Miejsce w SLW: uczennica Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: metodologia, semiotyka, metafizyka.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 6.12.1905. Bóbrka k. Lwowa (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 30.06.1981. Wrocław.

Rodzice: Stanisław i Eugenia z d. Sidor.

Matura: Gimnazjum Żeńskie im. Adama Mickiewicza (Olgi Filippi-Żychowiczowej) we Lwowie (1923).

Studia: UL (1923–1930).

Doktorat: Nazwy ogólne a wieloznaczne. 24.03.1928. UL. Kazimierz Twardowski.

Staż: Universität Wien (1934–1935), Sorbonne (1935), University of Cambridge (1938).

Habilitacja: Relatywizm w teorii prawdy. 29.10.1947. UP.

Profesura: 19.06.1951/18.06.1969.

Dydaktyka: UL (1930–1934), UWr (1948–1975).

Varia: Używała także nazwisk: Kokoszyńska-Lutmanowa, Lutman-Kokoszyńska, Lutmanowa.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Do zagadnień, które były przedmiotem szczególnego zainteresowania Kokoszyńskiej, należały m.in.: problem poprawnego zdefiniowania pojęcia znaczenia, zagadnienie „dobrej” i „złej” indukcji, a także kwestie obecności metafizyki w nauce, jedności nauki, rekonstruowalności języka potocznego w języku logiki formalnej oraz relatywizmu aletycznego (scil. względności prawdy).

Stanowisko filozoficzne Kokoszyńskiej określały następujące główne poglądy: (a) realizm epistemologiczny (zgodnie z którym świat pozapodmiotowy może być poznany); (b) racjonalizm (przyznający rozumowi ludzkiemu możliwości poznawcze i kontrolne); (c) absolutyzm epistemologiczny (według którego normatywne własności epistemiczne – np. prawda – istnieją i mogą być poznane); (d) minimalizm (czyli preferowanie analitycznych prac badawczych); (e) konstruktywizm (a więc używanie metod formalnych w filozofii).

Wybrane kwestie szczegółowe

• Obecność metafizyki w nauce. Aby rozstrzygnąć pytanie o to, czy metafizyka ma prawo obywatelstwa w nauce, trzeba odróżnić metody metafizyczne od tez metafizycznych, a wśród tych ostatnich tezy weryfikowalne od tez nieweryfikowanych empirycznie.

Ogólna odpowiedź na wspomniane pytanie będzie teraz brzmiała: prawa obywatelstwa w nauce nie ma metoda metafizyczna oraz metafizyczne tezy nieweryfikowane empirycznie.

Metoda metafizyczna w wersji silniejszej polega uznawaniu zdań bez oglądania się na to, co się dzieje w świecie i na przyjęte reguły znaczeniowe (metafizyk metodologiczny takich reguł po prostu nie formułuje). Nieweryfikowalne są te tezy metafizyczne, które nie są zdaniami spostrzeżeniowymi ani nie pozostają do zdań spostrzeżeniowych w relacji konsekwencji.

Metoda metafizyczna w wersji słabszej polega na uznawaniu zdań niezdeterminowanych (przez reguły znaczeniowe) z większym stopniem pewności niż do tego upoważnia sposób ich uzasadnienia.

Ponieważ niektóre tezy metafizyczne są weryfikowalne – metafizyka w tej części, do której takie tezy należą, ma prawo obywatelstwa w nauce.

Szczegółowa odpowiedź na pytanie o prawo obywatelstwa metafizyki w nauce wymaga precyzyjnej analizy samego języka naukowego.

• Klasyfikacja poprawnie zbudowanych zdań. Wyróżnijmy najpierw trzy pary zdań:

(a) zdania zdeterminowane i niezdeterminowane (językowo);

(b) zdania analityczne i syntetyczne;

(c) zdania potwierdzalne i niepotwierdzalne.

Zdania zdeterminowane to zdania, do których uznania lub odrzucenia wystarczają przyjęte reguły języka. Zdania niezdeterminowane to zdania, do których uznania lub odrzucenia reguły języka nie wystarczają.

Zdania analityczne – to zdania, których wartość logiczna nie zależy od treści terminów pozalogicznych w nich występujących, a jedynie od ich formy logicznej. Zdania syntetyczne – to zdania, których wartość logiczna zależy także od treści, tj. od terminów pozalogicznych w nich występujących.

