Miejsce w SLW: „przybrany” uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: logika, etyka.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 8.10.1917. Petersburg (Rosja).

Data i miejsce śmierci: 19.12.2006. Cap May Point (USA).

Rodzice: Tadeusz Leon i Emilia z d. Elżanowska.

Matura: Prywatne Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie (1937).

Studia: UW (1937–1944), Université Libre de Bruxelles (1945–1946), Harvard University.

Magisterium (licencjat): 1946. Université Libre de Bruxelles.

Doktorat: An Economical foundation for arith­metic. 1948. Harvard University w Cambridge (USA). Willard van Orman Quine.

Staż: Cambridge University (1976–1977).

Profesura: 1954–1960? (Pennsylvania State University)/.

Dydaktyka: Podziemny UW (1940–1944), Harvard University (1948–1949), UŁ (1949–1950), Brooklyn College University of New York i University of Pennsylvania (1950–1951), University of Utah (1951–1953), Pennsylvania State University (1954–1960), University of Pennsylvania (1960–1988).

Varia: W UW studiował pod kierunkiem Łukasiewicza, Kotarbińskiego, Leśniewskiego, Tatarkiewicza i Ossowskich. W latach 1940–1944 był nieoficjalnym asystentem-­-wolontariuszem Kotarbińskiego. Uczestnik Powstania Warszawskiego 1944. Po Powstaniu przebywał w Oflagu w Lubece (1944–1945). W 1962 uzyskał obywatelstwo amerykańskie. Członek TNW (1991).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Początkowo Hiż zajmował się głównie semantyką i metodologią nauk, dając zarazem wyraz akcesu do nominalizmu i ontologii reistycznej. Później interesował się filozoficznymi i logicznymi podstawami teorii języka naturalnego; podejmował też zagadnienia etyczne.

W sprawie relacji języka logiki i języka naturalnego uważał, że klasa reguł logiki klasycznej krzyżuje się z klasą reguł stosowanych w rozumowaniach potocznych. Z jednej strony w logice funkcjonują reguły, które nie są znane rozumowaniom potocznym; z drugiej strony w rozumowaniach potocznych stosuje się reguły nieobecne w logice klasycznej (np. reguły wykorzystujące kwantyfikatory typu „dużo”, „często”, „zwykle”).

Za podstawową jednostkę mowy uważał powiedzenie (które może składać się z jednego lub kilku zdań w sensie gramatycznym). W swojej teorii mowy kładł nacisk nie na intencję mówiącego, lecz na rolę odbiorcy powiedzeń i relację rozumienia, w której odbiorcy pozostają do powiedzeń. Uważał, że rozumienie danego powiedzenia polega na wyciąganiu z niego (i jego własności, np. intonacji) wniosków na gruncie posiadanej wiedzy – bez względu na to, czy te powiedzenia są uznane czy nie. Skądinąd nadawca powiedzenia, uznając wygłaszane przez siebie zdanie, jest obowiązany uznawać wszystkie zdania, które z niego wynikają (znowu na gruncie swojej „niszy poznawczej”, a więc posiadanej przez siebie wiedzy).

Uważał, że funkcję denotowania (odpowiedniej sytuacji) spełniają powiedzenia; ich części – w tym nazwy – są synkategorematami.

Sformułował następujące zastrzeżenie do klasycznej definicji prawdy  – w każdym razie w niektórych jej postaciach. Chodzi o to, że w definicji o schemacie, którego częścią jest formuła „Zdanie Z jest prawdziwe, gdy p”, zarówno ‘Z’, jak i ‘p’ są pewnymi wyrażeniami językowymi. Trudno więc mówić, że formuła tak opisuje zgodność zdania (Z) z rzeczywistością (tym, że p).

W związku z trudnością reistycznej redukcji zdań ogólnych do jednostkowych w sytuacji, gdy zdania ogólne mówią o nieskończonej liczbie indywiduów (konkretów), zaproponował wprowadzenie pojęcia redukcji generatywnej. Z generatywną redukcją pewnego zdania ogólnego do klasy odpowiednich zdań jednostkowych mamy do czynienia wtedy, gdy z koniunkcji tych ostatnich da się wywieść to pierwsze. Taka redukcja jest możliwa tylko wtedy, gdy klasa zdań jednostkowych jest skończona.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Odpowiedzi implicite. Odpowiedzi na dane pytanie mogą być odpowiedziami explicite i odpowiedziami implicite.

