Miejsce w SLW: uczennica Janiny Kotarbińskiej.

Obszary badań: etyka.

Najważniejsze wyniki: analizy pojęć etycznych i metaetycznych, rekonstrukcja poglądów etycznych Gandhiego.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 8.05.1921. Arniszyce k. Smoleńska.

Data i miejsce śmierci: 10.11.1994. Łódź.

Rodzice: Konstantyn i Natalia Podrezowa.

Matura: Deutsche Gymnasium w Łodzi (1939).

Studia: UŁ (1945–1949).

Magisterium: Poglądy metodologiczne Leona Petrażyckiego. 16.06.1950. UŁ. Janina Kotarbińska.

Doktorat: Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych. 1958. UW. Janina Kotarbińska.

Habilitacja (docentura): Etyka Gandhiego. 1962. UW.

Profesura: 1.12.1974/20.02.1989.

Dydaktyka: UŁ (1949–1991).

Varia: Używała też nazwisk: de Lazari, Pawłowska. Była żoną Tadeusza Pawłowskiego (od 1951).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Lazari-Pawłowska zajmowała się głównie metaetyką, współczesnymi programami moralnymi i historią etyki hinduskiej. Zanalizowała różne pojęcia normy moralnej, relacje między normami oraz kwestię ich uzasadniania. Występowała przeciwko skrajnej etyce sytuacyjnej. Dokonała analizy hinduskiej normy अहिंसा [ahimsa] (nieużywania przemocy).

Propagowała własny program moralny, zasadzający się na uznaniu autonomii każdej jednostki i życzliwym nastawieniu wobec wszystkich ludzi. Wprowadziła pojęcie uniwersalizmu postulowanego: Należy zmierzać do tego, aby podstawowe idee humanizmu stały się wspólnym udziałem ludzi każdej kultury.

Opowiadała się za zaangażowaniem nauczycieli akademickich w życie moralne społeczeństwa. Uważała, że „nie ma w tym nic niepokojącego, jeśli poszczególni nauczyciele akademiccy wyrażają różne sądy wartościujące, oświetlając z różnych punktów widzenia skomplikowany świat dobra i zła”.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Teoria norm moralnych. Są cztery pojęcia normy moralnej: psychologiczne, socjologiczne, systemowe i treściowe. Zgodnie z rozumieniem psychologicznym – norma jest moralna ze względu na przeżycia pewnej osoby. Zgodnie z rozumieniem socjologicznym – norma jest moralna ze względu na reakcję grupy społecznej. Zgodnie z rozumieniem systemowym – norma jest moralna ze względu na dany system etyczny. Zgodnie z rozumieniem treściowym – norma jest moralna, gdy zaleca pewne typy czynów (uznawanych za moralne).

Należy odróżnić sprzeczność od konfliktowości norm. Dwie normy są sprzeczne, gdy jedna zaleca to, czego druga zakazuje. Dwie normy są konfliktowe, gdy „zdarzają się sytuacje, w których realizowanie tego, co nakazuje jedna z nich, jest postąpieniem wbrew temu, co nakazuje druga”.

Racją normy moralnej jest to, że prowadzi ona do akceptowanych przez nas celów. Ostatecznych celów się nie uzasadnia, lecz co najwyżej wyjaśnia.

• Relatywizm etyczny. Relatywizm ma cztery odmiany: aksjologiczną, metodologiczną, sytuacyjną i kulturową.

Według zwolenników relatywizmu aksjologicznego (czyli antyabsolutyzmu) wszelkie – nawet różniące się od siebie – oceny moralne są jednakowo słuszne. Według zwolenników relatywizmu metodologicznego (czyli antynaturalizmu) wszelkie oceny moralne są jednakowo uzasadnione. Według zwolenników relatywizmu sytuacyjnego (czyli antypryncypializmu) normy moralne obowiązują tylko warunkowo. Według zwolenników relatywizmu kulturowego (antyuniwersalizmu) ludzie odmiennych kultur mają odmienne przekonania moralne.

• Analiza pojęcia tolerancji. Tolerancja jest jednym z centralnych pojęć etyki nieużywania przemocy. Należy odróżniać tolerancję negatywną, pozytywną i perswazyjną.

Osoba A wykazuje tolerancję negatywną względem osoby B, gdy osoba A ocenia negatywnie poglądy lub czyny osoby B, ale powstrzymuje się od ingerencji.

Osoba A wykazuje tolerancję pozytywną względem osoby B, gdy osoba A akceptuje odmienne od swoich poglądy lub czyny osoby B.