Zdania potwierdzalne to (w uproszczeniu rzecz biorąc) zdania spostrzeżeniowe oraz zdania, które wynikają ze zbioru zdań spostrzeżeniowych bądź z których wynikają jakieś elementy takiego zbioru. Zdania niepotwierdzalne to zdania, które nie są spostrzeżeniowe oraz ani nie wynikają ze zdań spostrzeżeniowych, ani nie pociągają takich zdań.

Gdy skrzyżujemy te klasyfikacje, powstaje osiem klas zdań. Podziały te są zależne, gdyż niektóre z powstałych ośmiu klas są puste. Niepuste są klasy zdań, które są: (1) zdeterminowane, analityczne i potwierdzalne; (2) zdeterminowane, syntetyczne i potwierdzalne; (3) niezdeterminowane, syntetyczne i potwierdzalne; (4) niezdeterminowane, syntetyczne i niepotwierdzalne.

Do klasy (1) należą: (a) aksjomaty, czyli zdania uznawane w danej teorii za prawdziwe bez dowodu; (b) twierdzenia, czyli zdania, które na mocy reguł przekształcania wynikają z aksjomatów; (c) sprzeczności, czyli negacje aksjomatów i twierdzeń – zdania, które trzeba bezwarunkowo odrzucać. Zdania te są zdeterminowane (gdyż do ich uznania lub odrzucenia wystarczą przyjęte reguły języka), analityczne (gdyż o ich wartości logicznej decyduje jedynie ich forma logiczna) oraz potwierdzalne (gdyż tautologie wynikają z każdej – w szczególności pustej – klasy zdań, a ze sprzeczności – w myśl zasady ex contradictione quodlibet – wynika każde zdanie).

Do klasy (2) należą np. prawa ruchu mechaniki klasycznej rozumiane w duchu tej mechaniki oraz definicje uwikłane. Od zdań klasy (1) zdania klasy (2) różnią się tym, że do ich uznania potrzebna jest znajomość treści występujących w nich pojęć pozalogicznych.

Do klasy (3) należą zdania spostrzeżeniowe, ich indukcyjne uogólnienia oraz hipotezy mające konsekwencje sprawdzalne empirycznie. Są to zdania niezdeterminowane (gdyż o ich uznaniu lub odrzuceniu nie decydują jedynie reguły języka), syntetyczne (gdyż o ich uznaniu lub odrzuceniu decyduje sens występujących w nich pojęć pozalogicznych) oraz potwierdzalne (gdyż do ich weryfikacji potrzebne jest doświadczenie empiryczne).

Do klasy (4) należą zdania nazywane niekiedy „pseudozdaniami”. Są to zdania niezdeterminowane, syntetyczne, ale niepotwierdzalne – nie można ich uznać czy odrzucić ani na drodze empirycznej, ani za pomocą określonych reguł języka.

Spośród zdań tych czterech niepustych klas elementy klas (1) i (2) można uznać za konwencje językowe.

• Metafizyka w metodzie naukowej. Istnieją tylko dwie uprawnione drogi uznawania twierdzeń w nauce: metoda apriorycznego dowodu i metoda empiryczna. Metoda apriorycznego dowodu polega na przyjmowaniu twierdzeń tylko o tyle, o ile są to aksjomaty lub zdania, które wynikają z aksjomatów na podstawie uznanych (resp. przyjętych) reguł wynikania.

Metoda empiryczna polega na przyjmowaniu zdań będących „już to zdaniami o charakterze spostrzeżeniowym, już to przyjętymi ze względu na pewną klasę zdań spostrzeżeniowych”.

O stopniu wiarygodności, jaki przypiszemy danemu zdaniu z uwagi na przyjęte przesłanki, będzie na ogół decydować rachunek prawdopodobieństwa (resp. logika indukcji, która podaje reguły określające naukowe poznanie empiryczne).

Praktyka pokazuje, że naukowcy posługują się w uznawaniu twierdzeń także innymi metodami, tj. przede wszystkim metodą dogmatyczną.

