Miejsce w SLW: uczeń Władysława Tatarkiewicza.

Obszary badań: estetyka, metafizyka.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 23.04.1911. Mokra k. Rybnicy (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 30.05.1943. Laffrey k. Grenoble (Francja).

Rodzice: Kazimierz i Maria z d. Andrycz.

Matura: Państwowe Gimnazjum im. Reytana w Warszawie (1931).

Studia: UW: historia sztuki (1931–1933) i filozofia (1933–1936).

Magisterium: Rzeczywistość i jej deformacja w sztuce. 27.04.1937. UW. Władysław Tatarkiewicz.

Staż: Sorbonne i Université de Grenoble (1937–1938).

Dydaktyka: UW (1938–1939).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Miciński był przede wszystkim teoretykiem sztuki i estetykiem, ale podejmował też problematykę metafizyczno-egzystencjalną Swoją „postawę filozoficzną” streścił w następujący sposób: „Umysł ludzki może wyłonić ograniczoną ilość odpowiedzi na problematykę, jaką mu nastręcza rzeczywistość. Istnieje ich – powiedzmy – cztery, pięć. Wszystkie równie fałszywe. Rozwijają się tak od początku świata, komplikują, upraszczają, w zależności od indywidualnych struktur psychicznych i ogólnej struktury epoki.”

Wybrane kwestie szczegółowe

• Kryterium regularności. Głównym – a może nawet jedynym – sposobem uzasadnienia naszej wiary w realność podlegającego nieustannym zmianom „świata zewnętrznego” jest regularność tych zmian: to, że są one periodyczne, i to, że odbywają się na podłożu względnie trwałych substancji; regularności takich nie zauważamy w zmiennym strumieniu naszych fantazji. Można nawet powiedzieć więcej – że jedynie te regularności są realne. W życiu człowieka takie regularności są wyznaczane przez normy etyczne.

Jeśli istnienie stałych prawidłowości – i trwałego podłoża – jest warunkiem „normalnego” biegu świata, to egzystencjalny kres tego świata można sobie wyobrazić jako „rozprzężenie się” periodyczności i substancjalności.

• Sytuacja tragiczna. Nasza sytuacja jest tragiczna, gdy zdecydowaliśmy się na określone postępowanie w przekonaniu, że uchroni to nas przed „złym losem”, a tymczasem postępowanie to prowadzi właśnie do urzeczywistnienia się owego przeznaczenia. Taki fatalizm, który zakłada możliwość dokonania wolnego wyboru, trzeba odróżnić od determinizmu, który – przeciwnie – wyklucza wolność woli.

Nieograniczona wolność woli – czyli stała konieczność dokonywania wyborów – prowadzi do swego rodzaju „niewoli”: nie tylko możemy, ale i musimy zawsze coś wybrać. Aby nie stać się „niewolnikiem” takiej konieczności, trzeba – przynajmniej częściowo – wyrzec się wolności: np. tak jak się jej wyrzeka na rzecz Boga człowiek wiary.

Wolna wola jest de facto ograniczona w inny sposób: mianowicie – celem, do którego dany ciąg jej aktów zdąża. Ponieważ zaś w życiu psychicznym cel jest identyczny z przyczyną, akty woli są „zdeterminowane” przez takie „wybrane” cele-przyczyny. „Ogromna większość ludzi staje się niewolnikami raz dokonanego wyboru.” Tutaj, aby nie dać się tak „ograniczyć”, trzeba – paradoksalnie – dokonać własnowolnego samoograniczenia się.

• Dualizm psychiki. Psychika jest czymś dwoistym i to – podwójnie. Pierwsza dwoistość – to dwoistość jej elementów racjonalnych i irracjonalnych. Druga dwoistość – to dwoistość świadomych i „podświadomych” faktów psychicznych.

Jeśli chodzi o dwoistość pierwszą, to charakterystyczny jest pod tym względem nasz stosunek do śmierci. Intelektualnie rzecz ujmując, nie sposób nie uznać śmierci za życiową konieczność. Co więcej: śmierć jest „konstytutywnym elementem życia i – daleka – formuje już jego przebieg”. Ale emocjonalnie „burzymy się” przeciw tej konieczności. „Lekkomyślny stosunek do śmierci jest jednocześnie powierzchownym pojmowaniem życia.”

Pierwszy dualizm przejawia się też w relacjach z innymi ludźmi. Niektórzy głoszą maksymę: zrozumieć – to wybaczyć. A zrozumieć jakiś czyn – to tyle, co poznać jego motywy. Tymczasem „każdy czyn ma motywy, ale nie każdy zasługuje na pobłażanie”. Wybaczanie nie jest rzeczą intelektu. „Jeśli wybaczać – to w imię miłości, a nie w imię zrozumienia motywów.”

Jeśli chodzi o dwoistość świadomości i „podświadomości”, to faktów składających się na tę ostatnią nie należy rozumieć jako jakiegoś odrębnego „państwa psychicznego”: są to po prostu „fakty przed progiem świadomości”, przy czym tworzą one continuum z faktami, które ten próg przekroczyły.

