można” – ale pojęcia są zawsze znaczeniami wyrażeń językowych. Analizowany logicznie język ma być przedmiotowy, ma dotyczyć rzeczywistości, a nie tylko wewnętrznych przeżyć filozofa; ale nie musi też być tylko językiem naukowym.

Przy takiej koncepcji filozofii szczególne miejsce przyznaje się logice. Ujmując rzecz krótko: „Poza logiką jest tylko nonsens”. Logika powinna być przy tym pojmowana ontologistycznie i uniwersalistycznie. Logika jest aksjomatyczną ontologią: nie jest tylko teorią czy „etyką” myślenia. I jest tylko jedna logika – choć ma wiele podsystemów, związanych z określonymi dziedzinami rzeczywistości.

• Analiza filozoficzna versus zabobony

Zabobon jest to zdanie oczywiście fałszywe, a mimo to uznawane za prawdziwe.

Właściwy sens tego sformułowania wymaga, po pierwsze, założenia, że czym innym jest prawdziwość jakiegoś zdania, a czym innym jest to, że to zdanie jest przez kogoś uznawane za prawdziwe.

Po drugie, zakłada się tu odróżnienie fałszywości „zwykłej” od fałszywości „oczywistej”. Zdania oczywiście fałszywe – to m.in. zdania niezgodne ze znanymi faktami, wewnętrznie sprzeczne lub wyprowadzone z jakichś innych zdań wbrew obowiązującym zasadom wnioskowania.

Zabobonem, po trzecie, może być wyłącznie zdanie sensowne. W związku z tym – bełkot nie może być zabobonem. Jednakże zabobonem jest zdanie stwierdzające coś o bełkocie – stwierdzające mianowicie, że ów bełkot ma sens. Jest to niestety typ zabobonu rozpowszechniony wśród filozofów (i teologów), którzy nieraz mówią o jakiejś wypowiedzi bełkotliwej nie tylko, że jest sensowna, lecz nawet że jest „głęboką mądrością”.

Dobrze przeprowadzona analiza filozoficzna jest skuteczną bronią przeciwko wszelkim zabobonom, a zabobonom filozofów – w szczególności.

• Teologia, religia i wiara

Analitycy uważają, że metafizyka „jest możliwa, ale znacznie trudniejsza niż ludziom się wydaje. […] Jeśli się chce zapełnić luki naszej wiedzy, trzeba użyć świadomej decyzji, aktu woli, wiary, ale nie metafizyki”.

Właściwa koncepcja wiary jest wolicjonalistyczna: jeśli uwierzę, to moje życie stanie się uporządkowane. „Bez Boga trudno jest uniknąć wniosku, że wszystko jest właściwie absurdem”; że świat jest „historią opowiadaną przez idiotę”. Komu taki pogląd jest „niesympatyczny” – ten wierzy.

Nie ma filozofii chrześcijańskiej, chociaż istnieją filozofowie chrześcijańscy. Jest to możliwe, gdy oddzieli się filozofię od religii i teologii. Bóg filozofów nie jest identyczny z Bogiem religii. Jednakże: „Nie może być sprzeczności między rozumem a wiarą; nie może też być niezgodności między filozofią a teologią; gdyby wystąpiła, trzeba ją usunąć w drodze modyfikacji bądź jednej, bądź drugiej teorii”.

W odniesieniu do filozofii właściwe jest stanowisko naturalistyczne; natomiast w dziedzinie wiary naturalny jest antyscjentyzm. Jest w niej miejsce na tajemnice – i to dwojakiego rodzaju. Jedne – to zdania w pełni zrozumiałe, ale mające uzasadnienie jedynie w Objawieniu. Drugie – to zdania nie w pełni zrozumiałe, bo zawierające terminy analogiczne. Ani jedne, ani drugie – wbrew scjentystom – nie są nonsensowne.

Terminy analogiczne dadzą się zinterpretować w kategoriach izomorfizmu (identyczności cech formalnych relacji analogicznych). Analogię atrybucji wtedy można zdefiniować jako relację siedmioczłonową: wyrażenia a i b są (jednoznacznie) atrybutywnie analogiczne w języku l względem treści f zawartej w przedmiocie x, oznaczanym przez wyrażenie a, i treści g zawartej w przedmiocie y, oznaczanym przez wyrażenie b, gdy wyrażenia a i b są względem odpowiednich treści w tym języku wieloznaczne, a same treści f i g pozostają do siebie w stosunku sui generis przyczynowo-skutkowym. Taka ujęcie analogiczności dowodzi, że scjentyści wzięli wieloargumentowość tej relacji za jej nieuchwytność.

W dziedzinie wiary jest miejsce na odcienie narodowe. Na przykład swoistość religijności polskiej da się uchwycić podstawie Trylogii Sienkiewicza. Sienkiewiczowski obraz religijności polskiej jest zasadniczo wierny w stosunku do XVII-wiecznego oryginału; zawiera ponadto elementy religijności własnej autora. Sienkiewicz przy tym, dzięki swej genialności, wywarł ogromny wpływ na religijność – i w ogóle całość kultury – wielu pokoleń Polaków. Swoistość tej religijności tkwi m.in. w tym, że czcząc najwyżej Boga, bohaterowie Trylogii najbardziej uczuciowy stosunek mieli do Bogarodzicy, a uznając za swój obowiązek służbę ojczyźnie i przestrzeganie nakazu miłości bliźniego w odniesieniu do towarzyszy broni, nie uważali, żeby ten nakaz obejmował „pogan” – co zresztą nie przeszkadzało, by ci ostatni cieszyli się w Rzeczypospolitej pełną wolnością.