Dogmatyk uznaje jakieś twierdzenia z tych lub innych powodów bez względu na to, co by się działo na świecie i bez względu na jakiekolwiek przesłanki. Równocześnie dogmatyk nie nadaje charakteru zdeterminowanego regułom, przy pomocy których skłonny jest opisać swój język, nie przesądzając o konieczności uznania lub odrzucenia zdania. Jest ono niedeterminowane i wobec tego ma „niby” mówić coś o rzeczywistości.

Słabsza odmiana dogmatyzmu – to uznawanie pewnych twierdzeń niezdeterminowanych z większym stopniem pewności (ze względu na wiarygodność), niż by to wynikało z jego charakteru i uprawomocnienia.

Metafizyka w metodzie – to właśnie dogmatyzm w jego różnych odmianach. Na tak pojętą metafizykę nie ma miejsca w nauce.

• Naukowość metafizyki. Na pytanie o naukowość metafizyki można odpowiedzieć dopiero po ustaleniu, jakie zdania wchodzą w jej skład, czyli czy zdania metafizyki mają charakter niezdeterminowany i potwierdzalny, czy zdeterminowany, czy też niezdeterminowany i niepotwierdzalny.

Nie ma powodu, by za nienaukowe uznać zdania niezdeterminowane i potwierdzalne. Można przy tym jednak popaść w sprzeczność z wyznawanym światopoglądem.

Jeśli zdania metafizyki mają charakter zdań zdeterminowanych, to także mają one prawo występowania w nauce: jest to gwarantowane przez sens, jaki nadajemy terminom naszego języka. Także i tutaj może się pojawić konflikt rozumu i wiary, jeśli nadajemy terminom sens, który kłóci się z naszymi intuicjami światopoglądowymi.

Jeśli zdania metafizyczne to zdania niezdeterminowane i niepotwierdzalne (nie są to wtedy konwencje językowe), to nie mają one charakteru naukowego.

Tezę – zgodnie z którą zdania metafizyczne są niepotwierdzalne – można rozumieć na dwa sposoby. Po pierwsze, jako zwykłą tautologię (w której stwierdza się po prostu, że zdania niepotwierdzalne są niepotwierdzalne). Zwolennicy tezy, że zdania metafizyczne są niepotwierdzalne, zdają się jednak mówić więcej: (a) że zdania metafizyczne nie są zdaniami w sensie logicznym oraz (b) że zdania metafizyczne są nieinteresujące z teoretycznego punktu widzenia.

Tezę głoszącą, że zdania metafizyczne – jako zdania niezdeterminowane i niepotwierdzalne – to pseudo-zdania można sparafrazować następująco: Nie ma zdań niepotwierdzalnych. Widać wyraźnie, że ma ona charakter językowy, ale nie odnosi się do żadnego już istniejącego języka. Jest tezą normatywną, postulatem; wyraża program budowania idealnego języka, w którym żadne zdanie niepotwierdzalne nie mogłoby być sformułowane. Zdania metafizyczne (a raczej możliwość ich formułowania) da się z tworzonego języka wyeliminować jedynie przez podjęcie arbitralnej decyzji. W ramach istniejącego już języka można jedynie stwierdzić, że nie ma metody naukowej, która mogłaby doprowadzić do ich uznania lub odrzucenia.

• Idea jedności nauki. Idea jedności nauki ma, po pierwsze, dwa aspekty: negatywny i pozytywny. Aspekt negatywny można sformułować w postaci twierdzenia, że poza nauką nie ma zdań sensownych. Natomiast aspekt pozytywny – to pogląd, że wszystkie dyscypliny naukowe mają w istocie ten sam przedmiot i że przedmiot ten jest de facto we wszystkich dyscyplinach naukowych badany tą samą metodą. W innej wersji pogląd ten głosi, że istnieje jeden język taki, że języki wszystkich dyscyplin naukowych można na ten język przełożyć. Teza o jednym przedmiocie, badanym przez wszystkie dyscypliny naukowe, brzmi paradoksalnie. Natomiast tez o istnieniu jednego języka, na który da się przełożyć języki wszystkich dyscyplin naukowych, jest nie do przyjęcia, gdyż są dyscypliny posługujące się językiem, stanowiącym metajęzyk innych dyscyplin naukowych, a żadna para złożona z jakiegoś języka przedmiotowego i jego metajęzyka nie da się przełożyć na jeden język.

