Miejsce w SLW: uczeń Mieczysława Kreutza.

Obszary badań: psychologia i jej metodologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 29.05.1910. Lwów (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 30.12.1972. Poznań.

Rodzice: Tadeusz Marian i Antonina Wanda z Biesiadzkich.

Matura: VI Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie (1928).

Studia: UL (1928–1934).

Magisterium: Czynność kombinowania. 10.10.1934. UL. Mieczysław Kreutz.

Doktorat: Faust i Gustaw-Konrad jako bohaterowie romantyczni. Przyczynek do psychologii typu romantyka. 24.11.1945. KUL. Juliusz Kleiner.

Habilitacja: Zapominanie nazwisk. Studium nad psychologicznymi podstawami uczenia się i nauczania. 19.12.1951. UWr.

Profesura: 29.12.1960/.

Dydaktyka: UL (1931–1935) gimnazja lwowskie: II Państwowe Gimnazjum im. Karola Szajnochy (1936) i Gimnazjum im. Adama Mickiewicza (1936–1938), Gimnazjum Państwowe w Łańcucie (1944–1945), UT (1946–1954, 1957–1961), UP (1954–1972).

Varia: Niekiedy podpisywał się: Andrzej W. Lewicki. Był zatrudniony w IPs w Krakowie (po II Wojnie Światowej).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Dorobek Lewickiego obejmuje zagadnienia psychologii eksperymentalnej poznawczej i klinicznej. Poznanie uważał za główny mechanizm adaptacji jednostki do środowiska; badał procesy abstrahowania i uogólniania, traktowane jako istotne elementy uczenia się; uwypuklał wagę abstrakcji i hipotez ogólnych w poznaniu i w konstruowaniu aparatu pojęciowego. W zakresie psychologii klinicznej starał się stosować wyniki rozważań teoretycznych w praktyce terapeutycznej. Zalecał łączenie metod eksperymentalnych z humanistycznym i holistycznym podejściem w antropologii.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Proces woluntarny. „Proces woluntarny” jest to „proces psychofizyczny, złożony z psychicznego przygotowania do działania i z samego działania. Przygotowanie do działania obejmuje takie zjawiska, jak motywy działania (pragnienia), powściągi, powstrzymujące człowieka od działania (np. lęk, wstyd itp.), a wreszcie namysł, który zwykle kończy się postanowieniem, określającym kierunek i charakter przyszłego działania.”

„Istnieją procesy woluntarne, w których po przygotowaniu nie występuje działanie.” Powstaje pytanie „od czego zależy, czy przygotowanie doprowadza do działania, czy nie? Pospolicie przyjmuje się, że czynniki decydujące o wystąpieniu lub niewystąpieniu działania tkwią w przygotowaniu.” Może to być: siła postanowienia lub siła pragnienia. „Postanowienie” bywa jednak rozumiane bądź jako chcenie, bądź jako „bliższe określenie treści chcenia”.

• Poznanie i orientacja w otoczeniu. Pozna(wa)nie można określić jako „orientację w otoczeniu, tj. jako odzwierciedlenie wskaźników wartości” zjawisk odzwierciedlanych dla poznającego i „wskaźników działania dostosowanego do sytuacji”.

„Mówiąc, że przedmioty otoczenia czy całe sytuacje mają dla jednostki taką lub inną wartość, możemy mieć na myśli dwie różne rzeczy:”

(1) „wartość biologiczną, tj. obiektywną korzyść, jaką dla zdrowia i życia organizmu” poznającego „reprezentują bodźce zewnętrzne”;

(2) „wartość behawioralną”, tj. zdolność do wywoływania określonej reakcji jednostki.

Powstaje pytanie, „czy procesy poznawcze, na które wskazują fakty postępowania ludzkiego, a w niektórych wypadkach introspekcyjne wypowiedzi człowieka, pełnią podobną funkcję, jak orientacyjne procesy u zwierząt, tzn. są odzwierciedleniem wskaźników wartości i wskaźników działania”.

Są dwa główne argumenty przeciwko takiemu postawieniu sprawy:

(1) „fakt występowania u ludzi potrzeb skierowanych na wartości nie biologiczne”, lecz np. duchowe resp. kulturowe;

(2) „swoisty, pojęciowy charakter poznawania”.

Okazuje się, że potrzeby duchowe, „powstające w toku cywilizacji” są wtórne wobec biologicznych, co nie znaczy, że są słabsze.

„Poznający nie zawsze zdaje sobie wyraźnie sprawę z tego, że jego procesy poznawcze są orientacją w działaniu.

Powodów tego jest kilka.

Przede wszystkim impulsy składające się na kinestetyczne odzwierciedlanie ruchu” są „bardzo mało dostępne introspekcji”; „wskutek tego człowiekowi nieraz wydaje się, że jego poznawanie jest oderwane od jakiegokolwiek działania”.

Po wtóre, same działania bywają często niewyraźne i słabo uchwytne, a przy tym tak zautomatyzowane, że człowiek wykonuje je, nie zdając sobie z tego sprawy. Tak jest np. przy ruchach głowy i oczu składających się na czynność przyglądania się przedmiotowi.