• Holizm psychofizyczny i antyhumanizm

W zakresie antropologii najbardziej uzasadniony jest holizm psychofizyczny. „Rozbić człowieka na dwa kawałki: duszę i ciało, to jest zupełny nonsens. Dusza nie jest kawałkiem, ale treścią ciała; nie jest odrębną rzeczą, substancją”. Zarazem: „Ciało zmarłego nie ma nic wspólnego ze zmarłym, bo treść poszła do nieba i jest już tylko trup, należący do dziedziny mineralnej”.

Holizm psychofizyczny trzeba uzupełnić antyhumanizmem. Nie jest prawdą, że ludzie są zasadniczo różni – w szczególności „wyżsi” – od innych istot. Pod wszystkimi względami, pod którymi ludzie rzekomo różnią się zasadniczo od zwierząt, owa różnica jest tylko różnicą stopnia. Nie tylko ludzie rozumują (w tym – dokonują idealizacji), porozumiewają się, są siebie świadomi; nie tylko ludzie też tworzą kulturę. Szczególnie jaskrawym fałszem jest mówienie o moralnej wyższości ludzi. Fakty przemawiają za tym, że człowiek. – to najokrutniejsza „bestia” na Ziemi.

• Indywidualizm aksjologiczny

Zgodnie z indywidualizmem aksjologicznym – najważniejsze sprawy człowieka są czysto prywatne. Tak ujęty indywidualizm ten ma trzy ostrza.

Pierwsze ostrze indywidualizmu jest antyaktywistyczne. Sens miewa tylko życie jednostki – nie zbiorowości; a życie danego człowieka ma sens, gdy ów człowiek w danej chwili uważa, że warto żyć, tj. gdy istnieje cel, do którego właśnie dąży, albo gdy oddaje się (kontemplacyjnemu) „używaniu” tej chwili: rozkoszowaniu się tym, co w owej chwili ma. Inna rzecz, że: „Człowiek przytomny, jak długo jest przytomny i wolny, ma pewne zadania, obowiązki; coś do zrobienia”.

Drugie ostrze indywidualizmu jest antymonofinalistyczne: sens życia nie wymaga, aby cele, do których dąży jednostka, były podporządkowane jednemu celowi ­naczelnemu.

Trzecie ostrze indywidualizmu jest antypesymistyczne. Niektórzy ludzie przeżywają niekiedy chwile, w których ich życie nie ma sensu, błędny jest jednak pogląd, że życie żadnego człowieka nie ma nigdy sensu. Pozory słuszności takiego poglądu biorą się stąd, że jego zwolennicy utożsamiają sensowność życia ze szczęściem – i to szczęściem bezwzględnym: ze stanem trwałego zaspokojenia wszystkich potrzeb. Taki stan istotnie przez nikogo w życiu nigdy nie jest osiągalny; ale to nieprawda, że nikt nigdy nie może osiągnąć chwilowego szczęścia.

• Analiza autorytetu

Jeśli nazywamy kogoś „autorytetem” – albo mówimy, że ktoś cieszy się u kogoś autorytetem – to ten ktoś wchodzi w trójczłonową relację z pewną inną osobą i pewnym przedmiotem reprezentowanym przez zbiór zdań (lub identyfikowanym z tym zbiorem), który stanowi obszar autorytetu.

Do obszaru autorytetu mogą wchodzić bądź deklaratywy (scil. zdania oznajmiające), bądź imperatywy (scil. zdania rozkazujące). W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia z autorytetem epistemicznym; w tym drugim – z autorytetem deontycznym. Dokładniej:

(a) Osoba A jest dla osoby B autorytetem epistemicznym w obszarze O_e, gdy zarazem jest tak, że: osoba A uznaje pewne zdanie należące do obszaru O_e i jeżeli osoba A powiadamia, że uznaje, że p, to i osoba B uznaje, że p.

(b) Osoba A jest dla osoby B autorytetem deontycznym w obszarze O_d, gdy jeżeli osoba A powiadamia osobę B, że osoba A (czyli osoba powiadamiająca) chce, aby osoba B (czyli osoba powiadamiana) dokonała czynu C, to osoba B uznaje, że powinna ona (czyli osoba B) dokonać czynu C.

Autorytet może być nadużywany; dzieje się tak wtedy, gdy ktoś jest autorytetem w określonym obszarze, a chciałby (lub koś inny chciałby), żeby traktowano go jako autorytet także w innym obszarze. Szczególnie często dochodzi do nadużywania autorytetu – mianowicie epistemicznego – m.in. w filozofii.

Autorytet bywa uzasadniony lub nie.

Autorytet epistemiczny jest uzasadniony, gdy osoba nim się ciesząca w określonym obszarze – jest w tym obszarze znawcą. Z rozstrzygnięciem przez osobę B, czy osoba A, która jest dla osoby B autorytetem w obszarze O_e, jest w tym obszarze znawcą – są istotne trudności. Wszelkie rozumowanie osoby B jest w tym zakresie rozumowaniem zawodnym.

Autorytet deontyczny może być autorytetem sankcji lub autorytetem solidarności. Osoba A jest dla osoby B autorytetem sankcji, gdy osoba B uznaje autorytet osoby A z obawy przed karą; jest zaś – autorytetem solidarności, gdy w obszarze O_d osoba A i osoba B zmierzają do tego samego celu.

• Patriotyzm, nacjonalizm i szowinizm

Patriotyzm jest miłością (do) ojczyzny. Mówiąc trochę dokładniej:

(1) Osoba A jest patriotą, gdy osoba A kocha swoją (czyli osoby A) ojczyznę.

Ojczyzna osoby A – to jej (czyli osoby A) kraj rodzinny i naród. Są dwa pojęcia narodu: podstawowe i pełne.

Przy podstawowym pojęciu – do tradycji danej ojczyzny wchodzą wspólny język i wspólne obyczaje (a więc pewne tylko składniki kultury tego narodu). Można więc w skrócie powiedzieć, że patriotyzm to jest miłość do własnego kraju, języka i obyczajów.

