Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Ajdukiewicza.

Obszary badań: metodologia, filozofia i historia nauki.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 18.07.1925. Klecko k. Nieświeża.

Data i miejsce śmierci: 24.06.1993. Piła

Rodzice: Wacław i Józefa z d. Sołtyska.

Matura: Tajna Komisja Egzaminacyjna w Krośnie (1944).

Studia: UJ (1945–1946), UP (1946–1950), Akademia Handlowa w Poznaniu (1946?–1950?).

Magisterium I (z anglistyki): Thomas Deloney’s The Gentle Craft – An Example of Elizabethan Prese-Fiction. 29.09.1950. UP. Bernard Wilfrid Arbuthnot Massey.

Magisterium II (z ekonomii): Konkurencja na światowych rynkach frachtowych. 1950. Akademia Handlowa w Poznaniu. Bolesław Kasprowicz.

Doktorat: Ekonomia polityczna jako nauka historyczna. 24.11.1951. UP. Kazimierz Ajdukiewicz i Adam Wiegner.

Staż: University of London (1956–1957, 1958–1959).

Habilitacja: Studia nad metodologią opartą na koncepcji racjonalności. 17.11.1960. UP.

Profesura: 28.05.1966/.

Dydaktyka: AH w Poznaniu (1948–1954), UP (1953–1967), Durham University (1966–1967), Sussex University w Brighton (1967–1990).

Varia: Członek TNW (1993).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Głównymi dziedzinami badań Giedymina była metodologia nauk (zwłaszcza podstawy logiczne nauk historycznych i społecznych) oraz filozofia i historia nauki.

W sporze między weryfikacjonizmem (pozytywizmem), konwencjonalizmem i hipotetyzmem zwalczał pierwsze stanowisko, a popierał ostatnie. Był zwolennikiem przyznawania pojęciom naukowym charakteru teoretycznego. Opowiadał się za pluralizmem teoretycznym.

Analizował m.in.: filozoficzne założenia nauki, strukturę i status poznawczy teorii empirycznych, możliwości stosowania metod formalnych w naukach szczegółowych, rolę konwencji w nauce, swoistość procedur naukowych (stawianie pytań, sprawdzanie hipotez, wnioskowanie na podstawie świadectw).

Ze spraw szczegółowych badał np. zjawisko paralaksy.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Nauka realna i jej model logiczny. Czym innym jest „logiczny model nauki”, a czym innym „nauka realna”.

W logicznym modelu nauki:

(a) wiedza naukowa jest ściśle odgraniczona od wiedzy przed- i pozanaukowej;

(b) metody są wspólne dla wszystkich dyscyplin;

(c) język jest intersubiektywnie komunikowalny.

W nauce realnej – nawet w obrębie jednej grupy dyscyplin naukowych – żaden z powyższych warunków nie jest w pełni spełniony. Stąd potrzeba budowania „pomostów” zapewniających „drożność informacyjną” i umożliwiających łączenie różnych tradycji naukowych.

• Konwencjonalizm geometryczny i fizykalny

Przez „konwencjonalizm geometryczny” rozumie się pogląd, że „aksjomaty geometrii metrycznych nie są ani prawdami syntetycznymi a priori, ani twierdzeniami narzuconymi nam w sposób jednoznaczny przez doświadczenie i indukcję”, lecz użytecznymi „poznawczo” konwencjami. Tezę o syntetycznej aprioryczności geometrii obala odkrycie geometrii nieeuklidesowej; tezę zaś o ich empiryczności podważa ewolucjonizm epistemologiczny, zgodnie z którym przyjęcie takiej a nie innej teorii geometrycznej jest sprawą jej wartości pragmatyczno-ewolucyjnej. Zgodnie z konwencjonalizmem geometrycznym „wyniki pomiarów i eksperymentów nie narzucają nam nigdy jednoznacznych rozwiązań teoretycznych; zawsze mamy do wyboru szereg teorii obserwacyjnie równoważnych”.

Analogicznie przez „konwencjonalizm fizykalny” rozumie się pogląd, że „teoria fizykalna jest rodziną teorii obserwacyjnie równoważnych, mających wspólną strukturę matematyczną (lub: operujących równoważnymi strukturami matematycznymi) i nadbudowane – eksperymentalnie nierozróżnialne i niestwierdzane – ontologie świata pozazjawiskowego”.

Wolno więc powiedzieć, że „konwencjonalizm geometryczny jest specjalnym przypadkiem konwencjonalizmu fizykalnego”. W obu wypadkach okazuje się bowiem, że celem nauki nie jest „stwierdzanie spekulatywnych, teoretycznych hipotez dotyczących świata pozazjawiskowego”.

• Błędy podziału logicznego

Tradycyjnie za błędy podziału logicznego uważa się nierozłączność (kiedy człony podziału się krzyżują) i nieadekwatność (kiedy suma członów podziału nie jest identyczna z całością dzieloną). Błędy te można nazwać „błędami formalnymi”.