• Instrument komunikacji. Język jest narzędziem ekspresji. Należy jednak pamiętać, że z jednej strony jest to narzędzie zasadniczo niedoskonałe, a z drugiej – nie jest to tylko narzędzie. Chodzi o to więc, że z jednej strony „nie wszystko da się powiedzieć zrozumiale”, z drugiej zaś sam język „wpływa istotnie” na wyrażane treści. Dlatego nie powinniśmy się poddać ani „tyranii „zrozumiałości””, ani ulec mitowi przeżyć wolnych od „domieszek językowych”. „Niepodobna sobie pomyśleć treści bez uprzytomnienia związanych z nią elementów formalnych.” Wpływ języka na wyrażane treści jest istotny, ale nie upoważnia on z kolei do „romantycznej wiary w potęgę słowa”.

„Narzędziowość” sui generis właściwa jest także logice. I ona także zarazem nie jest narzędziem doskonałym – i nie jest tylko narzędziem. Dlatego trzeba się z nią obchodzić „ostrożnie”. Logika jest „lancetem, precyzyjnym pilnikiem, piórem w ręku korektora, który bynajmniej nie ogranicza się do błędów zecerskich i arbitralnie przekreśla stronice pokryte niezbyt czytelnym pismem autora – filozofa”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne: 

Bp.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1937^z – Podróże do piekieł. W., BPM, ss. 138. • 1947^z – „Portret Kanta” i trzy eseje o wojnie. R., IL, ss. 98. • 1970^z – Pisma: eseje, artykuły, listy. K., Zk, ss. 616. • 1994^z – „Podróże do piekieł” i inne eseje. K., Zk, ss. 150. • 2011a^z – Podróże do piekieł. Eseje. W., BW, ss. 268. • 2011b^z – Treść i forma. Artykuły i recenzje. W., BW, ss. 300

1.4. Artykuły:

• 1932a – Krytyka a intelekt. GP r. IV nr 56 s. 3. • 1932b – Walka sztuki ze sztuką. Zt r. I nr 1 s. 3. • 1934a – Niektóre zagadnienia estetyki formalistycznej. MLS r. I nr 3 s. 82–85. • 1934b – W sprawie stylu romantycznego. MLS r. I nr 7 s. 205–207. • 1934c – Treść i forma. WL r. XI nr 16 s. 4. • 1935 – Metafizyka czy metoda leczenia histerii? PM r. I nr 36 s. 2, nr 37 s. 2, nr 39 s. 2. • 1936 – Materiały do eseju. Stud r. I nr 3–4 s. 11–17. • 1937a – Czy świat istnieje. PZK r. I nr 8 s. 4. • 1937b – Zagadnienia psychoanalizy. PZK r . I nr 7 s. 2. • 1938a – Dyliżans filozoficzny. At r. I nr 4–5 s. 616–624. Przekł. franc.: Diligence philosophique. Mr. 1991, ÉNB, ss. 182. • 1938b – Myśli o kartezjanizmie. At r. I nr 1 s. 147–148. • 1938c – O teoretycznych podstawach psychoanalizy. Vb r. V z. 4 s. 715–742. • 1939a – Notatki o natchnieniu. Pn r. VII nr 4 s. 3. • 1939b – O deformacji rzeczywistości w sztuce. Pol r. X nr 1 s. 7. • 1940 – O nienawiści, okrucieństwie i abstrakcji. WPPL Londyn r. I nr 10 s. 3. • 1946 – Myśli o wojnie. Na marginesie zapomnianego artykułu Freuda. OBPWZW r. VI nr 17 s. 9. • 1947 – Portret Kanta. Z r. II z. 6 s. 621–647.

2. Publicystyka:

• 1959^p – Korespondencja. Z r. XI nr 7–8 s. 978–1006. • 1968a^p – Listy. TP r. XX nr 23 s. 1, 3. • 1968b^p – Z listów do Jarosława Iwaszkiewicza. Wsp r. XIII nr 9 s. 6–7. • 1969^p – Zwierzenia przeciętnego czytelnika gazet. T r. XXV nr 11 s. 57–69. • 1995^p – Listy: Bolesław Miciński – Jerzy Stempowski. W., WNLB ss. 348.

3. Teksty literackie:

• 1933^l – Chleb z Gietsemane. W., BZ, ss. 24.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Ambrożewicz, Zbigniew: • 2003 – Esej filozoficzny Bolesława Micińskiego jako sposób poszukiwania podstaw realności świata. Op., WUO, ss. 138. ■ Burek, Tomasz: • 1973 – Bolesław Miciński: zwycięstwo nad rozpaczą. W: [Burek 1973], s. 308–332. ■ Kozłowski, Krzysztof: • 1996 –Podróże do piekieł. O eseistyce Bolesława Micińskiego. P., WPSP, ss. 204. ■ Régamey, Konstanty: • 1947 – Bolesław Miciński (1911–1943). W: [Miciński 1947^z], s. 5–27. ■ Salomon-Krakowska, Katarzyna: • 2005 – Malowanie słowami. Rzecz o filozofii Bolesława Micińskiego. Ww., WWO, ss. 358. ■ Tatarkiewicz, Władysław: • 1971 – O Bolesławie Micińskim. TP r. XXV nr 10 s. 2–3. ■ Zawadzki, Andrzej: • 2000 – Przywrócenie życia słowom. Pisarstwo filozoficzne Bolesława Micińskiego. Prin nr 27–28 s. 247–269.