Po drugie, ideę jedności nauki można interpretować bądź jako tezę odnoszącą się do aktualnego stanu nauki, bądź jako postulat. Jako teza – jest ona fałszywa; jako postulat – jest pozbawiona wartości logicznej.

Ostatecznie więc idea jedności nauki jest nie do przyjęcia.

• Mowa potoczna i język logiki formalnej. Prawa logiczne mogą być – i bywają – interpretowane na różne sposoby, m.in.: jako ontologiczne tezy o świecie, jako tezy o relacjach między zdaniami ze względu na ich wartość logiczną, wreszcie jako normy określające, jak należy rozumować, aby mieć pewność, że od prawdy przeszliśmy do prawdy.

W tym ostatnim wypadku przyjmuje się, że: (a) relacja między początkiem rozumowania a jego końcem (scil. celem) jest oddawana w mowie potocznej za pomocą okresu warunkowego; (b) odpowiednikiem okresu warunkowego z mowy potocznej jest w logice implikacja materialna o schemacie „p → q”. Z kolei implikacja materialna to taka implikacja, które jest prawdziwa, gdy jej poprzednik (p) jest fałszywy lub gdy jej następnik (q) jest prawdziwy. Gdyby logiczna implikacja materialna była adekwatnym odwzorowaniem okresu warunkowego mowy potocznej, to mielibyśmy prawo – a nawet obowiązek – uznać za poprawne każde rozumowanie, którego przesłanka jest fałszywa, lub którego wniosek jest prawdziwy. Kłóci się to z naszym rozumieniem okresu warunkowego mowy potocznej typu „Jeżeli p, to q”, przy którym uznajemy go za prawdziwy tylko wtedy, gdy implikacja materialna „p → q” jest prawdziwa, ale ponadto gdy jest ona podstawieniem pewnej implikacji formalnej, a więc formuły typu „˄x (Px → Qx)”.

• Bezględność prawdy. Można wyróżnić pięć koncepcji prawdy:

(1) koncepcję klasyczną, zgodnie z którą zdanie w sensie logicznym jest prawdziwe, gdy zachodzi zgodność między tym zdaniem a stanem rzeczy przez nie opisywanym;

(2) koncepcję psychologiczną, zgodnie z którą zdanie jest prawdziwe, gdy jest uznawane przez pewną osobę za prawdziwe;

(3) koncepcję socjologiczną, zgodnie z którą zdanie jest prawdziwe, gdy jest uznawane przez pewną grupę osób (w szczególności „właściwych” specjalistów) za prawdziwe;

(4) koncepcję pragmatyczną, zgodnie z którą zdanie jest prawdziwe, gdy ono samo lub to, co stawierdza, jest użyteczne dla kogoś teoretycznie lub praktycznie;

(5) koncepcję koherencyjną, zgodnie z którą zdanie jest prawdziwe, gdy jest spójne z pewnym zespołem zdań.

Teza relatywizmu w odniesieniu do prawdy głosi – w wielkim uproszczeniu – że prawda jest relatywna (scil. względna); przeciwieństwem relatywizmu jest absolutyzm, głoszący, że prawda jest absolutna (scil. bezwzględna). Relatywizm jest banalną konsekwencją koncepcji (2)–(5). Natomiast kontrowersja relatywizm-absolutyzm na gruncie koncepcji (1) jest niebanalnym problemem teoretycznym.

Jego rozstrzygnięcie wymaga, po pierwsze, uświadomienia sobie, że zdanie „Zdanie Z jest prawdziwe” jest niedopowiedzeniem i w ostatecznym sformułowaniu powinno być rozwinięte do postaci „Zdanie Z jest prawdziwe ze względu na sytuację S”; w ostatecznym sformułowaniu mamy więc do czynienia nie z predykatem jednoargumentowym („…jest prawdziwe”) lecz dwuargumentowym („…jest prawdziwe ze względu na…”).

Po drugie, teza relatywizmu może być słaba lub mocna. Zgodnie ze słabym relatywizmem względne są tylko niektóre zdania; zgodnie z mocnym relatywizmem – wszystkie. Ograniczmy się dla uproszczenia do relatywizmu słabego, rozumianego na dwa sposoby:

(1) Dla pewnego zdania Z, jest taka sytuacja S, że zdanie Z jest prawdziwe ze względu na sytuację S – ale mogłaby być taka sytuacja S*, że zdanie Z jest fałszywe ze względu na sytuację S*.