Przy pojęciu pełnym – do tradycji danej ojczyzny wchodzą ponadto jej historia i kultura węziej rozumiana (a więc m.in. nauka i sztuka) oraz ideologia (w tym światopogląd religijny) i moralność.

Patriotyzm należy odróżniać od nacjonalizmu.

(2) Osoba A jest nacjonalistą, gdy osoba A kocha swoją (czyli osoby A) ojczyznę bardziej niż cudze ojczyzny.

„Nacjonalizm jest bałwochwalstwem i jako taki – zabobonem.” Zabobonny charakter nacjonalizmu wynika zresztą już z tego, że „naród jest tylko jedną z licznych grup, do których człowiek należy”.

Patriotyzm i nacjonalizm należy odróżniać od szowinizmu.

(3) Osoba A jest szowinistą, gdy osoba A nienawidzi ojczyzn innych niż ojczyzna własna (czyli osoby A).

Patriotyzm, nacjonalizm i szowinizm nie tylko różnią się od siebie, ale są od siebie niezależne. „Kto kocha własny kraj, niekoniecznie musi tym samym ubóstwiać go ani pogardzać innymi krajami, a tym mniej ich nienawidzić.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Aa.: • Scientific publications of J.M. Bocheński OP. W: [Parson i Tymieniecka (red.) 1965], s. IX–XVIII. ■ Markocka, Dorota M.: • 2020 – Józef M. Bocheński – bibliografia podmiotowo-przedmiotowa w wyborze za lata 1930–2020 w układzie chronologicznym. RT r. IX cz. 1 s. 11–224.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1930^k – O liturgii dominikańskiej. L., WOOD, ss. X+52. • 1931^k – Die Lehre vom Ding an sich bei Moritz von Straszewski (1848–1921). Darstellung und Kritik. Ein Beitrag zum Problem des Transzendenten. L., WOOD, ss. 106. • 1936^k – De congitione existentiae Dei per viam causalitatis relate ad fidem catholicam. P., KśW, ss. XVI+244. • 1937^k – Elementa logicae Graecae. R., ALC, ss. 124. • 1938a^k – Nove lezioni di logica simbolica. R., Ang, ss. 184. 1995. Bol., DB, ss. 152. • 1938b^k – Z historii logiki zdań modalnych. L., WOOD, ss. 148. • 1947a^k – Europäische Philosophie der Gegenwart. Brn., AFV, ss. 304. 1951², ss. 324. 1994³. Przekł. ang.: Contemporary European Philosophy. Berk. 1957, UC, ss. XVIII+326. 1961². 1969³… 1974⁸. Przekł. arab.: الفلسفة الأوروبية المعاصرة (Alfalsafat al’uwrubiyat almueasira). Tih. 2014, DŠB, ss. 502. Przekł. franc.: La philosophie contemporaine en Europe. Ps. 1951, Pay, ss. 252. 1962², ss. 218. 1967³. Przekł. gr.: Ιστορία της σύγχρονης Ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. 20ός αιώνας. Αth. 1975, De ss. 324. 2012². Ath., Αr, ss. 366. Przekł. hiszp.: La filosofia actual. Mé. 1976, FCE, ss. 340. Przekł. jap.: 現代ヨーロッパ哲学 (Gendai yōroppa tetsugaku). Tk. 1956, IS, ss. XII+314+66. Przekł. nid.: Geschiedenis der hedendaagse europese wijsbegeerte. Brg. 1952, SBr, ss. 330. Przekł. per.: فلسفه معاصر اروپا (Falsafeh-ye mo‘âşer-e orūpâyī). Teh. 1976, DMI, ss. 480. 2001. Teh., ŠEFF, ss. XVI+208. 2005. 2015. Teh., DŠB, ss. XXX+502. Przekł. ros.: Cовременная европейская философия. Ма 2000, NMr, ss. 248. • 1948^k – Précis de logique mathématique. Bus., FGK, ss. 90. Przekł. ang.: A Precis of Mathematical Logic. D. 1959, DR, ss. X+100. Przekł. hiszp.: Compendio de logica matematica. Mad. 1976, Par, ss. 120. Przekł. niem.: Grundriss der Logistik. Pad. 1954, FS, ss. 124. 1962², ss. 144. 1965³. 1973⁴, ss. 178. 1983⁵. • 1950a^k – ABC tomizmu. Lon., V, ss. 82. • 1950b^k – Der Sowjetrussische dialektische Materialismus (Diamat). Brn., AFV, ss. 214. 1956², ss. 152. 1960³, ss. 180. 1962⁴. 1967⁵. Przekł. ang.: Soviet-Russian Dialectical Materialism (Diamat). D. 1963, DR, ss. VIII+186. Przekł. hiszp.: El materialismo dialettico. Mad. 1958, ERp, ss. 268. 1962², ss. 318. Przekł. szw.: Sovjets marxistiska filozofii. Den dialtiska materialismen (Diamat). Sh. 1964, DBg, ss. 140. • 1951^k – Ancient Formal Logic. A., NHPC, ss. VI+122. 1957². 1963³. 1968⁴. • 1954^k – Die zeitgenössische Denkmethoden. Brn. AFV, ss. 150. 1959². 1965³. 1969⁴. 1970⁵. 1973⁶. 1975⁷. 1980⁸. 1986⁹. 1993¹⁰. Przekł. ang.: The Methods of Contemporary Thought. D. 1965, DR, ss. X+136. 1968². Przekł. ch.: 現代의 思考方法 (Xiŕndŕiui sīkăo fāngfă). Sl. 1964, Il., ss. 240. Przekł. hiszp.: Los méthodos actuales del pensamento. Mad. 1957, ERp, ss. 266. 