Proponowane tradycyjnie charakterystyki odpowiedzi implicite nie są zadowalające. Mówi się np., że zdanie α jest odpowiedzią implicite na pytanie β, gdy ze zdania α i innych znanych i milcząco zakładanych zdań Γ można wyprowadzić odpowiedź explicite. Jest to charakterystyka niezadowalająca, gdyż jeśli wśród zdań Γ jest zdanie γ takie, że z niego wynika odpowiedź explicite, to zdanie α może być w tej sytuacji zupełnie nierelewantne. Dodatkową trudność sprawia fakt, że często różnią się intuicyjne oceny poszczególnych użytkowników danego języka co do tego, czy jakieś zdanie niebędące odpowiedzią explicite na pewne pytanie jest odpowiedzią implicite na to pytanie.

• Etyka litości. „Miarą etyczną” jest „efektywne zmniejszanie ludzkich cierpień” o charakterze elementarnym: „przewlekłego bólu, głodu, strachu” i „poniżenia”.

Etykę litości należy uzupełnić ideałem społeczno-politycznym, zgodnie z którym:

(a) kary powinny być nie surowe, lecz szybko wymierzane;

(b) powinno się dbać o polepszenie „losu” uboższych warstw społeczeństwa;

(c) lecznictwo powinno być dostępne dla wszystkich;

(d) szkolnictwo powinno być bezpłatne i obowiązkowe – ale nieobejmujące nauki historii, która de facto jest polityczną propagandą;

(e) emerytury powinny być równe;

(f) wojsko, wywiad i „tajne służby” powinny być zniesione;

(g) policja powinna być wyłącznie lokalna.

• Granice tolerancji. Przypuśćmy, że osoba A dokonuje czynu B – i czyn ten jest zły, błędny. Nie wolno mieszać tolerowania czynu B i tolerowania osoby A, która jest sprawcą czynu B. Czyn B – jako zły lub błędny – nie powinien być tolerowany; taka tolerancja skutkowałaby narażaniem na niebezpieczeństwo osób znajdujących się w sferze owego czynu (np. osób korzystających ze źle skonstruowanego mostu). Natomiast osoba A – jako sprawca złego lub błędnego czynu – powinna być tolerowana w tym sensie, że trzeba ją otoczyć opieką, która ułatwiłaby jej unikanie na przyszłość złych czynów typu B.

W wypadku nietolerancji dla zła czy błędu powstaje trudność biorąca się stąd, że w sprawie oceny czynu jako złego lub błędnego rzadko osiągamy pewność. Oto przykład. „Instytucja pozwalająca na powszechne stosowanie lekarstw zatwierdza jakiś lek, wierząc, że nie spowoduje on złych skutków ubocznych. Ale nigdy nie bierze się pod uwagę wszystkich okoliczności. Jak wymagający ma być urząd? Z tego, że nie ma pewności, że lek nigdy nie zaszkodzi, nie wynika, że powinno się go zabronić. Przy takiej polityce nie mielibyśmy w ogóle lekarstw.”

Przypuśćmy, że jakieś osoby mają różne preferencje polityczne. Mogą się one wzajemnie przekonywać, ale „barbarzyństwem jest zrywanie przyjaźni” między samymi tymi osobami. Podobnie powinno być w postępowaniu sądowym. „Nietolerowanie czynu to – na przykład: niedopuszczanie do tego, by sprawca wyciągnął korzyści z przestępstwa. Powinien naprawić, co możliwe do naprawienia w szkodach, które wyrządził; powinno się również naprawić, co możliwe do naprawienia w nim samym.”

„Poprawa, choćby przymusowa, to nie to samo co kara, która jest przeciwko człowiekowi.” Sądy powinny dbać o leczenie i wychowywanie przestępców, a nie o „sprawiedliwą” zemstę za przestępstwa tych ostatnich.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne: 

Bp.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1978^r – Questions. D., DR, ss. XVIII + 366.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 2013^z – Wybór pism. W., Aa, ss. 392.