Osoba A wykazuje tolerancję w zakresie sposobów oddziaływania względem osoby B, gdy osoba A chce zmienić to, co w poglądach (resp. czynach) osoby B uznaje za błędne (resp. naganne), ale właśnie bez użycia przymusu.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

■ Smoczyński, Paweł J.: Bibliografia prac naukowych Pani Profesor Iji Lazari-Pawłowskiej. W: [Nowicka-Włodarczyk i Sztombka (red.) 1993], s. 247–259.

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1965^k – Etyka Gandhiego. W., PWN, ss. 268. • 1967^k – Gandhi. W., WP, ss. 230. • 1976^k – Schweitzer. W., WP, ss. 246. • 1991^k – Nehru. W., WP, ss. 288. • 1994^k – Gandhis Ethik der Gewaltreiheit Grudideen und Probleme. Bn., GIZ, ss. 28.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1975^r – Metaetyka. W., PWN, ss. 618.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1992^z – Etyka. Pisma wybrane. Ww, O, ss. 492.

1.4. Artykuły:

• 1957 – Monografia o moralności mieszczańskiej. Maria Ossowska. Moralność mieszczańska (rec.). SF r. I nr 1 s. 222–230. • 1958a – Idiograficzna koncepcja historii. SF r. II nr 1 w. 14–41. • 1958b – O pojęciu typologicznym w humanistyce. SF r. IX nr 4 s. 30–53. Toż w: [Pawłowski 1966^r], s. 639–667. • 1958c – O źródłach i upadku metafizyki. Ernst Topisch. Vom Ursprung und Ende der Metaphysik (rec.). SF r. II nr 6 s. 176–179. • 1959a – Gandhi w obronie indyjskiego pariasa. W 90 rocznicę urodzin Gandhiego. PH (W.) r. III nr 5 s. 25–39. • 1959b – Tworzenie pojęć nauk humanistycznych wedle koncepcji Leona Petrażyckiego. W: [Kotarbińska et al. 1959^r], s. 102–114. • 1960 – Monografia o filozofii indyjskiej. Sarvepalli Radhakrishnan. Filozofia indyjska. T. I (rec.). SF r. IV nr 1 s. 231–238. • 1961 – Sprzeczność i konfliktowość w systemie etycznym. SF r. V nr 3 s. 143–157. Przekł. niem.: Kontradiktion und Inkompabilität in einem ethischen System. W: [Albert i Topitsch (red.) 1971], s. 518–532. • 1962a – Gandhi i jego postulat ascetyzmu. KS r. VI nr 4 s. 71–88. • 1962b – Zasada życzliwości (ahimsy) w etyce Gandhiego. SF r. VI nr 1 s. 111–156. • 1964a – Herbert James Paton. Der kategorische Imperativ. Eine Untersuchung über Kants Moralphilosophie (rec.). RF t. XXII nr 2–4 s. 185–186. • 1964b – Schematy i człowiek. Andrzej Grzegorczyk. Schematy i człowiek (rec.). SF r. VIII nr 4 s. 165–170. • 1965 – O rodzajach relatywizmu etycznego. SF r. IX nr 4 w. 3–18. Przekł. ang.: Varieties of Ethical Relativism. SF. Selected Articles nr 3 (1966) s. 93–104. • 1966a – Etyka Fouriera. Janina Majler. Doktryna etyczna Karola Fouriera (rec.). SF r. X nr 4 s. 163–165. • 1966b – Halina Maślińska. Bentham i jego system etyczny (rec.). Et t. I s. 353–358. • 1966c – O pojęciu moralności. Et t. I s. 31–46. Przekł. ang.: The Concept of Morality. DH v. I (1974) nr 2 s. 24–54. • 1966d – O twórczości Marii Ossowskiej. SF r. X nr 2 s. 3–10. • 1967a – Alberta Schweitzera postulat szacunku do życia. W: [Czeżowski 1967^r], s. 471–480. • 1967b – Pamięci Alberta Schweitzera. Et t. II s. 299–303. • 1967c – Problem unaukowienia etyki. Et t. II s. 77–88. • 1967d – The Moral Philosophy of Gandhi. GanM v. XI nr 2 s. 131–139. Toż w: [Ramachandran (red.) 1970], s. 314–325. • 1969a – Cultural Relativism. UA v. XX nr 1 s. 35–40. • 1969b – Etyka zawodowa. Et t. IV s. 58–90. • 1969c – Le problème d’une approche scientifique à l’éthique. Sc a. LXIII v. CIV nr 1 s. 166–177. • 1969d – Mahatma. POrient r. XVII nr 3 s. 215–221. • 1969e – Professional Ethics and Conflicting Social Norms and Roles. PSocB v. IX nr 1 s. 39–48. • 1969f – Professional Ethics and Social Roles. UA v. XXI nr 3 s 141–149. • 1969g – Rodzaje sporów etycznych. W: [Tatarkiewicz 1969^r], s. 53–67. • 1969h – Über die Artem des ethischen Argumentierens. ARS B. LV H. 4. s. 521–540. • 1970a – Krytycyzm jako obowiązek moralny. Hans Albert. Traktat über kritische Vernunft (rec.). Et t. VII s. 183–188. • 1970b – Moralność a natura ludzka. Et t. VI s. 9–29. • 1970c – On Cultural Relativism. JPh v. LXVII nr 17 s. 577–584. Toż w: [Karsten i Rothenberg (red.) 1975], s. 45–51. • 1970d – Types of Ethical Controversy. PSocB v. X nr 1 s. 69–82. • 1971a – Człowiek jako istota zawistna. Helmut Schoeck. Der Neid. Eine Theorie des Gesellschaft (rec.). Et t. VIII s. 190–194. • 1971b – Etyki zawodowe jako role społeczne. W: [Sarapata (red.) 1971], s. 33–73. • 1971c – Ганди и Швейцер. AAC g. XV nr 1 s. 34–38. • 1971d – Leon Petrażycki – teoretyk moralności i moralista. Et t. IX s. 41–63. • 1971e – Społeczna rola indyjskiego mędrca. Z badań nad kulturą Indii. SF r. XV nr 5 s. 45–67. • 1971f – The fundamental principles of Gandhi’s public activity. GanM v. XV nr 1 s. 56–64. • 1972a – Albert Schweitzer. Aльберт Швейцер. Великий гуманист XX века. Воспоминания и статьи (rec.). SF r. XVI nr 3–4 s. 268–271. • 1972b – Styl polityki Gandhiego. W: [Podgórecki (red.) 1972], s. 109–119. • 1973a – Model dedukcyjny w etyce. SF r. XVII nr 8 s. 71–77. Przekł. niem.: Das deduktive Modell der ethischen Handlungsanweisungen. W: [Lenk (red.) 1979–1980]. B. II, s. 581–596. • 1973b – Wzorce indyjskiego perfekcjonizmu. Et t. XII s. 25–56. • 1974a – Auroville. Z badań nad kulturą Indii. SF r. XVIII nr 3 s. 97–114. • 1974b – Humanizm Alberta Schweitzera. W stulecie urodzin. SF r. XVIII nr 11 s. 169–183. • 1974c – Myśl filozoficzna Sri Aurobindo. SF r. XVIII nr 3 s. 115–123. • 1974d – Professional Ethics as Dharma. DI v. XV nr 2 s. 49–56. • 1975a – Maria Ossowska jako badacz moralności. SF r. XIX nr 12 s. 91–107. • 1975b – Na marginesie polskiej monografii o Nehru. POrient r. XXIII nr 2 s. 192–194. • 1976a – Etyczne treści Bhagawadgity. SF r. XX nr 10–11 s. 103–115. • 1976b – Etyczne wskazania Tadeusza Kotarbińskiego. SF r. XX nr 3 s. 33–45. Przekł. ang.: The Ethical Teaching of Tadeusz Kotarbiński. DH v. III (1976) nr 1 s. 53–65. • 1976c – Gandhi: the Moralist and Politician. DH r. III (1976) nr 3–4 s. 33–41. • 1977a – Humanizm św. Franciszka z Asyżu. Głos w dyskusji panelowej. AtK r. LXX (właśc. LXIX) t. LXXXVIII nr 1 s. 132–133, 147. • 1977b – Własny a cudzy świat wartości. RoF r. XXV nr 2 s. 143–148. • 1978a – Ethik und Kulturrelativismus. 16WPh s. 1010–1017. • 1978b – Morality and Human Nature. Editorial. DI v. XVIII nr 2 s. I–IV. • 1978c – Nauczyciel akademic­ki a głoszenie ocen. ZNKUL r. XXI nr 2 s. 86–90. • 1978d – Pryncypializm i sytuacjonizm w etyce. SF r. XXII nr 7 s. 101–111. Przekł. ang.: (1) Principalism and Situationalism in Ethics. DH v. VII (1980) nr 1 s. 81–91. Jako: (2) Acting out of Principle or According to Situation – as Seen from the Point of View of Philosophical Ethics. U v. XVII (1980) nr 4 s. 293–302. Przekł. hiszp.: (1) Ética de principios y ética de situación. FH v. XVIII (1980) nr 21 s. 649–658. Jako: (2) La acción a partir de principios a situationes a la luz de la ética filosófica. U v. XVII (1980) nr 4 s. 281–292. Przekł. niem.: Handlungen aus Prinzipien oder Situationen – in der Sicht der Philosophie. U v. XXXV (1980) H. 3 s. 247–258. • 1978e – Wie ist Unmenschlichkeit zu verhüten? SRV J. CXII nr 2 s. 3–4 • 1979a – Albert Schweitzers Ethik und ihre Bedeutung für die Zukunft der Menschheit. ASE nr 4 s. 3–4. • 1979b – Die Tugendlehre des traditionellen Hunduismus. W: [Salamun (red.) 1979], s. 263–274. • 1979c – O wedantycznym stylu życia. CzŚ r. XII nr 1–2 s. 152–167. • 1979d – Zur Spezifik moralischer Normen. W: [Moralbewußtsein… 