1958². 1962³. 1965⁴. 1968⁵. 1969⁶, ss. 278. 1971⁷. 1973⁸. 1974⁹. 1975¹⁰, ss. 280. 1976¹¹. 1977¹². 1979¹³. 1981¹⁴. 1985¹⁵. 1988¹⁶. Przekł. jap.: 古代形式論理学 (Kodai keishiki ronri-gaku). Tk. 1980, KS, ss. 178. Przekł. nid.: Wijsgerige methoden in de moderne wetenschap. Ut. 1962, HS, ss. 190. Przekł. pol.: Współczesne metody myślenia. P. 1992, WWDr, ss.158. 2009². Km., A, ss. 158. • 1956^k – Formale Logik. Geschichte. Fr., VKA, ss. XVI+640. 1962², ss. XXIV+648. 1978⁴. 1996⁵, ss. 646. 2002⁵. 2015⁶. Przekł. ang.: A History of Formal Logic. ND. 1961, UNDP, ss. XXII+568. 1970², ss. XII+568. Przekł. hiszp.: Historia de la lógica formal. Mad. 1967, EG, ss. 596. 1968², ss. IV+600. 1976. 1985. 1989. Przekł. wł.: La logica formale. V. I–II. Tor. 1972, GEE ss. XXVI+XII+754. 1974². 1981³. • 1956^k (z: Alonzo Church i Nelson Goodman) – The Problem of Universals. ND., UNDP, ss. 54. • 1959a^k – Die dogmatischen Grundlagen der sowjetischen Philosophie (Stand 1958). D., DR, ss. XII+84. Przekł. ang.: The Dogmatic Principles of Soviet Philosophy (As of 1958). D.1963, Dr, ss. XII+78. • 1959b^k – Wege zum philosophischen Denken. Einführung in die Grundbegriffe. FB., Her, ss. 124. 1960². 1961³. 1962⁴. 1964⁵. 1965⁶. 1967⁷. 1969⁸. 1970⁹. 1972¹⁰. 1973¹¹. 1974¹². 1976¹³. 1978¹⁴. 1979¹⁵. 1980¹⁶. 1982¹⁷. 1985¹⁹. Wyd. n.: 1991². 1995³. 2000⁴. Przekł. ang.: Philosophy. An Introduction. D. 1962, DR, ss. 112. 1972². The Road to Understanding. More than Dreamt of in Your Philosophy. NA. 1996, GePub., ss. 138. Przekł. czes.: Cesty k filosofickému myšlení. úvod do základních pojmu. Pr. 1994, Svo, ss. 90. 2001³. Pr., Ac, ss. 94. Przekł. franc.: Vers la pensé philosophique. Initiation aux notions fondamentales de la philosophie. Ps. 1965, SÉI, ss. 116. Przekł. grec.: Δρόμοι φιλοσοφικού στοχασμού. εισαγωγή στις θεμελιώδεις έννοιες. Αth. 1986, GFK, ss. 210. Przekł. hiszp.: Introducción al pensamiento filosófico. Bar. 1962, Her, ss. 116. 1970⁴. 1973⁵. 1974⁷. 1976⁹. 1980¹⁰, … 1992 … 2006¹⁶, ss. 120. 2014, ss. 140. Przekł. jap.: 哲学思索への道; 基礎概念の入門 (Tetsugaku shisaku e no michi. Kiso gainen no nyūmon). Tk. 1963, HEV, ss. 192. 1965². 1984³. Przekł. kor.: 철 학 적 사 색 으 로의 길 (Cheol hag jeog sa saeg eu loui gil). Sl. 2012, ChINSYI, ss. 208. Przekł. nid.: Wegen van wijsgerig denken. RM. 1964, RZ, ss. 124. 1968², ss. 128. Przekł. nor.: Innføoring i filosofisk tenkning. O. 1965, Gl, ss. 112. Przekł. per.: راه هایی به سوی تفکر فلسفی مقدمه ای بر مفاهیم اساسی (Rah cpehayi bah soye tafkar felsefi moghodameh i bar mofanpanim asasi). Teh. 1983, Por., ss. 150. Przekł. pol.: Ku filozoficznemu myśleniu. Wprowadzenie do podstawowych pojęć filozoficznych. W. 1986, Pax, ss. 78. 2009². Km., A, ss. 78. Przekł. port.: Diretrizes do pensamento filosófico. SoP. 1961, Her, ss. 120. 1964². 1967³. 1971⁴. 1973⁵. 1977⁶. Przekł. szw.: Văgar till filosofin. Sh. 1963, NoK, ss. 120. Przekł. tur.: Felsefece düşünmenin yolları. Ank. 1994, AY, ss. 108. Is. 1996², BvS. 1998³. 2005⁴. Ank. 2009⁵, ss. 96. Ank 2016⁶, Phar, ss. 114. Przekł. wł.: Avvio al pensiero filosofico. Bres. 1974, LS, ss. 126. • 1959^k (z: Albert Menne i Ivo Thomas) – Logisch-philosophische Studien. FB., VKA, ss. VIII+152. Przekł. ang.: Logico-Philosophical Studies. D. 1962, DR, ss. X+136. • 1965a^k – Die Autonomie der Universität. Fr., UVF, ss. 20. Przekł. franc.: L’autonomie de l’université. Str. 2009, PUS, ss. 26. Przekł. pol.: Autonomia uniwersytetu. ZCz r. II (1987) nr 2 s. 47–56. • 1965b^k – The Logik of Religion. NY., NYUP, ss. X+180. Przekł. hiszp.: La lógica de la religión. BA. 1967, Pai, ss.174. Przekł. jap.: 宗教の論理 (Shūkyō no ronri). Tk.1997, JC, ss. 223. Przekł. niem.: Logik der Religion. Kn. 1968, JPB, ss. 160. 1981². Przekł. pol.: Logika religii. W. 1990, Pax, ss. 136. Przekł. wł.: La logica della religione. R. 1967, UE, ss. 142. • 1972^k – Guide to Marxist Philosophy. Chic., SwP, ss. 80. • 1973^k – Marxismus-Leninismus. Wissenschaft oder Glaube? Mn., BLPB, ss. 148. 1974², ss. 152. 