1.4. Artykuły:

• 1946 – Remarque sur le degré de complétude. CRAS t. CCXXIII s. 973–974. • 1948 – Wstęp. Logika. (Filozofia w Stanach Zjednoczonych 1939–1947.). PF r. XLIV nr 1–3 s. 234–249. • 1949 – Zjazd estetyków amerykańskich. PF r. XLV nr 1–2 s. 273–274. • 1951 – On the Inferential Sense of Contrary-to-Fact Conditionals. JPh v. XLVIII nr 19 s. 586–587. • 1954 – Kotarbiński’s Praxeology. PPR v. XV nr 2 s. 238–243. • 1957a – Complete Sentential Calculus Admitting Extensions. W: [Rosser (red.) 1957]. V. II, s. 260–262. • 1957b – Inferential Equivalence and Natural Deduction. JSL v. XXII nr 3 s. 237–240. • 1957c – Types and Environments. PhSc v. XXIV nr 3 s. 215–220. • 1958 – A Warning about Translating Axioms. AMM v. LXV nr 8 s. 613–614. • 1959a – Extendible Sentential Calculus. JSL v. XXIV nr 3 s. 193–202. • 1959b – O rzeczach. W: [Kotarbińska et al. 1959^r], s. 15–24. • 1960a – Completion Analysis and the Theory of Syntactical Categories. TDAP nr 21 s. 1–38. • 1960b – Grammatical Category as a Relation. W: [Abstracts… 1960], s. 147–148. • 1960c – Steps toward Grammatical Recognition. ADLS v. III nr 2 s. 811–822. • 1960d – The Intuitions of Grammatical Categories. Mth v. XII nr 48 s. 1–9. • 1961a – Congrammaticality, Batteries of Transformations and Grammatical Categories. PSAM v. XII s. 43–50. Przekł. franc.: Congrammaticalité, batteries de transformations et catégories grammaticales. Lan a. VIII (1973) nr 29 s. 90–97. • 1961b – Modalities and Extended Systems. JPh v. LVIII nr 23 s. 723–731. • 1962 – Questions and Answers. JPh v. LIX nr 10 s. 253–265. • 1964a – A Linearization of Chemical Graphs. JCD v. III nr 4 s. 173–180. • 1964b – The Role of Paraphrase in Grammar. W: [Stuart (red.) 1964], s. 97–104. • 1965 (z: Irena Findeisen-Bellert) – Paraphrastic Sets and Grammatical Analysis. Pt. I. TDAP nr 59 s. 1–23. • 1966 – Ontological Definitions in Augmented Protothetics (str.). JSL v. XXXI nr 1 s. 149–150. • 1967a – Grammar Logicism. Mon v. LI nr 1 s. 110–127. Toż w: [Benthem, Buszkowski i Marciszewski (red.) 1988], s. 265–282. • 1967b – Leon Chwistek. W: [Encyclopedia… 1967], s. 112–113. • 1967c – Methodological Aspects of the Theory of Syntax. Noam Chomsky. Aspects of the Theory of Syntax (rec.). JPh v. LXIV nr 2 s. 67–74. Przekł. pol.: W: [Stanosz 1977^r], s. 309–319. • 1968 – Computable and Uncomputable Elements of Syntax. W: [Rootselaar i Staal (red.) 1968], s. 239–254. • 1969a – Aletheic Semantic Theory. PhF v. I nr 4 s. 483–451. Toż w: [Orenstein i Stern (red.) 1983], s. 9–21. • 1969b – Referentials. Sem v. I nr 2 s. 136–166. Toż w: [Plötz (red.) 1973], s. 357–388. Str. w: [Rey-Debove (red.) 1973], s. 283–284. • 1970a – Disambiguation. W: [Greimas et al. (red.) 1970], s. 124–134. • 1970b (z: Charles H. Kahn) – Introductory Note. Do: [Ossowska 1970b^k], s. VII–XII. • 1971a – Jubileusz Alfreda Tarskiego. Kul (Ps.) r. XXVI nr 9 s. 134–140. • 1971b – Kotarbiński on Truth. W: [Wandycz (red.) 1971], s. 426–431. • 1971c – On the Abstractness of Individuals. W: [Munitz (red.) 1971], s. 251–261. • 1973a – A Completeness Proof for C-Calculus. NDJFL v. XIV nr 2 s. 253–258. • 1973b – On the Assertions of Existence. W: [Munitz (red.) 1973], s. 175–191. • 1973c – On the Rules of Consequence for a Natural Language. Mon v. LVII nr 3 s. 312–327. • 1974 – Problems of Linguistic Semantics from the Standpoint of Philosophy and Methodology of Language. W: [Heidrich (red.) 1974], s. 12–17. • 1975 – Specialized Languages of Biology, Medicine