Miejsce w SLW: uczeń Władysława Witwickiego.
Obszary badań: psychologia, prakseologia, metodologia.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 13.12.1904. Warszawa.
Data i miejsce śmierci: 25.07.1974. Warszawa.
Rodzice: Jan Ignacy i Natalia Aleksandra z d. Gołębiewska.
Matura: Gimnazjum im. Emiliana Konopczyńskiego (później: Gimnazjum Humanistyczne im. Adama Mickiewicza) w Warszawie (1923).
Studia: UW (1923–1931).
Doktorat: Z psychologii przeżyć węchowych. 26.07.1931. UW. Władysław Witwicki.
Staż: Institut de Psychologie de l’Université de Paris (1933/1934).
Habilitacja (docentura): La sommation spatiale des excitations thermiques. 28.05.1946. UŁ.
Profesura: 1947/.
Dydaktyka: Podziemny UW (1939–1944), Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie (1939–1944), UŁ (1945–1959, 1966–1970) i AWF w Warszawie (1947–1971).
Varia: Mąż Marii. Członek TNW (1945).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Prace Geblewicza należą do psychologii, prakseologii i metodologii.
W zakresie psychologii (eksperymentalnej) Geblewicz zbadał m.in. odbarwianie się tarcz świetlnych migoczących w widzeniu bocznym, polegające na tym, że w widzeniu tym kolorowe tarcze stają białe.
Wyróżniał dwa rodzaje badań naukowych: rejestrujące i kreatywne. Te pierwsze – takie jak np. badania fizjologiczne czy inwentaryzacja roślin jakiegoś regionu – mają wynik łatwy do przewidzenia. Te drugie – takie jak np. wysunięcie jakiejś problematyki i obmyślenie metod prowadzących do jej rozwiązania – są „nieprzewidywalne”. Cenił najbardziej badania kreatywne.
Dużą uwagę poświęcił prakseologii; punktem wyjścia w tym zakresie była analiza języka potocznego. Za czyn sensu stricto uważał to, co jest dokon(yw)ane świadomie; w sensie szerszym – wszystko, co ktoś sprawił. Uważał, że tylko w odniesieniu do czynu sensu stricto można mówić o sprawstwie. Zanalizował pojęcie celu: rozróżniał przy tym cele pierwotne (do których zmierza działanie) i cele wtórne (osiągane pośrednio przez działającego). Zajmował się pojęciem racjonalności postępowania i warunkami owocnej dyskusji. W zakresie metodologii – a szerzej naukoznawstwa – przedstawił m.in. analizę kryteriów pracy naukowej oraz kwestii relacji nauki do jej historii.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Racjonalne postępowanie. Są cztery podstawowe znaczenia racjonalności, kiedy się ją orzeka o jakimś postępowaniu: planowość, skuteczność, uhierarchizowanie i konsekwencja. W szczególności:
„(1) Postępuje racjonalnie ten, kto nie działa pod wpływem chwilowego impulsu, lecz z myślą o dalszych konsekwencjach swych czynów.
(2) Postępuje racjonalnie ten, kto chcąc osiągnąć określone cele, stosuje środki skuteczne i w ich doborze kieruje się wiedzą w sposób wystarczający uzasadnioną.
(3) Postępuje racjonalnie ten, kto przestrzega w doborze celów działania uznanej w danej grupie społecznej hierarchii wartości; inaczej mówiąc: działa, kierując się pewnymi uznanymi preferencjami lub zgodnie z pewną hierarchią motywów.
(4) Postępuje racjonalnie ten, kto przestrzega konsekwencji w działaniu, tzn. nie kieruje się w swych działaniu sprzecznymi zasadami”.
- Polemika i dyskusja. „W terminie „polemika” bardziej zaznaczony jest element walki; polemizują przeciwnicy, a więc ludzie, którzy raczej żywią względem siebie uczucia nieprzyjazne; dyskutują przyjaciele, dążący wspólnie do rozwiązania problemu, który ich interesuje. […] Polemika spełnia raczej rolę katartyczną, a dyskusja twórczą w szukaniu prawdy.”
Niech więc polemika będzie „wentylem bezpieczeństwa dla tłumionych tendencji agresywnych; niech uwalnia zarówno biorących w niej udział, jak i przyglądających się tym zmaganiom, od napięć emocjonalnych i wynikających z tego chorób psychosomatycznych”.
