Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Ajdukiewicza.

Obszary badań: metodologia, ekonometria.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 9.10.1927. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 22.05.2010. Poznań.

Rodzice: Andrzej Ludwik i Zofia Józefa Eugenia z d. Ostafińska.

Matura: Warszawa (1945).

Studia: UP – ekonomia (1945–1949) i logika (1950–1952).

Magisterium I (z ekonomii): UP. 1949. Edward Taylor.

Magisterium II (z filozofii): O stosunku logiki formalnej do dialektyki marksistowskiej. 11.02.1952. UP. Adam Wiegner.

Doktorat: Zagadnienie prawomocności indukcji w ujęciu probabilistycznym. 4.12.1957. UP. Kazimierz Ajdukiewicz.

Staż: Harvard University (1958–1959).

Habilitacja (docentura): Problematyka planowania cen w ujęciu matematycznym. 12.10.1963. UW.

Profesura: 1.03.1972/1.08.1977.

Dydaktyka: UP (1949–1961), WSE – przekształcona później w AE w Poznaniu (1961–1991).

Varia: Członek PTPN (22.06.1962). Odznaczony KKawOPR i KKomOPR.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Czerwiński zajmował się zagadnieniami z zakresu metodologii nauk empirycznych (indukcją, prawdopodobieństwem, przyczynowością) oraz statusem metodologicznym ekonomii oraz aplikacją matematyki w badaniach ekonomicznych (w tym matematyczną teorią wzrostu).

Wybrane kwestie szczegółowe

• Pojęcia związku przyczynowego. „W badaniach należących do metodologii nauk empirycznych nie sposób obejść się bez pewnych rozważań intuicyjnych, jeżeli badania te mają mieć bliższy związek z praktyką postępowania badawczego w tych naukach.”

Zgódźmy się więc, że przedmioty to „ciała materialne lub układy takich ciał”. Przedmiotom przysługują cechy – w szczególności cechy czasowe, a więc takie, które danemu przedmiotowi przysługują w pewnej chwili. Podobnie można mówić o czasowości niektórych stosunków między przedmiotami. Cechy i stosunki czasowe – to zjawiska; konkretne wystąpienia zjawisk – to zdarzenia.

Właściwym kontekstem dla powyższych terminów jest kontekst „w chwili t na przedmiocie x wystąpiło zjawisko A”.

Kiedy mówimy, że a jest przyczyną b, to a i b mogą być zjawiskami lub zdarzeniami. Zgodnie z najbardziej adekwatną intuicyjnie definicją – A jest przyczyną B, gdy zawsze, jeżeli występuje A, to nie wcześniej (a więc równocześnie lub później) występuje B, przy czym: (a) A i B nie są ani „puste”, ani „uniwersalne”; (b) A i B występują na tym samym przedmiocie; (c) zależność między A i B może wystąpić na przedmiocie jednego typu, a może nie wystąpić na przedmiocie innego typu; (d) implikacja w definiensie nie jest zdaniem analitycznym, lecz zdaniem stwierdzającym zależność „naturalną”; (e) B może być skutkiem nie tylko A.

„W praktyce poszukiwania związków przyczynowych operuje się […] trzema pojęciami przyczyny”: pojęciem przyczyny zjawiska, pojęciem przyczyny zdarzenia oraz pojęciem zasadniczej przyczyny zjawiska, tj. „takiego zjawiska A, którego wystąpienie nie tylko wywołuje wystąpienie zjawiska B, ale zawsze wystąpieniu B towarzyszy” (czyli gdy A jest warunkiem niezbędnym B).

• Prawa nauki. Prawami nauki są zdania stwierdzające stałe związki między zjawiskami badanymi w danej nauce. Mają one zawsze postać zdania warunkowego: „Jeżeli (zajdzie) A, to (zajdzie) B”. Szczególnym rodzajem praw są prawa ilościowe o ogólnej postaci: „Jeżeli wielkości (zmienne) X₁, …, X_k przyjmą wartości x₁, …, x_k, to wielkość (zmienna) Y przyjmie wartość y = F(x₁, …, x_k).

„Twierdzenia, zasługujące na miano praw nauki” muszą przy tym spełniać dodatkowo trzy postulaty: postulat uniwersalności obowiązywania, postulat precyzji sformułowania i postulat niebanalności treści.

Muszą więc, po pierwsze, być uniwersalne, czyli powinny się bezwyjątkowo sprawdzać. Bezwyjątkowość jest przy tym „stałym współwystępowaniem lub następstwem zjawisk niezależnie od miejsca i czasu”. Muszą, po drugie, być precyzyjnie sformułowane, tj. nie powinny dopuszczać różnych „swobodnych” interpretacji. Muszą, po trzecie, mieć niebanalną treść, tj. powinny wykraczać „ponad to, co jest powszechnie wiadome i co mieści się w granicach wiedzy potocznej”.

