Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: metodologia, psychologia, psychometria, cybernetyka.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 1.11.1909. Żulinki k. Radzynia Podlaskiego.

Data i miejsce śmierci: 1.10.2001. Ciudad de México (Meksyk).

Rodzice: Bronisław i Elżbieta z d. d’Erceville.

Matura: Państwowe Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (1928).

Studia: PW (1929–1931), UW (1932–1936).

Magisterium: Metodologiczne podstawy psychologii. 30.06.1937. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Doktorat: Logiczna analiza definicji nauki. 16.12.1946. UJ. Tadeusz Ważewski.

Dydaktyka: UJ (1946–1950), AM w Krakowie (1950–1956), Universidad Pedagogica Nacional w Ciuad de México.

Varia: Był zatrudniony w PAN (1958–1970). Wyemigrował najpierw do Lund (1970), następnie do Oslo (1971), a potem do Meksyku (1972). W 1993 stracił wzrok.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

W dorobku naukowym Choynowskiego najwięcej miejsca zajmują zagadnienia z zakresu metodologii psychologii. Poddawał ocenie wartość testów psychologicznych; uważany jest za twórcę polskiej psychometrii. Prowadził badania nad zagadnieniem agresji wśród młodzieży oraz uzdolnieniami artystycznymi i muzycznymi.

Zajmował się ponadto pojęciem nauki i metody naukowej, statusem filozofii jako nauki, walorami poznawczymi cybernetyki i pojęciem antyirracjonalizmu.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Antyirracjonalizm. Istotnymi aspektami antyirracjonalizmu jest stosunek do tzw.  zjawisk nadprzyrodzonych oraz do wartości poznawczej i opisowej tzw. języka literackiego.

Antyirracjonaliści uważają więc zjawiska nadprzyrodzone – czyli niezgodne z prawami nauk empirycznych – za wysoce nieprawdopodobne, nie zaś a priori niemożliwe. Kwestionują natomiast całkowicie wartość przekonań uzyskanych na podstawie sposobów poznania, co do których osoby na nie się powołujące utrzymują, że są dostępne tylko im. Czynią tak dlatego, że przekonania takie nie poddają się „publicznemu kryterium prawdziwości”.

Odmawiają też wartości poznawczej wypowiedziom literackim niedającym się sparafrazować za pomocą języka naukowego. Język literacki może „wzbogacać i pogłębiać skalę ludzkich przeżyć”, ale „świata przy pomocy uczuć się nie poznaje”.

• Teoria testów psychologicznych. Umiejętne i „wiedzotwórcze” posługiwanie się testami wymaga dobrej znajomości ich teorii.

Teoria ta obejmuje m.in.: ogólny model zachowania się – obserwowalnego (intersubiektywnie) i nieobserwowalnego (tu: myślenie, halucynacja, wydzielanie hormonów przez gruczoły dokrewne) – który może stanowić podstawę teorii testów. „Celem psychologii jest […] poznawanie, wyjaśnianie, przewidywanie i kontrola zachowania się żywych organizmów.” Test psychologiczny obejmuje: „przyrządy, zadania, pytania i sytuacje” służące do badania własności jednostek lub grup w celu wyjaśnienia, przewidywania i kontroli zachowania się.

Wartość naukowa badania próbki zachowania się (pewnej grupy eksperymentalnej) zależy od tego, czy jest to próbka reprezentatywna, czy badanie było dokładne i czy jego wyniki mają płodne konsekwencje praktyczne. Warunki te spełnia test zestandaryzowany, obiektywny, rzetelny, trafny i znormalizowany.

• Walor cybernetyki. Poznawczy walor cybernetyki jest dwojaki: heurystyczny i teoretyczny.

Cybernetyka ma walor heurystyczny, gdyż posługiwanie się jej aparatem pojęciowym „podsuwa nowe pomysły badawcze”. Ma natomiast walor teoretyczny jako „narzędzie uogólniania i systematyzowania wiedzy”.

Walor teoretyczny bierze się stąd, że są podstawy do przypuszczenia, iż dwa kluczowe pojęcia cybernetyczne – sterowanie i łączność – znajdują zastosowanie w opisie i wyjaśnianiu zarówno procedur technicznych, jak i procesów zachodzących w istotach żywych. Jest tak dlatego, że skoro w wypadku tych ostatnich mamy do czynienia z samoregulacją i przetwarzaniem informacji – analogicznie do samoregulujących i przetwarzających informację maszyn – to prawa rządzące tymi procedurami w technice wolno (a nawet trzeba) zastosować do odpowiadających im procesów przyrodniczych.