Prócz błędów formalnych podziały bywają błędne wskutek błędów językowych. Jest tak wtedy, gdy zarówno całość dzielona, jak i człony podziału identyfikowane są za pomocą odpowiednich nazw. Błędy polegające na wadach języka użytego do przeprowadzenia podziału – na tym, że użyte nazwy są wieloznaczne („zwłaszcza o znaczeniach bliskich i chwiejnych”), nieostre lub nieoperatywne intersubiektywnie (tj. odwołujące się np. do operacji introspekcyjnych, a więc gdy mówi się, że czemuś towarzyszyła chęć uczynienia czegoś) – mają jedno z dwóch źródeł:

(a) nieokreśloność zasady podziału;

(b) nieokreśloność członów podziału.

• Pojęcia wiarygodności informatora. Historycy (resp. krytycy źródeł informacji) posługują się terminem „wiarygodność” w dwóch sytuacjach.

Po pierwsze, mówią o wiarygodności informatora (autora), gdy przysługuje mu ona, ponieważ prawie wszystkie przekazane przez niego informacje okazały się prawdziwe. Po drugie, mówią o wiarygodności informatora, gdy wiadomo o nim, że „dążył szczerze i pilnie do sprawdzenia podanej informacji” i że miał możność należycie ją sprawdzić.

Definicji (warunkowej) „wiarygodności informatora” można więc nadać następującą postać:

Jeżeli dana jest długa linia zachowania się informatora N w dziedzinie D, to informator N jest wiarygodny w dziedzinie D, gdy: (1) częstość błędów i przemilczeń informatora N w dziedzinie D jest pewną stałą, małą liczbą, oraz (2) błędy i przemilczenia są przypadkowe.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1961^k – Z problemów logicznych analizy historycznej. P., PWN, ss. 80. • 1964^k – Problemy – założenia – rozstrzygnięcia. Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych. P., PWN, ss. 196. • 1966^k (z: Jerzy Kmita) – Wykłady z logiki formalnej, teorii komunikacji i metodologii nauk. P., UAM, ss. 226. • 1982^k – Science and Convention. Essays on Henri Poincaré’s Philosophy of Science and the Conventionalist Tradition. Ox., PP, ss. 230.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1956 – W sprawie nauczania logiki. MF r. VI nr 2 s. 113–121. • 1958a – Model historycyzmu K.R. Poppera. SF r. II nr 3 s. 205–214. • 1958b – Pojęcie hipotezy oraz stawiania i sprawdzania hipotezy w analizie historycznej. ZNUAM nr 14 (Historia z. 3) s. 3–19. • 1958c – Problemy logiczne analizy historycznej. SŹ t. II s. 1–39. • 1958d – Semantyczne problemy klasyfikacji źródeł historycznych. SŹ t. III s. 185–197. • 1958e – W sprawie dyskusji nad przedmiotem i prawami ekonomii politycznej. RPTE t. IV s. 25–48. • 1959 – Indukcjonizm i antyindukcjonizm. SF r. III nr 2 s. 3–25. • 1960a – A generalization of the refutability postulate. SL t. X s. 97–110. • 1960b – Confirmation, critical region and empirical content of hypotheses. SL t. X s. 122–125. • 1960c – Karl R. Popper, The Logic of Scientific Discovery (rec.). SL t. IX s. 262–265. • 1960d – Koncepcja racjonalnego działania i charakterystyka metodologiczna opartych na niej teorii. RPTE t. VI s. 61–81. • 1960e – Tłumaczenie w sensie psychologicznym i metodologicznym. SL t. X s. 245–256. • 1961a – Authorship hypotheses and reliability of informants. SL t. XII s. 171–194. • 1961b – Q. Gibson, The Logic of Social Inquiry (rec.). RPES r. XXIII z. 3 s. 366–370. • 1961c – Wiarygodność informatora. SWNSPAN nr IV z. 4 s. 76–78. • 1961–1962 – Spór między naturalizmem i antynaturalizmem w pojmowaniu nauk społecznych. REk t. XIII s. 173–191. • 1962a – Andrzej Malewski i Jerzy Topolski, Studia z metodologii historii (rec.). SŹ t. VII s. 143–146. Toż w: SSoc r. III nr 1 s. 248–276. • 1962b – Ernest Nagel, The Structure of Science (rec.). RF r. XXI nr 3 s. 271–276. • 1962c – Гришин, Борис А., Очерки логики исторического исследования (rec.). RF r. XXI nr 4 s. 402–407. • 1962d – Hipotezy, metodologia opisowa, wyjaśnianie. KH r. LXIX z. 4 s. 917–922. • 1962e – Wiarygodność informatora. Próba eksplikacji dwóch pojęć z analizy i krytyki źródeł historycznych. SŹ t. VII s. 1–13. Przekł. ang.: Reliability of informants. BJPS v. XIII (1963) nr 52 s. 287–302. • 1963a – David Harrach, Communication. A Logical Model (rec.). SL t. XV s. 304–308. • 1963b – W sprawie logiki badań historycznych. SŹ t. VIII s. 125–130. • 1964a – Strength, confirmation, compatibility. W: [Bunge (red.) 1964], s. 52–60. • 1964b – Z logiki wnioskowań na podstawie świadectw. W: [Rozprawy… 1964], s. 30–53. • 1965a – Charakterystyka pytań i wnioskowań kontrfaktycznych. SMet nr 1 s. 23–45. • 1965b – Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolution (rec.). SMet nr 1 s. 125–129. • 1966a – O teoretycznym sensie tzw. terminów i zdań obserwacyjnych. W: [Eilstein i Przełęcki 1966^r], s. 91–111. • 1966b – W sprawie programu integracji twierdzeń psychologii (I). Odpowiedź J. Giedymina (II). SMet nr 2 s. 91–101, 105–113. • 1967 – O tzw. paradoksie konfirmacji. W: [Czeżowski 1967^r], s. 225–235. • 1968a – Confirmation, Counterfactuals and Projectability. W: [Klibansky (red.) 1968]. V. II s. 2–70. • 1968b – Revolutionary Changes, Non-Translatability and Crucial Experiments. W: [Lakatos i Musgrave (red.) 1968], s. 223–227. • 1970 – The Paradox of Meaning Variants. BJPS v. XXI nr 3 s. 257–268. • 1971 – Consolations for the Irrationalist? BJPS v. XXII nr 1 s. 38–48. • 1972 – Quine’s Philosophical Naturalism. BJPS v. XXIII nr 1 s. 45–55. • 1973a – John Losee, A Historical Introduction to the Philosophy of Science (rec.). BJPS v. XXIV nr 3 s. 307–313. • 1973b – Logical Comparability and Conceptual Disparity between Newtonian and Relativistic Mechanics. BJPS v. XXIV nr 3 s. 270–276. • 1975 – Antipositivism in Contemporary Philosophy of Social Sciences and Humanities. BJPS v. XXVI nr 4 s. 275–301. • 1976 – Instrumentalism and Its Critique: a Re-Appraisal. W: [Cohen et al. (red.) 1976], s. 179–207. • 1977 – On the Origin and Significance of Poincaré’s Conventionalism. SHPS v. VIII nr 4 s. 271–301. • 1978 – Radical Conventionalism, Its Background and Evolution: Poincaré, Le Roy and Ajdukiewicz. Introduction. W: [Ajdukiewicz 1978^z]. s. XIX–LIII. • 1980 – Hamilton’s Method in Geometrical Optics and Ramsey’s View of Theories. W: [Mellor (red.) 1980], s. 229–254. • 1985–1986 – A Note on the Forgotten Logic of Hertz’s 1888 Experiments and the Problem of the Comparability of Theories. AUMCS. Sec. AAA. Physica v. XL–XLI s. 142–150. • 1986 – Polish Philosophy in the Inter-War Period and Ludwik Fleck’s Theory of Thought-Styles and Thought-Collectives. W: [Cohen i Schnelle (red.) 1986], s. 179–215. • 1991 – Geometrical and Physical Conventionalism of Henri Poincaré in Epistemological Formulation. SHPS v. XX nr 1 s. 1–22. Przekł. pol.: Konwencjonalizm geometryczny i fizykalny Poincarégo w sformułowaniu epistemologicznym. NKr nr 2 (1992) s. 3–30. • 1992 – Conventionalism, the Pluralist Conception of Theories and the Nature of Interpretation. SHPS v. XXIII nr 3 s. 423–443. • 1994a – Czy warto przyjąć propozycje tekstualizmu. W: [Kostyrko (red.) 1994], s. 41–59. • 1994b – O problemie interpretacyjnym Ajdukiewicza i dziwnych własnościach interpretacji. SS t. XIX–XX s. 11–30. • 1995 – Ajdukiewicz’s Life and Personality. W: [Sinisi i Woleński 1995^r], s. 9–12.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Nagel, Ernest: • 1970 (z: Helena Eilstein i Bożydar Rassalski) – Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych. W., PWN, ss. 520.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Zamiara, Krystyna (red.): • 1995 – O nauce i filozofii nauki. Księga poświęcona pamięci Jerzego Giedymina. P., WFH, ss. 354. ■ Zamiara, Krystyna: • 2001 – Od logiki nauki do teoretycznej historii nauki. Jerzego Giedymina studia nad nauką. EF v. XXXI s. 359–369. Przekł. ang.: Jerzy Giedymin – From the Logic of Science to the Theoretical History of Science. W: [Krajewski W.(red.) 2001], s. 173–183. • 2005 – Jerzy Giedymin. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005], s. 83–97.