1974³, ss. 152. Przekł. czes.. Marxismus-leninismus. Vĕda nebo víra? Oc. 1994, Vel, ss. 160. Przekł. pol.: Marksizm-leninizm. Nauka czy wiara? 1988. Lb. 1998, A, ss. 96. 1988². 1999³. 2006⁴. Km., A, ss. 148. • 1974^k – Was ist Autorität? Einführung in die Logik der Autorität. FB., Her, ss. 128. Przekł. franc.: Qu’est-ce que l’autorité? Introduction à la logique de l’autorité. Fr. 1979, UVF, ss. 138. Przekł. hiszp.: ¿Qué es autoridad? Introducción a la lógica de la autoridad. Bar. 1979, Her, ss. 154. Przekł. jap.: 権威の構造 (Ken’i no kōzō). Tk. 1977, ChK, ss. 180. Przekł. lit.: Kas yra autoritetas? įvadas į autoriteto logiką. Wil. 2004, LM, ss. 124. Przekł. pol.: Co to jest autorytet? W: [Bocheński 1993b^z], s. 187–323. Przekł. rum.: Ce este autoritatea? Introducere în logica autorităţii. Buc. 2006², Hum ss. 164. Przekł. tur.: Otorite nedir? Otorite mantığına giriş. Fat. 2015, KY, ss. 120. • 1987a^k – Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Ps., IL, ss. 118. 1987^(przedr.). W., OWM, ss. 118. 1988^(przedr.). Ł. & W., WK. 1988^(przedr.) W., OL. 1988^(przedr.). W., SłN. 1988^(przedr.). W., Wol. 1988. W., InP, ss. 76. 1992⁽²⁾. K., Ph, ss. 144. 1994. 2008. Km., A, ss. 140. Przekł. czes.: Stručný slovník filozofických pověr. Pr. 1993, Ae, ss. 138. Slovník filozofických povĕr. Pr. 2000², Ac, ss. 138. 2000. 2009. 2019². Voz., La, ss. 212. Pr., Roz, ss. 212. Przekł. niem.: Hundert Aberglauben. Kleines philosophisches Wörterbuch der Aberglauben. BS. 2017, Pig, ss. 176. 2017. Przekł. ros.: Сто суеверий. Kраткий философский словарь предрассудков. Ма. 1993, P, ss. 186. • 1987b^k – Zur Philosophie der industriellen Unternehmung Zür., BH, ss. 38. • 1988a^k – Autorität. Freiheit. Glaube. Sozialphilosophische Studien. Mn., PV, ss. 212. • 1988b^k – Między logiką a wiarą. Rozmowa z Janem Parysem. Mr, ÉNB, ss. 306. Przekł. franc.: Entre la logique et la foi. Entretiens avec Jan Parys. Mr. 1990, ÉNB, ss. 352. 1992, ss. 328. Przekł. czes.: Mezi logikou a vírou. Rozhovory s Janem Parysem. Brn. 2001, BPr, ss. 292. • 1992^k – Gottes Dasein und Wesen. Mathematisch-logische Studien zur Summa Theologiae I qq. 2–13. Mn., PV, ss. 168. 1993a^k – De virtute militari. Zarys etyki wojskowej. K., Ph, ss. 110. Przekł niem.: Manual de Militärethik im Überblick. BS. 2018, Pig ss. 162. • 1993b^k – Podręcznik mądrości tego świata. K., Ph, ss. 128. 1994². Przekł. ang.: Handbook of Worldly Wisdom. Mn. 2020, PV, ss. 156. Przekł. franc.: Manuel de sagesse du monde ordinaire. Vev. 2002, ÉdA, ss. 134. Przekł. niem.: Handbuch der weltlichen Weisheit. BS. 2015, Pig., ss. 90. 2016. Mn., PV, ss. 104. Przekł. rum.: Manual de înţelepciune pentru oamenii de rând. CN. 2003, Lim, ss. 120. 2009³, ss. 128. • 1993c^k – Religia w „Trylogii”. K., Ph, ss. 110. • 1993d^k – Wspomnienia. K., Ph, ss. 368. 2008². Km., A, ss. 364. • 1993e^k – Zarys historii filozofii. K., Ph, ss. 218. • 1994^k – Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim. Km., A, ss. 122. 1999². 2006³, ss. 138. • 2000^k – Kazania i przemówienia. K., WSal, ss. 292. 2005². T. I–II, ss. 266+292. • 2008^k – Listy do ojca. K., WSal, ss. 464. • 2016^k – Logika. K., WSal, ss. 136.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1947b^r – Petri Hispani „Summulare logicales”. To., DEM, ss. XXIII+144. • 1958^r (z: Gerhart Niemeyer) – Handbuch des Weltkommunismus. FB., VKA, ss. 518. 1962²: ss. XII+686.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1953^z – Szkice etyczne. Lon., V, ss. 210. • 1987^z – Über den Sinn des Lebens und über die Philosophie. FB., Her, ss. 168. Przekł. pol.: Sens życia” i inne eseje. K. 1993, Ph, ss. 190. 2008². Km., A. • 1989^z – Katastrofa pacyfizmu. Lb., A, ss. 42. • 1993^z – Logika i filozofia. Wybór pism. W., WNPWN, ss. XXX+522. • 1995^z – Etyka. K., Ph, ss. 308. 2008². Km., A, ss. 308. • 1995b – Religia. K., Ph, ss. 260. • 1996^z – Lewica, religia, sowietologia. W., AWM, ss. 404. 1996². W., ZOD, ss. 404. • 1999a^z – Patriotyzm, męstwo, prawość żołnierska. Km., A, ss. 110.• 1999b^z – Polski testament. Ojczyzna – Europa – cywilizacja. Km., A, ss. 200. 2006². 2008³.