Jako kontrargument podnosi się niekiedy to, że ludzie – w przeciwieństwie do maszyn – odznaczają się zdolnością do działań twórczych. Siła tego kontrargumentu zależy od tego, jak interpretuje się te działania. Jeżeli zgodzimy się, że twórczość ludzka daje się zredukować do „kombinowania informacji przechowywanych w mózgu”, to maszyna wyposażona w mechanizm losowy i mechanizm uczenia się mogłaby funkcjonować w sposób co najmniej naśladujący twórczość ludzką.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1957^k – Założenia cybernetyki a zagadnienia biologii. W., PZWL, ss. 40. • 1960^k (z: Eugeniusz Geblewicz i Witold Kalina) – Test wiadomości z psychologii. W., AWF, ss. 20. • 1964^k – Metody i wyniki psychologii przemysłowej. Ww., O, ss. 100. • 1966^k (z: Zbigniew Dobruszka i Wojciech Kruciński) – Opracowanie zestawu testów do prognozy powodzenia w podoficerskich szkołach Milicji Obywatelskiej. Ww., O., ss. 192. • 1971^k (z: Janusz Kostrzewski) – Test Bender-Koppitz dla dzieci od 5 do 10 lat. Podręcznik. W., PTHP, ss. 88. • 1973^k (z: Pekka Idman) – Adolescent Aggressiveness and Its Dependence on Age, Sex, and Position among Siblings. Mal., DEPR, ss. 130. • 1978^k (z: Pekka Idman) – Some Aspects of Adolescent Aggressiveness. Mal., DEPR, ss. 8. • 1989^k – Samotność i wyobraźnia. Lon., OPM, ss. 78. • 1993^k – Estructura factorial de la agresividad con perspectivas de su interpretación psicológica y biopsicológica. Mé., UPN, ss. 260. • 1998^k – Agresywność: pomiar i analiza psychometryczna. W., PTPl, ss. 148.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1977^r (z: Janina Dembska) – Testy psychologiczne w poradnictwie wychowawczo-zawodowym. W., PWN, ss. 592. 1980². 1986³. 1990⁴. W., COMP, ss. 592.

1.3. Zbiory tekstów własnych: Bp.

1.4. Artykuły:

• 1946a – W sprawie racjonalizmu. ŻN t. II nr 9–10 s. 248–251. • 1946b – Wychowawcza rola nauki. ŻN t. II nr 7–8 s. 1–16. • 1946c – Życie Nauki przed sądem. ŻN t. II nr 11–12 s. 322–334. • 1948a – Czy filozofia jest nauką. PF r. XLIV z. 1–3 s. 198–217. Toż w: PFNS r. XII (2003) nr 1 s. 245–268. • 1948b – J.H. Woodger, The Technique of Theory Construction (spr.). ŻN t. V nr 29–30 s. 424–429. • 1948c – Life of Science. Syn v. VI nr 5–6 s. 248–251. • 1949 – Elementy teorii zjawisk artystycznych. PF r. XLIV z. 1–2 s. 3–22. • 1957a – Metody i problematyka badania uzdolnień muzycznych. SA r. III nr 1–2 s. 93–105. • 1957b – O wyjście z zastoju w psychologii polskiej. KS t. I nr 1 s. 64–83. • 1959 – Elementy teorii testów psychologicznych. PP t. III nr 3 s. 151–170. • 1966 – Rozwój, założenia i dorobek Pracowni Psychometrycznej PAN. BP t. I s. 7–43. • 1967 – Wymiary malarstwa. SEst t. IV s. 199–232. • 1971a – Podstawy i zastosowania teorii rzetelności testów psychologicznych. W: [Kozielecki (red.) 1971], s. 65–120. • 1971b – Pomiar w psychologii. W: [Kozielecki (red.) 1971], s. 15–42. • 1977 – Podręcznik do testu „Myślenie Techniczne” Z. Dobruszka. W: [Choynowski et al. 1977], s. 341–379.

2. Publicystyka:

• 1948^p – Julian Huxley. Joseph Needham. Kź r. IV nr 34–35 s. 11. • 1953^p – [1.] Mózg i świat. [2.] Co się dzieje w korze mózgowej. [3] Typy psów i ludzi. [4.] Pawłow – człowiek i uczony. Przek r. IX nr 445 s. 8–9, nr 446 s. 4, nr 448 s. 4, nr 452 s. 9. • 1956^p – Cybernetyka. Przek r. XV nr 568 s. 8–9.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Jevons, William Stanley: • 1960 [z: Bolesław Gawecki] – Zasady nauki. Traktat o logice i metodzie naukowej. T. I–II. W., PWN, ss. 674+640.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Goszczyńska, Maryla & Goryńska, Ewa & Strojna, Elżbieta (red.): • 2022 – Demon aktywizmu. Mieczysław Choynowski – prekursor polskiej psychometrii. W., WNSch, ss. 348. ■ Hiż, Henryk: • 2003 – Moje wspomnienie o przyjacielu. PFNS r. XII nr 1 s. 241–243. ■ Manturzewska, Maria: • 2002 – Mieczysław Choynowski – twórca polskiej psychometrii (1 XI 1909 – 1 X 2001). PP t. XLV nr 3 s. 275–288.