(2) Dla pewnego zdania Z, są takie sytuacje S i S*, że zdanie Z jest prawdziwe ze względu na sytuację S, a fałszywe ze względu na sytuację S*.

Wersja (1) nie rodzi żadnych trudności logicznych ani ontologicznych. Natomiast na obrońcy wersji (2) ciążyłby obowiązek pokazania takiego zdania Z oraz takich sytuacji S i S*, które spełniałyby formułę (2). Gdyby mu się to udało, to świadczyłoby, że świat, do którego należą sytuacje S i S*, jest wewnętrznie sprzeczny. Gdyby ów świat był przez relatywistę utożsamiony ze światem rzeczywistym, to jego pogląd w kwestii prawdy pociągałaby zatem ontologiczną tezę o wewnętrznej sprzeczności świata, w którym żyjemy.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Zygmunt, Jan: • 2004 – Bibliografia prac naukowych Marii Kokoszyńskiej-Lutmanowej. FN r. XII nr 2 s. 155–166.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne: 

Bp.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1930–1931 – Léon Brunschvieg. Le progrès de la conscience dans la philosophie occidentale (rec.). RF t. XII nr 1–10 s. 23b–24b. • 1931 – Z semantyki funkcji zdaniowych. W: [Księga PTF 1931], s. 302–313. • 1932–1936 – Wrażenia z Pierwszego Międzynarodowego Kongresu Filozofii Naukowej. Paryż, 15–23 września 1935. RF t. XIII nr 5–10 s. 77–82. • 1934 – Nauka o supozycji terminów według Piotra Hiszpana. PF r. XXXVII z. 3 s. 235–261. • 1936a – Filozofia nauki w Kole Wiedeńskim. KF t. XIII z. 2 s. 151–165 z. 3 s. 181–194. • 1936b – Logiczna składnia języka, semantyka i logika wiedzy. PF r. XXXIX z. 1 s. 38–49. • 1936c – Syntax, Semantik und Wissenschaftslogik. AC1PS f. III s. 9–14. • 1936d – Über den absoluten Wahrheitsbegrff und einige andere semantische Begriffe. E. B. VI H. 3 s. 143–165. • 1936e – W sprawie względności i bezwzględności prawdy. PF r. XXXIX z. 4 s. 424–426. • 1937a – Bemerkungen über die Einheitswissenschaft. E B. VII H. 4 s. 325–335. • 1937b – Rudolf Carnap. Testability and Meaning (rec.). KF t. XIV z. 1 s. 55–61. • 1937c – Sur les éléments métaphysiques et empiriques dane la science. T9CIP f. 4 s. 108–117. • 1938a – Friedrich Waismann. Einführung in das mathematische Denken (rec.). KF t. XV z. 4 s. 378–383. • 1938b – W sprawie walki z metafizyką. PF r. LXI z. 1 s. 9–24. • 1939 – O III i IV Międzynarodowym Kongresie dla Jedności Nauki. RF t. XV nr 1–3 s. 1–5. • 1939–1946 – What Means „Relativity of Truth”? SP v. III s. 167–176. Przekł. pol.: Co znaczy „relatywność prawdy”? FN r. X (2002) nr 3–4 s. 149–158. • 1947 – O różnych rodzajach zdań. PF r. XLIII z. 1–4 s. 22–51. • 1948a – O pewnym warunku semantycznej teorii wiedzy. PF r. XLIV z. 4 s. 372–381. Przekł. ang.: On a Certain Condition of Semantic Theory of Knowledge. W: [Przełęcki i Wójcicki 1977^r], s. 189–199. • 1948b – Trzy ostatnie książki Carnapa: (1) Introduction to Semantics. (2) Formalization of Logic. (3) Meaning and Necessity (rec.). RF t. XVI nr 3–4 s. 127–135. • 1949–1950 – A Refutation of the Relativism of Truth. SP v. IV s. 93–149. • 1955a – Logika w studium uniwersyteckim. ŻSW r. X nr 2 s. 15–24. • 1955b – W