1.4. Artykuły:

• 1932 – Jan Salamucha. Pojęcie dedukcji u Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu (rec.). BT v. IX nr 1 s. 401–405. • 1933 – La métaphysique et la logique moderne. FR r. V č. 6 s. 153–159. • 1935a – Jan Salamucha, „Dowód ex motu na istnienie Boga. Analiza logiczna argumentacji św. Tomasza z Akwinu (rec.). BT a. XII v. IV nr 6 s. 601–603. • 1935b – Dowód przyczynowy na istnienie Boga w świetle wiary katolickiej. AtK r. XXI t. XXXVI z. 5 s. 456–483. • 1935c – Zagadnienie przyczynowości u neoscholastyków. PF r. XXXVIII z. 1–2 s. 125–134. • 1936a – O racjonalizmie i irracjonalizmie katolickim. Vb r. III nr 2 s. 251–270. • 1936b – W sprawie logistyki. Vb r. III nr 3 s. 445–454. • 1937a – Notes historiques sur les propositions modales. RSPT v. XXVI nr 4 s. 673–692. • 1937b – O „relatywizmie” logicznym. W: [Salamucha 1937^r], s. 87–111. • 1937c – Tradycja myśli katolickiej a ścisłość. W: [Salamucha 1937^r], s. 27–34. • 1938 – Powszechniki jako treści cech w filozofii św. Tomasza z Akwinu. PF r. XLI z. 2 s. 136–149. • 1939a – Kazimierz Ajdukiewicz, Propedeutyka filozofii dla liceów ogólnokształcących. PPT r. I nr 2 s. 187–192. • 1939b – La logique de Théophraste. CL v. I s. 195–304. Toż jako: La logique de Théophraste. Fr. 1947², UVF, ss. 138. • 1939c – Zespół definicji do metalogicznego wykładu sylogistyki tradycyjnej. PPT r. I nr 2 s. 104–114. • 1940 – Sancti Thomae Aquinatis de modalibus opusculum et doctrina. Ang a. XVII f. 2–3 s. 180–218. • 1947 – La philosophie [contemporaine en Pologne]. W: [Pologne… 1947], s. 229–259. • 1948a – Wstęp do teorii analogii. RoF r. I s. 64–82. Przekł. ang.: On analogy. Thom v. XI nr 4 s. 424–447. • 1948b – On the Categorical Syllogism. DS v. I s. 35–57. • 1949a – O metodzie teologii w świetle logiki współczesnej. CT r. XXI nr 2–3 s. 171–192. • 1949b – On the Syntactical Categories. NSch v. XXIII nr 3 s. 257–280. Przekł. pol.: O kategoriach syntaktycznych. FN r. XX (2012) nr 3 s. 141–159. • 1950 – On the philosophical interpretation of logic. An Aristotelian dialogue. DS v. III nr 2 s. 130–153. • 1951a – Artur Pap. Elements of Analytic Philosophy (rec.). NSch v. XXV nr 4 s. 472–476. • 1951b – Zarys manifestu demokratycznego. Kul(Ps) r. V nr 9 s. 2–9. • 1954a – Relations de la philosophie aux science. W: [Antonelli (red.) 1954], s. 101–106. • 1954b – Spitzfindigkeit. W: [Festgabe… 1954], s. 334–352. • 1955 – Die entwicklung der formalen Logik. W: [Eisermann (red.) 1955], s. 61–75. • 1959 – Histoire de la logique formelle. W: [Klibansky (red.) 1959], s. 3–11. • 1962 (z: Lawrence Howard Hackstaff) – A Study in Many-Valued Logic. SST v. II nr 1 s. 37–48. D. • 1966 – On philosophical dialogue. SST v. VI nr 4 s. 243–259. Toż w: [Laszlo (red.) 1967], s. 177–193. Przekł. pol.: O dialogu filozoficznym. W: [Bocheński 1993b^z], s. 125–135. • 1969 – Wissenschaft und Glauben. W: [Reinisch (red.) 1969], s. 119–134. • 1974 – Logic and Ontology. PEW v. XXIV nr 3 s. 275–292. Przekł. hiszp.: Lógica y ontologia. Val. 1977, RT, ss. 50. • 1975 – Selbstdarstellung. W: [Pongratz (red.) 1975], s. 11–36. • 1978 – Reflexions sur la philosophie moderne / Thoughts on Modern Philosophy. W: [Mercier i Svilar (red.) 1978], s. 49–63. • 1980 – The General Sense and Character of Modern Logic. W: [Agazzi (red.) 1980], s. 3–14. • 1985a – Mathematical Logic and Continental Philosophers. W: [Dorn i Weingartner (red.) 1985], s. 293–301. • 1985b – Przeciw humanizmowi. Kul(Ps) r. XXXIX nr 11 s. 27–41. • 1985c – Filozofia a światopogląd. Z r. XXXVII nr 5 s. 3–17. • 1986a – The Concept of the Free Society. Mon v. LXIX nr 2 s. 207–215. • 1986b – Über die analytische Philosophie. P10IWS s. 22–29. Przekł. pol.: O filozofii analitycznej. RF t. XLVII (1990) nr 1 s. 35–41. • 1987 – Zur Ethik der Tierversuche. PInd nr 48 s. 219–222. • 1988b – Co logika dała filozofii? SF r. XXXII nr 6–7 s. 7–13. Przekł. ang.: What Has Logic Given to Philosophy? W: [Woleński 1994^r], s. 9–18. • 1988b – Logika a filozofia religii. WD r. XVI nr 2 s. 23–31. • 1988c – O nawrocie w filozofii. Kul(Ps) r. XLII nr 11 s. 135–138. • 1988d – The free society. W: [Svilar (red.) 1988], s. 29–42. • 1988e – W sprawie Bożycy. Kul(Ps) r. XLII nr 3 s. 129–136. • 1989a – Die fünf Wege. FZPT r. XXXVI H. 3 s. 235–265. Przekł. ang.: The Five Ways. W: [Sienra (red.) 2000], s. 61–92. Przekł. pol.: Pięć dróg. W: [Bocheński 1993a^z], s. 469–503. • 1989b – O filozofii analitycznej. Od r. XXIX nr 6 s. 34–43. • 1989c – 101 zabobon. WD r. XVII nr 4 s. 91–92. • 1989d – The Cracow Circle. W: [Szaniawski 1989^r], s. 9–18. • 1990a – Duchowa sytuacja czasu. Kul(Ps) r. XLIV nr 3 s. 116–121. • 1990b – O sensie życia. Kul(Ps) r. XLIV nr 1–2 s. 3–16. • 1992 – Rady starego filozofa. WD r. XX nr 9 s. 89–90. Toż w: [Perzanowski i Pietruszczak 2000^r], s. 9–12. • 1993 – Co to znaczy być Polakiem. Kul(Ps) r. XLVII nr 4 s. 2–18. • 1994a – Morals of Thought and Speech. Reminiscences. W: [Woleński 1994^r], s. 1–8. • 1994b – Religious hypothesis revisited. W: [Weingartner (red.) 1994], s. 143–149. • 1995 – O kilku zagadnieniach dotyczących struktury odpowiedzialności. Pr nr 126–127 s. 9–13.