• Status metodologiczny ekonomii. „Ekonomia (i inne nauki społeczne) ma do czynienia z zachowaniem się człowieka lub zbiorowości ludzkich, a człowiek – choć jest cząstką przyrody – jest jednak istotą o wiele bardziej złożoną od przedmiotów badanych przez nauki przyrodnicze. Wyróżniają go cechy, których nie ma przyroda nieożywiona, a w znacznie mniejszym stopniu mają je zwierzęta.”

„To […] prowadzi do tego, że dwie osoby lub organizacje społeczne (przedsiębiorstwa, banki, rządy) mogą w tych samym warunkach reagować odmiennie, wskutek czego brak właśnie uniwersalnych i ścisłych praw, analogicznych do praw wykrywanych przez nauki przyrodnicze. Ekonomista stale staje wobec nierozwiązalnych dylematów: albo będzie formułował twierdzenia prawdziwe, ale tak ogólne, że pozbawione praktycznej wartości, albo twierdzenia prawdziwe tylko w wąskich granicach czasoprzestrzennych; albo twierdzenia prawdziwe tylko ceteris paribus, a rozumiane dosłownie – po prostu fałszywe, albo twierdzenia wynikające na drodze rygorystycznej dedukcji z założeń pozostających w luźnym związku z gospodarczą rzeczywistością.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1961^k – Wstęp do teorii programowania linowego z elementami algebry wyższej. W., PWN, ss. 222. • 1963^k – Problematyka planowania cen w ujęciu matematycznym. P., PTPN, ss. 96. • 1969^k – Matematyka na usługach ekonomii. W., PWN, ss. 442. 1971². 1972³, ss. 570. 1977⁴. 1980⁵. 1984⁶. 1985⁷. ^(dodr.). 2011⁽⁸⁾. P., WUE. ss. 570. • 1973^k – Podstawy matematycznych modeli wzrostu gospodarczego. W., PWE, ss. 190. • 1980a^k (z: Wojciech Borucki, Zbigniew Rzemykowski i Wojciech Sikora) – Optymalna organizacja złożonych działań. W., PWE, ss. 296. • 1980b^k (z: Bogusław Guzik) – Prognozowanie ekonometryczne. Podstawy teoretyczne i metody. W., PWE, ss. 292.• 1982a^k – Matematyczne modelowanie procesów ekonomicznych. W., PWN, ss. 226. • 1982b^k (z: Bogusław Guzik, Witold Jurek i Emil Panek) – Modelowanie i planowanie gospodarki narodowej. W., PWN, ss. 246. • 1987^k (z: Wojciech Maciejewski, Antoni Smoluk i Krzysztof Zadora) – Ekonometria: nadzieje, osiągnięcia, niedostatki. W., PWN, ss. 148. • 1992^k – Dylematy ekonomiczne. W., PWE, ss. 294. • 2002^k – Moje zmagania z ekonomią. P., WAEP, ss. 652.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1957 – Zagadnienie probabilistycznego uzasadnienia indukcji enumeracyjnej. SL v. V s. 91–107. • 1958a – On the Relation of Statistical Inference to Traditional Induction and Deduction. SL v. VII s. 243–264. Przekł. pol.: O stosunku wnioskowania statystycznego do dedukcji i indukcji tradycyjnej. W: [Pawłowski 1966^r], s. 125–162. • 1958b – O paradoksie implikacji. SL v. VII s. 265–275. • 1960a – Degree of Confirmation and Critical Region. SL v. X s. 119–122. • 1960b – Enumerative Induction and the Theory of Games. SL v. X s. 29–38. • 1960c – O pojęciu przyczyny i kanonach Milla. SL v. IX s. 37–62. • 1964 – Programy liniowe a ceny. Ek r. LXIV nr 3 s. 510–524. • 1965 – Stopa inwestycji a maksymalizacja spożycia. Ek r. LXV nr 1 s. 35–53. • 1966 – O interpretacji równań ekonometrycznych. PSt t. XIII nr 3 s. 229–243. • 1967 (z: Edmund Ignasiak) – Sieci pert a programowanie liniowe. PSt t. XIV nr 4 s. 357–371. • 1976 – A Mathematical Model of Optimal Price System in Centrally Planned Economy. W: [Prékopa (red.) 1976], s. 145–176. • 1977a (z: Witold Jurek i Wojciech Śledziński) – O sposobie budowy sieci opisujących przedsięwzięcie. OK nr 2 s. 3–15. • 1977b – Prognoza, plan, prawdopodobieństwo. Ek r. LXXVII nr 1 s. 27–43. • 1978 – Prices in Planned Economy: Theory and Practice. SovS v. XXX nr 3 s. 372–383. • 1980 – O różnych koncepcjach regresji. PSt t. XXVII nr 3–4 s. 221–238. • 1996 – Czy ekonomia jest nauką. RPES r. LVIII z. 1 s. 59–69.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Panek, Emil: • 2018 – Zbigniew Czerwiński. W: [Krzyśko (red.) 2018], s. 32–39.