Miejsce w SLW: uczeń Stefana Błachowskiego.

Obszary badań: psychologia osobowości, teologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 5.02.1885. Rychta k. Kamieńca Podolskiego (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 7.08.1975. Wągrowiec.

Rodzice: Walerian i Antonina z d. Uruska (?).

Matura: Gimnazjum Kamienieckie (1904).

Studia: UJ (1905–1910), PIP (1920–1923) i równolegle UW (1921–1923).

Magisterium (absolutorium): 1923. PIP. Józefa Joteyko.

Doktorat: O typach woli. 6.03.1926. UP. Stefan Błachowski.

Staż: Podróże naukowe do USA i Szwajcarii (1930).

Habilitacja: Testy do badania typów woli. 14.11.1934. UP.

Profesura: 1939 (UW)/.

Dydaktyka: Pracował w szkołach średnich w Mohylowie Podolskim (1910–1919) i Warszawie (1919–?). Potem: Gimnazjum Żeńskie Janiny Zdzienickiej i Janiny Popielewskiej w Warszawie (?1924–1926?), UWil (1934), UP (1935–1939, 1945–1950), KUL (1950–1954).

Varia: Był duchownym katolickim. W PIP prawdopodobnie nie było magisterium; studia kończyły się absolutorium.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Jako psycholog – Dybowski prowadził wszechstronne badania różnych aspektów aktów woli. W dziedzinie teologii zajmował się liturgiką i katechetyką.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Analiza aktu woli. Akt woli (wyboru) składa się z trzech ogniw: wahania, decyzji i wykonania – przy czy zamiast decyzji możemy mieć do czynienia z postanowieniem (że wykonanie nastąpi w przyszłości). Postanowienia trzeba odróżniać od zamierzeń, które dotyczą działań bardziej oddalonych czasowo i mniej sprecyzowanych niż w wypadku postanowień.

Akty woli można charakteryzować co do stopnia wahania, czasu jego trwania, form wysiłku, siły uczucia, sposobu przedstawienia celu, środków i wyników oraz form wykonania.

Wszelkie działania ludzkie – nie wyłączając aktów woli – mogą mieć trzy formy: proste, złożone i trwające przez całe życie. Miarą siły woli jest suma wskaźników czterech cech aktu woli: wysiłku, przeżyć towarzyszących oraz form działania i – przede wszystkim – poziomu wykonania.

• Typy aktów woli i motywacji do działania. Do typologii aktów woli można zastosować typologię temperamentów, ponieważ ludzie o danym temperamencie mają tendencję do podejmowania na ogół aktów woli o określonym typie. Z tego punktu widzenia:

(a) flegmatyk – wykazuje brak wrażliwości i niewiele wahań, przewagę uczuć przyjemnych i niewielki wysiłek lub jego brak;

(b) sangwinika – cechuje mała wahliwość, mały wysiłek, wesoły nastrój, mała liczba przedstawień celu, środków i skutków;

(c) choleryk – ma średnią wrażliwość, przewagę uczuć przyjemnych, średni (lub wielki) wysiłek w wykonaniu;

(d) dla melancholika – charakterystyczna jest wielka wahliwość, przejawiająca się w formach działania i wykonania, przykry (pesymistyczny) nastrój.

Ze względu na przeważające typy motywacji do działania można wyodrębnić wśród ludzi cztery podstawowe grupy:

(a) zniechęceni, pesymiści, sfrustrowani, uczuciowi, zmienni, podążający za przyjemnościami, egoistyczni;

(b) rozważający, czekający i dyskutujący;

(c) o jasnych intuicjach, impulsywnych uczynkach miłości i szybko orientujący się w sytuacji;

(d) ofiarni, prawie doskonali, nieraz święci, o tendencji do uczynków miłości (zatracania siebie na rzecz innych), rzadko spotykani.

Osoby należące do grupy (d) są najlepiej przystosowane do pracy twórczej – a zarazem najrzadziej spotykane.