2. Publicystyka:

• 1932^p – Problem katolicyzmu w Polsce. Dr r. XI nr 9 s. 773–785. • 1936^y – Światopogląd. BM r. VII nr 16 s. 1–3. • 1939^p – Nawet bez szans zwycięstwa. PM r. V nr 16 s. 1–2. • 1940^p – Rozprawa o charakterze. WNC z. 4 ss. 32. • 1942a^p – Charakter. DŻ r. III nr 123 s. 3, nr 135 s. 3. • 1942bp – Grzech smutku. DŻ r. III nr 113 s. 3. • 1942c^p – O patriotyzmie. WNC z. 19 ss. 28. 1945², s. 32. 1989³. W., WOC, ss. 32. 1991. Toż w: [Tkocz (red.) 1991], s. 312–331. • 1942d^p – Prawo do czci. DŻ r. III nr 188 s. 3. • 1942e^p – Rzecz o męstwie. DŻ r. III nr 170 s. 3. • 1943a – O małżeństwie. WNC z. 26 ss. 14. • 1943b^p – Święty i świętoszek. DŻ r. IV nr 141 s. 7. • 1943c^p – Wiara. WNC z. 28 ss. 28. • 1944a^p – Cnota ambicji. DŻAPW r. II nr 156 s. 125–132. • 1944b^p – O bezwzględności walki. OBPWZW r. IV nr 42 s. 2. • 1945^p – Nowe dowody istnienia Boga. GŻ r. I nr 50 s. 65–69. • 1946a – Filozofia bolszewicka. WNC ss. 92. 2008². Km., A. Przekł. wł.: Manuale di filosofia bolscevica. R. 1946, MSP, ss. 128. • 1946b^p – Filozofia śmierci. OBPWZW r. VI nr 15 s. 2. • 1948^p – Jeszcze o zgniłej Europie. Ż r. II nr 34 s. 3. • 1953a^p – Bałwochwalstwo. Ż r. VII nr 16 s. 1. • 1953b^p – Miłość i altruizm. Ż r. VII nr 18 s. 1. • 1956^p – Śp. Jan Łukasiewicz. Ż r. X nr 33. • 1980^p – O sensie życia. Kul(Ps) r. XXXIV nr 1 s. 3–16. • 1987^p – Koło Krakowskie. ŻL(K.) r. XXXVII nr 45 s. 12. Toż w: KF r. XXIII (1995) z. 1 s. 23–31. • 1989a^p – Tajemnica – to nie znaczy bełkot. WD r. XVII nr 4 s. 86–91. • 1989b^p – „…tylko nie mogą wrócić…”. Dowody w sprawie sowieckiego mordu w Katyniu w 1940 i pytania do rządu ZSRR postawione publicznie. B.m., nakład autora, ss. 200. 1990². W., WAT, ss. 106. • 1990^p – Żyjemy w dobie przełomu. TP r. XLIV nr 43 s. 1, 9. • 1992^p – Bogobojność. WD r. XX nr 1 s. 102–105. • 1995^p – Przemówienie po otrzymaniu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego KF t. XXIII z. 1 s. 15–21.

3. Teksty literackie: Bp.

4. Przekłady:

■ Tomasz z Akwinu: • 1941 – Odwet. WNC z. 12 ss. 22. • 1942 – Męstwo. WNC z. 22 ss. 40.