and Science and Connections between Them. W: [Day (red.) 1975], s. 37–43. Toż w: [Kittredge i Jehrberger (red.) 1982], s. 206–212. • 1976 – On Some General Principles of Semantics of a Natural Language. Pha v. XVIII nr 2 s. 129–138. Toż w: [Heny i Schnelle (red.) 1979], s. 343–352. • 1977a – Descriptions in Russell’s Theory and in Ontology. SL t. XXXVI nr 4 s. 271–283. • 1977b – Incremental Meaning (str.). W: [Dressler i Meid (red.) 1977], s. 46. • 1977c – Logical Foundation of Semiotics. W: [Sebeok (red.) 1977], s. 40–53. Przekł. pol.: Logiczna podstawa semiotyki. SS t. VIII (1978) s. 211–226. • 1978 – Difficult Questions. W: [Hiż 1978^r], s. 211–226. • 1983 – Rebutter with Amplifications. W: [Orenstein i Stern (red.) 1983], s. 42–70. • 1984a – Frege, Leśniewski and Information Semantics on the Resolution of Antinomies. Syn v. LX nr 1 s. 51–72. • 1984b – Notatka o reizmie. SF r. XXVIII nr 5 s. 43–46. Przekł. ang.: A Note about Reism. W: [Woleński 1990^r], s. 47–52. • 1985a – Information Semantics and Antinomies. W: [Dorn i Weingartner (red.) 1985], s. 483–502. • 1985b – Richard M. Martin (nek.). K-S J. LXXVII H. 3 s. 271–272. • 1989a – Baudouin de Courtenay a zagadnienia językoznawstwa dzisiejszego. W: [Rieger, Szymczak i Urbańczyk (red.) 1989], s. 35–39. • 1989b – Prakseologia, społeczeństwo i etyka. Pr nr 105 s. 67–78. Przekł. ang.: Praxiology, Society and Ethics. W: [Auspitz, Gasparski, Mlicki i Szaniawski 1992^r], s. 421–429. • 1990a (z: Pierre Swiggers) – Bloomfield, the Logical Positivist. Sem v. LXXIX nr 3–4 s. 257–270. • 1990b – Rozważania o filozofii Tadeusza Kotarbińskiego. NP r. XXXIII nr 5 s. 79–86. • 1991 – Jak filozofować? ZI nr 4 s. 5–10. • 1993a – O tolerancji. W: [Nowicka-Włodarczyk i Sztombka (red.) 1993], s. 100–101. • 1993b – Uwagi o Leśniewskim. RF t. L nr 1 s. 60–64. • 1994a – Czy możemy mówić prawdę. SS t. XIX–XX s. 87–93. • 1994b – Etyka opiekuna i etyka prawodawcy. PFNS r. IX nr 3 s. 31–45. Przekł. ang.: The Ethics of a Guardian and the Ethics of a Legislator. PhF v. XXIX (1998) nr 2 s. 50–65. • 1994c – Semantic Niches or a Logic for Historians. W: [Woleński 1994^r], s. 33–59. • 1994d – Zellig S. Harris (nek.). PAPS v. CXXXVIII nr. 4 s. 519–527. • 1996 – Czczy rygoryzm lub ponury. EF v. XXI s. 60–61. • 1997a – Peirce’s Influence on Logic in Poland. W: [Evra, Houser i Roberts (red.) 1997], s. 264–270. • 1997b – Uwagi do artykułu prof. Wolniewicza o eutanazji. EF v. XXIII s. 87–90. • 1998a – Between Logic and Linguistics. W: [Koerner (red.) 1998], s. 73–80. • 1998b – On Translation. W: [Jadacki i Strawiński (red.) 1998], s. 55–58. • 2000a – Garstka wspomnień kibica matematyków. RPTM-II t. XXXVI nr 1 s. 53–59. • 2000b – W obronie bełkotu. W: [Pelc 2000^r], s. 67–70. • 2004 – Reexamination of Tarski’s Semantics. APAL v. CXXVI nr 1–2 s. 39–48. • 2007 – Jak obchodzić się z tym, co słyszymy lub czytamy? SS t. XXVI s. 55–57.

2. Publicystyka:

• 1961^p – Wspomnienie [o podziemnym Uniwersytecie Warszawskim]. W: [Manteuffel (red.) 1961], s. 25–36. • 1977^p – Polish Jewry (list). TLS y. LXXVI nr 3934 s. 962. • 1994b^p – Nie ustanawiać i nie ograniczać. BD nr 9–10 s. 14.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Hiż, Henryk: • 1992 – Mój życiorys (jeszcze nie cały). W: [Pelc 1992^r], s. 11–18. • 1998 – Between logic and linguistics. W: [Koerner (red.) 1998], s. 73–80. ■ Pelc, Jerzy: • 2001 – Henryk Hiż („jeszcze nie cały”). W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005]. T. I, s. 316–359.