Natomiast „kto w dyskusji obronił swój punkt widzenia, nic nie zyskał intelektualnie, pozostał bowiem przy swoim przekonaniu, które żywił już przed wszczęciem sporu i wiedzy swojej nie wzbogacił. Jego oponent przeciwnie – wyzbył się fałszywego przekonania i wiedzę swoją rozszerzył”.
Aby obie funkcje – „katartyczna” i „aletyczna” – mogły być z powodzeniem spełnione, potrzebna jest gwarancja, że „przeciwnicy bez narażania się na szykany mogą swobodnie wypowiadać swe myśli”.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1956k – Zjawiska wrażliwości. W., WP, ss. 46. • 1960k (z: Mieczysław Choynowski i Witold Kalina) – Test wiadomości z psychologii. Dla studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. W., AWF, ss. 20.
1.2. Książki (współ)redagowane:
• 1972r (z: Tadeusz Kotarbiński, Zdzisław Kowalewski i Wanda Osińska) – Problemy epistemologii pragmatycznej. Ww., O, ss. 284. • 1973r (z: Wojciech Gasparski i Henryk Stonert) – Powstawanie nowych dyscyplin naukowych. Ww., O., ss. 216.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
Bp.
1.4. Artykuły:
• 1932 – Analiza pojęcia celu. PF r. XXXV z. 3–4 s. 233–244. Przekł. ang.: An Analysis of the Concept of Goal. W: [Gasparski i Pszczołowski 1983br], s. 47–60. • 1935 – Z psychologii przeżyć węchowych. KP t. VII s. 187–242. • 1936a (z: Alexandre Chweitzer i Wladimir Théodore Liberson) – Étude de l’électrencéphalogramme humain dans un cas d’intoxication mescalinique. AnP a. XXXVII s. 94–119. • 1936b (z: Nai-Chang Shen) – Le rôle du temps dans la perception de la profondeur. AnP a. XXXVII s. 58–67. • 1937a (z: Yves Le Grand) – Recherches sur le papillotement. La dualité de la vision aux brillances élevées. AnP a. XXXVIII nr s. 1–21. • 1938a – La sommation spatiale des excitations thermiques. AnP a. XXXIX s. 199–217. • 1938b (z: Yves Le Grand) – Recherches sur la vision latérale. ROTI t. XVII s. 257–274. • 1949 – Władysław Witwicki (1878–1948). RTNW r. XLII s. 217–223. • 1959 – Świat przeżyć wzrokowych i słuchowych człowieka. ZPNP z. 16 s. 232–252. • 1963 – Z zagadnień estetyki walki. Es r. IV s. 219–229. • 1966 – Niektóre kryteria oceny pracy naukowej. ZN t. II z. 4 s. 60–70. Toż w: [Geblewicz et al. 1972r], s. 57–68. • 1967 – O pewnych charakterystycznych różnicach w problematyce i metodach nauk w początkowych stadium rozwoju i nauk zaawansowanych. W: [Czeżowski 1967r], s. 29–42. • 1969 – Typologia osiągnięć naukowych. ZN t. V z. 2 s. 77–92. • 1971a – Ogólne problemy historii nauki i techniki. KHNT t. XVII nr 2 s. 406–408. • 1971b – O naukach zaawansowanych i niezaawansowanych. ZN t. VIII nr 3 s. 423–424. • 1971c – O stosunku różnych nauk do własnej historii. ZN t. VIII z. 2 s. 162–167. • 1972 – Rodzaje osiągnięć naukowych. W: [Geblewicz et al. 1972r], s. 89–106. • 1973 (z: Wojciech Gasparski i Henryk Stonert) – Rodzaje zespołowej pracy naukowej. Pr nr 47–48 s. 55–73. • 1975 – Co to znaczy postępować racjonalnie? Pr nr 54 s. 25–39.
2. Publicystyka:
Bp.
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
Bp.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Kotarbiński, Tadeusz: • 1975 – Eugeniusz Geblewicz jakim Go pamiętamy. Pr nr 54 s. 3–4. ■ Osińska, Wanda: • 1975 – Eugeniusz Geblewicz (1904–1974). KWar nr 3 s. 114–117. ■ Pszczołowski, Tadeusz: • 1975 – Eugeniusz Geblewicz jakim Go pamiętamy. Pr nr 54 s. 7–15. ■ Sonert, Henryk: • 1975 – Eugeniusz Geblewicz jakim Go pamiętamy. Pr nr 54 s. 15–23. ■ Zamecki, Stefan: • 1974 – Eugeniusz Geblewicz (1904–1974). KHNT r. XX nr 1 s. 105–108.