■ Platon: • 1944 – Eutyfron. Eb., SK, ss. 24. 2015². W., FAC, ss. 348.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Bączek, Piotr R : • 1993 – Ułan w habicie. Ak r. V nr 9/12 s. 89–91. ■ Bombik, Mieczysław: • 1995 – Ojciec Profesor Józef Innocenty Maria Bocheński jako człowiek wiary. SPC r. XXXI nr 2 s. 43–51. ■ Bronk, Andrzej & Majdański, Stanisław: • 1992 – Logika i wiara: intelektualne prowokacje Ojca Profesora J.M. Bocheńskiego. WD r. XX nr 5 s. 46–55. Toż w: [Bronk i Majdański 2020], s. 107–119. ■ Brożek, Anna: • 2013 – Bocheński on authority. SEET v. LXV nr 1–2 s. 115–133. • 2020 – Filozofia jako zwalczanie zabobonów. Fj r. VI nr 6 s. 19–21. • 2021 – Józef M. Bocheński and the categorial reconstruction of concepts in the Lvov-Warsaw School. SEET v. LXII nr 2 s. 241–254. ■ Church, Alonzo • 1950 – I.M. Bocheński. On the categorial syllogism (rec.). JSL v. XV nr 2 s. 140–141. • 1950 – I.M. Bocheński. Stan i potrzeby historii logiki formalnej (rec.). JSL v. XV nr 1 s. 64. ■ Czernecka-Rej, Bożena: • 2017 – Uwagi o Józefa Marii Bocheńskiego koncepcji nauki. FN r. XXV nr 1 s. 91–108. ■ Gabler, Dariusz: • 1987 – J.M. Bocheński – logik, filozof. W: [Strzałkowski 1987^r], s. 176–188. ■ Głombik, Czesław: • 1996 – Józef M. Bocheński wobec tomizmu. PRel r. XL nr 1 s. 83–108. ■ Głombik, Czesław (red.): • 2004 – Ojciec Józef Bocheński. Drogi życia i myślenia filozoficznego. Kat., WNAG, ss. 174. ■ Gorczyca, J: • 1990 – Zabobon i etyka. O antyhumanizmie J.M. Bocheńskiego. PPow r. CVII nr 9 s. 339–348. ■ Horecka, Aleksandra: • 2016 – Applying the theory of Kazimierz Ajdukiewicz and Józef M. Bocheński to the Formulation of an Ontological Thesis. A Sketch of Non-Endurantistic Semantics. W: [Brożek, Chybińska, Jadacki i Woleński 2016^r], s. 215–234. ■ Jadacki, Jacek: • 1989 – Józef Maria Bocheński w Polsce. RF t. XLIX nr 2 s. 227–228. • 1998 – Logiczny symplifikacjonizm Józefa Marii Bocheńskiego. W: [Jadacki 1998], s. 377–387. ■ Jordan, Zbigniew: • 1957 – I.M. Bocheński. Contemporary European Philosophy (rec.). PolR v. II nr 1 s. 75–77. ■ Kozak, Jarosław: • 1998 – Józef (Innocenty Maria) Bocheński. W poszukiwaniu racjonalnego ładu świata. W trzecią rocznicę śmierci. PFNS r. VII nr 1 s. 17–36. ■ Lubański, Mieczysław: • 1995 – Józefa Bocheńskiego ewolucja poglądów filozoficznych. Analiza przypadku indywidualnego. SPC v. XXXI nr 2 s. 13–26. ■ Łukasiewicz, Dariusz & Mordarski, Ryszard (red.): • 2013 – O. Józef M. Bocheński. Logika, filozofia, światopogląd. Bdg, OWE, s. 292. • 2014 – Poza logiką jest tylko absurd. Filozofia Józefa Marii Bocheńskiego OP. K., DFST, ss. 330. ■ Morscher, Edgar & Neumaier, Otto: • 1988 – Joseph Maria Bocheński’s Leben und Werk. Slz., US, ss. 38. 1990², ss. 40. ■ Moskal, Piotr • 1996 – Józefa Marii Bocheńskiego formalizacja pięciu dróg św. Tomasza z Akwinu. Analiza krytyczna. RoF v. XLIV z. 1 s. 33–59. ■ Ojciec Józef…: 2020 – Ojciec Józef Maria Bocheński jako filozof w dwudziestą rocznicę śmierci. RT r. IX cz. 1 (nr sp.), ss. 514. ■ Policki, Korneliusz • 2015 – Sztuka mądrego życia. Filozofia mądrości Józefa Innocentego Marii Bocheńskiego. K., WSal, ss. 156. ■ Parsons, Charles & Tymieniecka, Anna Teresa (red.): • 1965 – Contribution to Logic and Methodology. In Honor of J.M. Bocheński. A., NHPC, ss. XVIII+326. ■ Parys, Jan: • 2020 – Bocheński: Science and Faith. EF t. LXX s. 7–22. ■ Porębski, Czesław: • 2009 – J.M. Bocheński jako moralista i etyk. W: [Sytnik-Czetwertyński (red.) 2009], s. 287–297. ■ Schrade, Ulrich: • 2001 – O. Innocenty Maria (Józef) Bocheński. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005]. T. I, s. 176–195. ■ Sobociński, Bolesław: • 1949 – I.M. Bocheński. Wstęp do teorii analogii (rec.). JSL r. XIV nr 2 s. 139–140. ■ Staniak, Beata: • 2006 – Józef Maria Bocheński OP – portret i oblicza erudyty. CK nr 18 s. 249–258. ■ Stróżewski, Władysław: • 1996 – O. Profesor Józef Maria Bocheński (30 VIII 1902 – 8 II 1995). KF t. XXIII z. 1 s. 5–14. ■ Świętorzecka, Kordula: • 1995a – Formalizacja tomistycznej teodycei w wykonaniu O. J.M. Bocheńskiego. SPC v. XLI nr 2 s. 27–33. • 1995b – Quinquae viae w formalizacji o. J.M. Bocheńskiego z 1989 roku. W: [Gorzka, Perzanowski i Pietruszczak 1995^r], s. 233–254. ■ Tkaczyk, Marcin • 2001 – Zagadnienie sensowności języka teologii w ujęciu Józefa M. Bocheńskiego OP. LV t. II s. 83–160. ■ Wolak, Zbigniew: • 1996 – Kilka uwag o filozofii nauki O. J.M. Bocheńskiego. W: [Wszołek (red.) 1996], s. 163–188. ■ Woleński, Jan: • 1990 – O. J.M. Bocheński i Szkoła Lwowsko-Warszawska. RF t. XLVII nr 1 s. 42–47. ■ Żabski, Eugeniusz: • 1993 – Kilka uwag o Bocheńskiego logice religii. RF t. L nr 1 s. 64–69.