1979], s. 39–47. • 1980a – Co głosi etyka chrześcijańska. Anselm Hertz et al. (red.). Handbuch der christlishen Ethik. B I–III (rec.). SF r. XIV nr 4 s. 192–194. • 1980b – Fundametación del discurso etico. El modelo deductive de las indicaciones éticas de la acción. Mor v. II nr 1 s. 3–19. • 1980c – Die kulturelle Differenziertheit der Moral. ZEE J. XXIV H. 2 s. 86–160. • 1980d – Ehrfurcht vor dem Leben, das ethische Ideal. IASS s. 328–353. • 1980e – Kręgi ludzkiej wspólnoty. Et t. XVIII s. 199–219. • 1980f – Prinzipienethik oder Situationsethik? GUB J. XIII H. 2 s. 48–61. Toż w: SJ für das Jahr 1981 s. 78–90. • 1980g – Rozważania o etyce Schweitzera. Otto Spear. Albert Schweitzzers Ethik (rec.). SF r. XXII nr 5 s. 168–169. • 1982a – Der moralische Konflikt und Versuche seiner Bewältigung. W: [Maren-Grisebach (red.) 1982], s. 162–168. • 1982b – Kim jest człowiek. Hugo Staudinger i Johannes Schlüter. Wer ist der Mensch (rec.). SF nr 1–2 s. 165–169. • 1982c – O potrzebie norm bezwarunkowo obowiązujących. SF r. XXVI nr 1–2 s. 14–17. • 1982d – Reichweiten menschlicher Solidarität. SJ für das Jahr 1982 s. 80–95. • 1982e – Reichweiter menschlicher Solidarität. Ein Beitrag zur Ethik aus Polen. IBW J. XX H. 11 s. 165–172. • 1983a – Das Problem der Wertfreiheit in Universitätsunterricht. W: [Bendkowski i Weisshaupt (red.) 1983], s. 30–36. • 1983b – Dlaczego żyć godnie? W: [Suchodolski (red.) 1983b], s. 35–37. • 1983c – Moralni konflikt. Dij g. VII nr 1–2 s. 217–228. • 1983d – Zum Problem der Toleranz. LWW s. 18–21. • 1984a – Ali Silvers Nähe. W: [Abé (red.) 1984], s. 75–76. • 1984b – Morality and human nature. DH v. XI nr 1 s. 213–216. • 1984c – Relatywizm etyczny. Et t. XXI s. 7–23. • 1984d – Trzy pojęcia tolerancji. SF r. XXVIII nr 8 s. 105–118. Przekł. ang.: Three Concepts of tolerance. DH v. XIV (1987) nr 1 s. 133–146. • 1985a – Wie sollen wie Leben? Gespräch mit der polnischen Philosophin. MNG J. II s. 18–21. • 1985b – Zur Ethik der psychologischen Forschung. W: [Lenk (red.) 1985], s. 152–155. • 1986a – Der Postulat der Toleranz im Wissenschaftlichen Bereich. W: [Leinfellner i Wuketits (red.) 1986], s. 236–241. • 1986b – El relativismo cultural y el problema de la tolerancia. W: [Bähr i Sevilla (red.) 1986], s. 141–148. • 1986c – The limits of situational ethics. DYP v. XXIII s. 197–208. • 1986d – Warunkowe i bezwarunkowe obowiązywanie norm moralnych. Et t. XXII s. 7–18. • 1987a – Die Würde des Meschen. AUL. Folia Philosophica z. 4 s. 61–70. • 1987b – Henryk Elzenberg o Gandhim i pacyfizmie – w stulecie urodzin. SF r. XXXI nr 8 s. 19–28. • 1987c – Jeszcze o pojęciu tolerancji. SF r. XXXI nr 1 s. 165–173. • 1987d – Kręgi ludzkiej wspólnoty. W: [Szawarski (red.) 1987], s. 27–50. • 1987e – Podstawy i granice indyjskiej tolerancji. SF r. XXXI nr 3 s. 121–134. • 1987f – Tolerancja w dziedzinie nauki. SF r. XXXI nr 2 s. 83–90. • 1988a – Ethical aspects of resistance. MCh v. XXX nr 2 s. 7–54. • 1988b – Zur Unterscheidung zwischen legitimen und nicht legitimen Zielen des Widerstands. W: [Saladin, Sitter i Stehelin (red.) 1988], s. 299–310. • 1989 – Humanizm Tadeusza Kotarbińskiego. W: [Doktór i Hajduk (red.) 1989], s. 23–31. • 1990a – Etyczne aspekty obywatelskiego sprzeciwu. Et t. XXV s. 139–172. • 1990b – Zwierzę nie jest rzeczą. W: [Lazari-Pawłowska 1992^z], s. 20–25. • 1991 – Idea tolerancji w pracy nauczyciela akademickiego. AUL. Folia Paedagogica et Psychologica z. 27 s. 7–20. • 1993a – Moralność krańcowa. Aniela Dylus. Moralność krańcowa jako problem dla katolickiej nauki społecznej (rec.). Et t. XXVI s. 242–244. • 1993b – Nie wyrządzać szkody. Et t. XXVI s. 201–203. • 1994 – Etyka zawodowa bez kodeksu. Et r. XXVII s. 177–180.