• Siła decyzji i postanowienia a wykonanie. Przeprowadzone eksperymenty prowadzą do następujących wniosków co do relacji między jakością postanowienia a jakością wykonania:

(1) Mocne postanowienia prowadzą częściej do pozytywnego wykonania niż postanowienia o średniej lub słabej sile.

(2) Siła decyzji jest odwrotnie proporcjonalna do pozytywności wykonania.

(3) Natężenie pamięci podczas trwania postanowienia nie wpływa dodatnio na jego wykonanie.

(4) Natężenie pamięci podczas wykonywania postanowienia wpływa słabo na pozytywne wykonanie.

„Analiza materiału z punktu widzenia, w jaki sposób osoby badane robią postanowienia, wykazała, że największą siłę woli posiadają osoby nakazujące sobie pamiętanie o postanowieniu, mniejszą – ale jednak większą od przeciętnej – te osoby, u których treść postanowienia bardzo silnie perseweruje, najsłabszą – niższą od przeciętnej wolę przypisujemy osobom, które nie używają ani wysiłku, ani żadnych innych sposobów ułatwiających zapamiętanie.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Klimski, Tadeusz: • 1971 – Bibliografia prac M. Dybowskiego. SPC t. VII nr 2 s. 125–130.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1928^k – O typach woli. Badania eksperymentalne. L., KA, ss. 168. 1947². P., KAk, ss. 204. • 1930^k – Życie katolickie. Podręcznik liturgiki. W., KA, ss. 146. 1947². Q., FDS, ss. 128. • 1931^k – Jezus Chrystus na tle dziejów Starego i Nowego Przymierza. Cz. I. Stary Testament. Podręcznik dla I klasy gimnazjum. W., KA, ss. 116. 1955² – Jako: Jezus Chrystus na tle dziejów Starego i Nowego Przymierza. Cz. I–II. P., KśW, ss. 308. 1957³. 1959⁴. • 1937^k – Liturgika. Podręcznik do nauki religii dla uczniów gimnazjum. Klasa I. P. KśW, ss. 132. 1942². Lon., UOSP. 1945³. Br. SWPCK, ss. 92. 1945⁴. P. KśW, ss. 120. 1948⁵ – Liturgika. Podręcznik do nauki religii dla klasy VII szkoły podstawowej. P., KśW, ss. 136. 1949⁶, ss. 138. 1954⁷ [już nie jako podręcznik], ss. 160. 1955⁸. 1956⁹, ss. 164. 1957¹⁰. 1958¹¹, ss. 164. • 1946^k – Działanie woli (na tle badań eksperymentalnych). P., KAk, ss. 260. • 1955a^k – Pokuta. P., KśW, ss. 136. 2003^[rep.]. W., WTD, ss. 136. • 1955b^k – Sakramentalia. P., KśW, ss. 88. 2003^[rep.]. W., WTD, ss. 92. • 1956a^k – Eucharystia. P., KśW, ss. 124. 2003^[rep.]. W., WTD, ss. 128. • 1956b^k – Kapłaństwo. P., KśW, ss. 144. 2003^[rep.]. W., WTD, ss. 148. • 1965^k – O typach motywacji w nawiązaniu do nauki św. Tomasza. Badania eksperymentalne. P., KśW, ss. 260.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1926–1927a – O stosunkach zachodzących pomiędzy cechami procesu woli. Referat na tle pracy eksperymentalnej o typach woli. (ar.). RF t. X nr 1–6 s. 72a–72b. • 1926–1927b – Zależność wykonania od cech procesu woli. PAP t. I nr 1 s. 23–42. • 1931a – How Types of Will Change. KP t. II z. 3 s. 173–205. Przekł. pol. (str.): Jak się zmieniają typy woli. KP t. II (1931) z. 3 s. 223–229. • 1931b – Metodyczne błędy w wychowaniu. KPed r. III nr 1 s. 36–41. • 1933a – Downey Will-Temperament Test and Corresponding Questionnaire Experiment. KP t. IV nr 1 s. 1–23. • 1933b – Testy do badania typów woli. Ps r. VII z. 1. s. 31–44, z. 2 s. 53–97. • 1934 – O sposobie obserwowania dzieci. KP t. V z. 1–2 s. 126–153. Przekł. franc. (str.): Sur l’observation des enfants. KP t. V z. 1–2 s. 169–172. • 1935a – O objawach oporu. KPed r. VII nr 1 s. 42–55. • 1935b – Opór dziecka i perseweracja. KP t. VII s. 139–156. • 1936a – Comment former la volonté. Essai sur la force de la volonté. KP t. VIII z. 1 s. 63–88. • 1936b – Resolution and Its Role in Activity. KP t. VIII z. 4 s. 337–356. • 1937a – Johannes Lindworsky. Willenschule. Erfogreiche Erziehung. Psychologie der Aszese (rec.). KP t. IX z. 1–3 s. 272–279. • 1937b – La formation de la volonté et les races. KP t. IX z. 1–2 s. 13–28. • 1937c – O energicznym postanowieniu. KPed r. VIII nr 3–4 s. 65–74. • 1938 – The Investigation of Energetic Resolutions. KP t. X z. 1–2 s. 9–27. • 1939 – Conditions for the Appearance of Hypnagogic Visions. KP t. XI s. 68–94. • 1940 – L’influenza della paura sui risultati del lavoro ed i modi di dominarla. APNPP a. I f. 3 s. 432–445. • 1947a – Dojrzewanie woli, jej opóźnienie i przyspieszenie. KP t. XIII z. 1 s. 50–58. • 1947b – Wpływ woli i typu antropologicznego na otamowanie strachu. PKF t. VII z. 1 s. 1–36. • 1948 – O formowaniu woli na podstawie wyników badań eksperymentalnych. KP t. XIV z. 3–4 s. 68–74. • 1960 – Temperamenty: ich kształtowanie. SPTPN nr 5 s. 340–341. • 1968 – O sposobach występowania celów życiowych. RoF r. XVI z. 4 s. 91–110. • 1969 – Przedstawienie celu a poznanie człowieka. AK t. LXII z. 2 s. 153–163.