sprawie stosunku logiki do dialektyki. Na marginesie dyskusji. SL v. III s. 184–207. • 1956 (z: Tadeusz Kubiński i Jerzy Słupecki) – Zastosowanie pojęć logiki matematycznej do wyjaśniania niektórych pojęć przyrodoznawstwa. SL v. IV s. 155–211. • 1957a – Krytyka niektórych poglądów na stosunek logiki do dialektyki. SF r. I nr 3 s. 118–151. • 1957b – O „dobrej” i „złej” indukcji. SL v. V s. 43–70. • 1958a – Nauka i jej funkcja społeczna (ar.). RF t. XVIII nr 1–3 s. 24. • 1958b – O przedmiocie nauk formalnych (ar.). RF t. XVIII nr 1–3 s. 22–24. • 1958c – W sprawie terminów o niejasnym znaczeniu (ar.). RF t. XVIII nr 1–3 s. 24–25. • 1960a – Deduction as a Method of Proof. A12CIF s. 271–278. • 1960b – O stosowalności metody dedukcyjnej w naukach niededukcyjnych. SWTN ser. A t. XV s. 45–49. • 1961 – O dyrektywach inferencji. SWNSPAN r. IV z. 4 s. 66–68. • 1962 – O dwojakim rozumieniu uzasadniania dedukcyjnego. SL v. XIII s. 177–196. Toż w: [Pawłowski 1966^r], s. 153–152. Przekł. ang.: On Deduction. W: [Ajdukiewicz 1965^r], s. 205–210. • 1964 – O dyrektywach inferencji. W: [Rozprawy… 1964], s. 77–90. • 1965 – O niektórych osiągnięciach Kazimierza Ajdukiewicza w zakresie logiki, metodologii nauk i filozofii. SF r. IX nr 1 s. 5–16. • 1967a – W sprawie koncepcji nauk dedukcyjnych. Na marginesie bourbakistowskiej koncepcji matematyki. SF r. XI nr 1 s. 57–63. Przekł. ang.: A Conception of the Deductive Sciences: On the Margin of Bourbaki’s Conception of Mathematics. SF. Selected Articles nr 4 (1970) s. 111–117. • 1967b – W sprawie różnicy między naukami dedukcyjnymi i niededukcyjnymi. W: [Czeżowski 1967^r], s. 43–73. Przekł. ang.: On the Difference between Deductive and Non-Deductive Sciences. W: [Przełęcki i Wójcicki 1977^r], s. 201–231. • 1969 – Znaczenie syntaktyczne i znaczenie semantyczne wyrażeń językowych. W: [Gumański 1969^r], s. 143–175. • 1970a – Studia Metodologiczne. Nr 1–5 (rec.). SL v. XXVI s. 158–161. • 1970b – Wprowadzenie implikacji na kursach logiki usługowej. SL v. XXVI s. 139–145. • 1970c – Złudzenia aprioryzmu. W sprawie tradycyjnej koncepcji zdania analitycznego. RF t. XXVIII nr 1–2 s. 72–78. • 1971a – O ogólnej teorii definicji. SWTN ser. A t. XXVI s. 51–54. • 1971b – Rudolf Carnap. Wspomnienie pośmiertnie. RF t. XXIX nr 3–4 s. 213–220. • 1973a – Niektóre metodologiczne problemy integracji nauk. SF r. XVII nr 4 s. 47–56. • 1973b – Z teorii definicji. RF t. XXXI nr 1 s. 33–37. • 1976 – Definitionen im engeren und weiteren Sinne. DZP B. XXIV H. 12 s. 1478–1493. • 1978 – Modelowe ujęcie prawdopodobieństwa indukcyjnego. RF t. XXXVI nr 1 s. 53–59.

2. Publicystyka:

• 1968^p – W drodze do jedności wiedzy. Kul (W.) r. VI nr 7 s. 4.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Brożek, Anna: • 2017 – Maria Kokoszyńska. Between the Lvov-Warsaw School and Vienna Circle. JHAP v. V nr 5 s. 19–36. ■ Kubiński, Tadeusz: • 1986 – Maria Kokoszyńska. SS t. XIV–XV s. 23–24. ■ Tałasiewicz, Mieszko: • 2001 – Maria Kokoszyńska-Lutmanowa – Metodology, Semantics, Truth. W: [Krajewski W. (red.) 2001], s. 129–133.