2. Publicystyka:

• 1962a^p – Gandhi – apostoł walki bez gwałtu. Arg r. VI nr 16 s. 6–7. • 1972a^p – Aurobindo [Ghosh]. Pol r. XVI nr 35 s. 8. • 1972b^p – Listy z Indii (I). W królestwie Matki. Nt r. VIII nr 3 s. 13–16. • 1972c^p – Listy z Indii (II). Maharishi. Nt r. VIII nr 4 s. 56–58. • 1972d^p – Listy z Indii (III). Życie wśród Hindusów. Nt r. VIII nr 5 s. 20–23. • 1972e^p – Listy z Indii (IV). Spotkania z guru. Nt r. VIII nr 6 s. 53–55. • 1973^p – Mahatma, czyli wielki duchem. Kul (W.) r. XVI nr 5 s. 11. • 1977^p – W Domu Alberta Schweitzera. Wź r. XX nr 10 s. 17–31. • 1978a^p – Wobec cudzego świata wartości. Os r. XVI nr 9 s. 1200–1202. • 1978b^p – Zrozumieć cudzy punkt widzenia. Pol r. XII nr 30 s. 14. • 1982^p – Kompromis godny i niegodny. Os r. X nr 2 s. 101–112. • 1984a^p – Przed angielskim sądem. Raz r. IX nr 4 s. 18–19. • 1984b^p – O wierności zasadom moralnym. WDys z. 3 s. 142–155.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Albert, Hans: • 1973 – Problem neutralności metaetyki. Et t. XI s. 127–137. ■ Franzen, Winfried: • 1984 – Winfried Franzen. Uwagi do problemu naturalistycznego pojmowania człowieka. SF r. XXVIII nr 1 s. 45–53. ■ Nisargadatta Maharaj: • 1992 – Rozmowy z mędrcem. B-B., Log, ss. 140. ■ Ross, Alf: • 1973 – Idea czystości nauki a nauki społeczne. Et t. XI s. 159–171. ■ Singer, Marcus G.: • 1973 – Metaetyka a istota etyki. Et t. XI s. 121–125.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Joanna Górnicka: • 2001 – Ija Lazari-Pawłowska. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005]. T. II, s. 153–161. ■ Kleszcz, Ryszard: • 1995 – Ija Lazari-Pawłowska (1921–1994). Nekrolog. RF nr 1 s. 5–13. • 1999 – Ija Lazari-Pawłowska. Szkic biograficzny. RF nr 1 s. 3–10. ■ Nowicka-Włodarczyk, Ewa & Sztombka, Wojciech (red.): • 1993 – Prawda moralna, dobro moralne. Księga jubileuszowa dedykowana pani prof. Iji Lazari-Pawłowskiej. Ł., WUŁ, ss. 260. ■ Olech, Małgorzata: • 2007 – Ija Lazari-Pawłowska jako metaetyk i moralista. Sł., WNAP, ss. 144. ■ Szostek, Andrzej: • 2011 – Profesor Ija Lazari-Pawłowska wobec ludzkiej biedy. Et t. XLIV s. 9–18.