2. Publicystyka:

• 1937^p – Rasizm przeciw Słowiańszczyźnie. MK r. XXVI z. 3 s. 105–109. • 1958a^p – Jak poprawić braki nastroju i uczuć w działaniu. Kat r. II nr 6 s. 473–483. • 1958b^p – Najczęściej spotykane braki woli. Kat r. II nr 5 s. 373–381. • 1959a^p – Jak poprawić wahliwość woli u melancholików. Kat r. III nr 2 s. 101–116. • 1959b^p – Jak poprawić wolę choleryków. Kat r. III nr 4 s. 283–297. • 1959c^p – Jak poprawić wolę sangwiników. Kat r. III nr 3 s. 179–193. • 1959d^p – Poprawa woli u flegmatyków. Kat r. III nr 5 s. 390–403. • 1960a^p – Czy warto wysilać się w życiu. Kat r. IV nr 4 s. 273–286. • 1960b^p – Jak poprawić wahliwość w wyborze. Kat r. IV nr 2 s. 89–100. • 1961a^p – Wola i natura. Badanie i kształcenie woli. Kat r. V nr 4 s. 205–212. • 1961b^p – Wola i natura. Słabość woli u Polaków. Badania. Kat r. V nr 3 s. 129–134. • 1962a^p – Z psychologii woli. O decyzji. Kat r. VI nr 1 s. 29–34. • 1962b^p – Z psychologii woli. O postanowieniu. Kat r. VI nr 3 s. 126–135. • 1966^p – Jak rozpoznać typy motywacji. Kat r. X nr 2 s. 35–39. • 1967^p – Wychowawcza rola typów motywacji. Kat r. XI nr 1 s. 14–17. • 1972^p – Psychologia. W: [Wikarjak (red.) 1972], s. 33–34.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Klimski, Tadeusz: • 1971 – O badaniach woli w pracach M. Dybowskiego. SPC t. VII nr 2 s. 97–125. ■ Pankalla, Andrzej: • 2010 – Kontekst biograficzny i kulturowy (nie)powstania poznańskiej szkoły psychologii woli Mieczysława Dybowskiego (1885–1975). PP r. LIII nr 3 s. 337–343.