Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.
Obszary badań: ontologia, etyka, psychologia.
Koncepcje: teoria części i całości, teoria czynu.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 12.11.1879. Lisko k. Żółkwi (obecnie Ukraina).
Data i miejsce śmierci: 5.03.1938. Zielonka k. Warszawy.
Rodzice: Ludwik i Helena z d. Barańska.
Matura: Gimnazjum Jezuickie w Chyrowie (?), Gimnazjum Państwowe we Lwowie (?).
Studia: UL – prawo (?–1902) i filozofia (?–1904).
Doktorat I (z filozofii): O rodzajach i własnościach całości. 28.02.1905. UL. Kazimierz Twardowski. (Na dyplomie: Twardowski – jako dziekan; jako promotor: Emil Dunikowski).
Doktorat II (z prawa): Na podstawie egzaminów. 22.06.1915. UL. Piotr Stebelski.
Varia: Był zatrudniony w Namiestnictwie Lwowskim i Starostwie Limanowskim (1902–1909) oraz w Sekcji Nauki i Szkół Wyższych MWRiOP (1918–1927).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Głównymi dziedzinami badań Borowskiego były: teoria przedmiotu, teoria całości i części – oraz teoria czynu. Do badań psychologicznych miał stosunek ambiwalentny. Z jednej strony uważał, że adekwatny opis ludzkiej psychiki jest możliwy tylko przez kogoś, czyja świadomość przewyższa świadomość ludzką. Z drugiej strony postulował, żeby właśnie na badaniach psychologicznych oparta była etyka naukowa; powinna ona sformułować zależności między poszczególnymi składnikami osoby ludzkiej (jej pragnieniami, interesami i motywami uczuciowymi) a światem wartości.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Zasady tożsamości, niesprzeczności i wyłączonego środka. Zasady tożsamości, niesprzeczności i wyłączonego środka mają ograniczony zasięg – np. nie podlegają im przedmioty momentalne (niezupełne i abstrakcyjne).
Ontologicznie powszechną zasadą jest zasada connexitatis rerum, głosząca powiązanie przedmiotów w pewne całości i zachodzenie między nimi wzajemnych zależności (w tym oddziaływania).
- Teoria przedmiotu. Przedmiotem jest cokolwiek, co może być w jakikolwiek sposób wskazane – na co jest nakierowany jakiś akt świadomości. Nie da się mówić o przedmiotach spoza faktycznej świadomości, gdyż prowadzi to do sprzeczności (a mianowicie do mówienia o przedmiotach, o których nic nie wiadomo).
Przedmioty – biorąc za punkt wyjścia kryteria obiektywność-subiektywność i konkretność-abstrakcyjność – podzielić można na fizyczne („egzystencjalne” – zarazem konkretne i obiektywne), psychiczne (subiektywne, tj. zależne od podmiotu świadomości), idealne (niekonkretne, tj. abstrakcyjne) i fikcyjne („immanentne” – zarazem abstrakcyjne i subiektywne).
O całości można mówić, gdy między jej częściami zachodzi „stosunek konieczności” i są one wzajemnie modyfikowalne. Element A jest w sposób konieczny związany z elementem B, gdy istnienie A jest niezbędnym i wystarczającym warunkiem istnienia elementu B (i odwrotnie).
- Koncepcja czynu. W czynie dadzą się wyróżnić trzy aspekty: obiektywna sytuacja wyjściowa (ustrój psychofizyczny), procesy psychiczne (pobudki działania) i motywy emocjonalne (sądy o wartościach).
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1913k – Humanistyczne i empiryczne pierwiastki w nauce. L., WPTF, ss. VI+24.
1.2. Książki (współ)redagowane:
Bp.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
Bp.
1.4. Artykuły:
• 1907 – Krytyka pojęcia związku przyczynowego. PF r. X z. 4 s. 492–508. • 1909 – O pojęciu konieczności. PF r. XII z. 3 s. 338–372, z. 4 s. 449–476. • 1910a – Fakty i wartości. W r. I z. 6 s. 174–178. • 1910b – O filozofii Ryszarda Avenariusa. W r. I z. 17 s. 130–134, z. 18 s. 172–175, z. 19 s. 196–204. • 1910c – Władysław Biegański. Traktat o poznaniu i prawdzie (rec.). PF r. XIII z. 1–2 s. 216–221. • 1910d – Z niwy filozoficznej [m.in. recenzja O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa Jana Łukasiewicza]. NZN r. II nr 7 s. 51–53. • 1911 – Jan Łukasiewicz. O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa (rec.). RF t. I nr 3 s. 42a–43b. • 1913 – O rozwoju życia psychicznego. W: [Heflich i Michalski (red.) 1901–1913]. Cz. V, z. 4 s. 127–227. • 1914 – Rodzaje przedmiotów złożonych. PF r. XVII z. 4 s. 417–435. • 1916 – Stosunek etyki do ontologii w historii filozofii. PF r. XIX z. 3 s. 171–194. • 1920 – Co to jest przedmiot. PF r. XXIII s. 55–86. • 1921 – O przedmiotach fizycznych, psychicznych, idealnych i fikcyjnych. PF r. XXIV z. 3–4 s. 139–163. Przekł. ang.: On Physical, Mental, Ideal, and Fictitious Objects. Ax v. VI (1995) nr 1 s. 59–78. • 1922a – Instynkt, intelekt, intuicja. PF r. XXV z. 2 s. 197–227. • 1922b – Przedmioty względne i bezwzględne. PF r. XXV z. 3 s. 316–352. • 1922c – W sprawie istnienia przedmiotów idealnych. PF r. XXV z. 4 s. 491–505. • 1923a – Aktywizm i pasywizm. PF r. XXVI z. 1–2 s. 90–99. • 1923b – Bertrand Russell. Le mysticisme et la logique (rec.). PF r. XXVI z. 1–2 s. 105–110. • 1923c – O składnikach czynu. PF r. XXVI z. 3–4 s. 144–159. • 1924 – O rodzajach czynu. PF r. XXVII z. 1–2 s. 37–64. • 1927 – O składnikach i rodzajach czynów. PF r. XXX z. 4 s. 275–277. • 1928 – Kilka uwag o wzajemnym stosunku etyki i psychologii. PF r. XXXI z. 4 s. 368–384. • 1930 – Konspekt filozofii całości. PF r. XXXIII z. 3 s. 196–232. • 1931 – Tworzymy Boga! PWar r. III nr 10–12 s. 3–21.
2. Publicystyka:
Bp.
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
Bp.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Barbaszyński, Dariusz: • 2009–2010 – Filozofia kultury Mariana Borowskiego. RHFP t. II–III s. 43–63. • 2012 – Odkrywanie struktur rzeczywistości. Problemy filozofii całości w poglądach Mariana Borowskiego. Ol., WUWM, ss. 278. ■ Pluta, Jerzy: • 2005 – Analiza pojęcia świadomości i pojęcia wartości Mariana Borowskiego. EF v. XXXIX s. 160–178. ■ Zieleńczyk, Adam: • 1938 – Marian Borowski. PF r. XLI z. 2 s. 115–119.