„I wreszcie, po trzecie, działanie polega nieraz na powstrzymywaniu się od wykonania czynności, która w danej sytuacji mogłaby doprowadzić nie do korzyści, ale do szkody. Powstrzymywanie się od działania nie jest po prostu brakiem aktywności”; stanowi ono „działanie wewnętrzne”, nieraz równie intensywne, a nawet intensywniejsze niż pozytywna aktywność.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1950^k – Zapominanie nazwisk. Studium nad psychologicznymi podstawami uczenia się i nauczania. Tr., TNT, ss. 190. • 1955^k – Mechanizm odróżniania w świetle nauki Pawłowa. P., PTPN, ss. 70. • 1957^k – Jak powstają trudności wychowawcze. W., WP, ss. 94. • 1960^k – Procesy poznawcze i orientacja w otoczeniu. W., PWN, ss. 242. • 1968^k – Psychologia kliniczna w zarysie. P., WNUAM, ss. 294.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1969^r – Psychologia kliniczna. W., PWN, ss. 488. 1972². W., PWN, ss. 490. 1974³ 1978⁴.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 2009^z – Między humanistyką a przyrodoznawstwem. Od podstaw psychologii do eksperymentalnej psychologii klinicznej. P., PTPN, ss. 216.

1.4. Artykuły:

• 1936 – Krytyka psychologii indywidualnej. PF r. XXXIX z. 4 s. 536–538. • 1947a – Psychologia ambicji. WŻ t. XVI nr 7–8 s. 644–651. • 1947b – Wpływ czynników społecznych na kształtowanie się psychiki. WŻ t. XVI nr 10 s. 865–878. • 1948 – Psychologia propagandy. WŻ t. XVII nr 10 s. 875–896. • 1952a – Pojęcie motywu w psychologii radzieckiej. STNT nr 6 z. 1–4 s. 96–99. • 1952b – Spór o czynniki dynamiczne w procesie woluntarnym jako przykład nieporozumienia terminologicznego. STNT nr 6 z. 1–4 s. 93–96. • 1957 – Abstrakcja i analiza w procesie uczenia się pojęć. SPse t. II s. 96–125. • 1959 – „Powściąg myślowy” czy lęk przed psychologią PW t. II nr 4 s. 432–435. • 1960a – Psychologiczna analiza czynników wyznaczających wyniki nauczania. PW t. III nr 2 s. 144–167. • 1960b – Rola abstrakcji pozytywnej i negatywnej w procesie uczenia się nowych pojęć. (Badania eksperymentalne.) SPse t. III s. 5–51. • 1962a – Psychologiczna analiza czynników wyznaczających wyniki nauczania. PW t. V nr 2 s. 144–167. • 1962b – Psychologiczna problematyka resocjalizacji więźniów. PW t. V nr 3 s. 290–305. • 1963a (z: Urszula Szutkowska) – Eksperymentalne badania nad ogólnością pojęć u dzieci i osób dorosłych. ZNUAM nr 42 (Filozofia. Psychologia. Pedagogika z. 6) s. 21–38. • 1963b – Główne problemy psychologii klinicznej. PP nr 6 s. 67–79. • 1963c – Prace badawcze Katedry Psychologii Klinicznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. PW t. VI nr 4 s. 60–66. • 1963d – Prace S. Błachowskiego z dziedziny psychologii klinicznej. PP nr 6 s. 81–89. • 1964 – Potrzeby niebiologiczne u człowieka i problem ich genezy. W: [Wołoszynowa 1964a^r], s. 43–54. • 1965a – Introspekcja jako przedmiot badania psychologicznego. PP nr 10 s. 34–52. • 1965b – Metody eksperymentalne w psychologii stosowanej. PP nr 9 s. 35–54. • 1965c – Psychologia wobec nauk przyrodniczych i humanistycznych. SMet nr 1 s. 47–72. • 1966a – Research on Factors of the Prisoners Resocialization. PP nr 11 s. 92–97. • 1966b – Przedmowa do: [Obuchowski 1966], s. 5–11. • 1967 – Teoretické problémy sociální adaptace osobnosti. W: [Tardy (red.) 1967], s. 23–28. • 1968 – Informacja i percepcja w procesie uczenia się pojęć. SPse t. IX s. 22–54. • 1969 (z: Danuta Kłosowska i Tatiana Martin-Pietrowicz) – Badania eksperymentalne nad czynnością kategoryzowania u osób z uszkodzeniem mózgu. PP nr 17 s. 59–74. • 1971 (z: Danuta Kłosowska, Tatiana Martin-Pietrowicz, Helena Sęk) – Learning Concepts with Various Numbers of Relevant and Irrelevant Features. PPB v. III nr 2 s. 83–90. • 1972a – Ewolucja koncepcji procesu psychicznego we współczesnej psychologii. SMet nr 9 s. 35–56. • 1972b – Program orientacyjny jako regulator zachowania. PP t. XV nr 1 s. 31–42.

2. Publicystyka: 

Bp.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Woodworth, Robert Sessions & Schlosberg, Harold: • 1963 (z: Jerzy Ekiel) – Psychologia eksperymentalna. T. I–II. W., PWN, ss. 748+596. 1966², ss. 768+634.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Hornowski, Bolesław: • 1973 – Profesor dr hab. Andrzej Lewicki. Życie i praca (29 V 1910 – 30 XII 1972) [wraz z bibliografią]. PP t. XVI nr 3 s. 283–297.