Miejsce w SLW: uczeń Władysława Tatarkiewicza.
Obszary badań: historiozofia.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 30.05.1904. Warszawa.
Data i miejsce śmierci: 11.10.1943. KL Auschwitz.
Rodzice: Bronisław Franciszek i Bronisława Pelagia z d. Witowska.
Matura: Gimnazjum Męskie Towarzystwa im. hr. Maurycego Zamoyskiego w Warszawie (1922).
Studia: UW – prawo (1921–1923) i filozofia (1923–1928).
Magisterium: Poglądy etyczne Zygmunta Balickiego. 23.10.1928. UW. Władysław Tatarkiewicz.
Staż: École des Sciences Politiques i Sorbonne (1931/1932).
Doktorat: Filozofia dziejów Augusta Comte’a. 1933/1934?. UW. Władysław Tatarkiewicz.
Varia: Używał pseud.: Andrzej Witowski. Oskarżony – bezpodstawnie – o zabójstwo ministra Bronisława Pierackiego (15.06.1934). W KL Auschwitz pomagał w miarę możliwości współwięźniom (bez względu na narodowość).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Prace naukowe – i publicystyczne – Mosdorfa dotyczyły głównie historii filozofii i filozofii polityki.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Precyzacja terminologiczna. Ci, którzy domagają się zawsze i wszędzie „precyzyjnego szlifowania terminów”, powinni pamiętać o dwóch rzeczach.
Po pierwsze, jest iluzją, że precyzyjna terminologia chroni w sposób bezwyjątkowy od popełnienia błędu.
Po drugie, są sytuacje, kiedy łatwiej usunąć „pomieszanie pojęć” i wyjaśnić nieporozumienia – bez uciekania się do zabiegów precyzacyjnych. Tak jest np. w sytuacjach perswazyjnych.
- Agonia materializmu. Za filary nowoczesnego materializmu jego zwolennicy uznawali empiryzm, determinizm, infinityzm (ontologiczny) i ewolucjonizm. Okazało się, że tezy te – mające wspierać materializm – same są nie do utrzymania. „Człowiek jest nie tylko organizmem żywym, ale również – i przede wszystkim – istotą duchową.” Co więcej, nie można się obejść bez założenia o nieśmiertelności duszy. Chodzi o to, że „podstawą myślenia i działania ludzkiego” jest wiara w sens istnienia: naszego istnienia (scil. życia) i istnienia świata. A życie człowieka nie miałoby sensu, gdyby jego dusza „umierała” wraz z ciałem.
- Indywidualizm konstruktywny. Naród nie jest zwykłym, „mechanicznym” zbiorem jednostek ani nietrwałym związkiem „wrogich klas”, lecz „jednolitym organizmem”, „nierozdzielną całością historyczną pokoleń zmarłych, dziś żyjących” i tych, co przyjdą później. Dzieje narodu są „nieprzerwaną całością, a rozdział na przeszłość i przyszłość – złudzeniem”. Dobro zaś tej całości jest nadrzędne względem dobra składających się na nią grup i indywiduów. Co więcej: naród jest „największym spośród dóbr ziemskich”.
Nie znaczy to, że dobro jednostki ma się w ogóle nie liczyć; że należy odrzucić każdy indywidualizm. Nie znaczy to również, że ideałem jest każdy kolektywizm.
Z jednej strony indywidualizm twórczy ma rację bytu. Właściwe „działanie posiada samo przez się większą wartość moralną niż zaniechanie. Lepiej błądzić nawet, niż pozostawać biernym”. Nie do przyjęcia jest tylko indywidualizm bierny – nastawiony wyłącznie na obronę przed podporządkowaniem się cudzej woli. Taka obrona jest w pewnych okolicznościach działaniem irracjonalnym. Konieczność podporządkowania się dobru wspólnemu jest oczywista np. w chwilach zagrożenia. „Przy pięknym dniu lepiej iść osobno, niż łykać kurz, wzniesiony nogami współtowarzyszy drogi; ale podczas zadymki śnieżnej, gdy świata nie widać, lepiej skupić się razem, zdać się na instynkt i na przewodników.”
Z drugiej strony, są różne kolektywizmy. Co innego kolektywizm komunistyczny, a co innego „kolektywizm” klasztorny. Ktoś, kto by twierdził, że ustrój komunistyczny urzeczywistniają klasztory chrześcijańskie, zapominałby o tym, że „ustrój klasztorny polega jednak na dobrowolnym spełnianiu obowiązków. Ustrój społeczny natomiast nigdy nie jest w pełni dobrowolny: do społeczeństwa nie wstępuje się, tylko się w nim rodzi”.
- Arena historii. Zrozumienie określonego – np. współczesnego – stanu pewnego społeczeństwa wymaga poznania genezy tego stanu.
Poszczególne zjawiska dziejowe tworzące taki stan – same są splotem wielu zdarzeń. Dlatego są one skutkiem nie jednej prostej przyczyny, lecz wielu współdziałających ze sobą i niesprowadzalnych do siebie czynników. Czynniki te należą zasadniczo do jednego z czterech typów. Są to bądź czynniki ideowe (wartości moralne, normy religijne), materialne (środowisko naturalne i cywilizacyjne), wolicjonalne (świadome „chcenia” jednostek) oraz akcydentalne (okoliczności przypadkowe). Bez uwzględnienia czynników wszystkich tych typów zrozumienie – o które chodzi – jest nieosiągalne.
Dzieje ludzkie są areną walk różnych narodów – charakteryzujących się cywilizacją o różnej wartości. Przy tym „o wartości cywilizacji świadczą nie tylko szczytowi jej przedstawiciele, ale również przeciętne zapatrywania przeciętnych ludzi i wspierający się na nich ustrój gospodarczy i społeczny”. Narody należące do starszej rasy i mające starszą kulturę – są cywilizacyjnie silniejsze od narodów „młodszych”. Te ostatnie, jeśli nie wystąpią czynnie przeciw tym pierwszym, narażają się na to, że zostaną przez nie podporządkowane, a w końcu – „wchłonięte”.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
■ Jadacki, Jacek: • 1995 – Bibliografia [Jana Mosdorfa]. W: [Jadacki i Markiewicz (red.) 1995], s. 201–204.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1926k – Akademik i polityka. W., n.a., ss. 16. 19292. W., WAP, ss. 20. • 1938k – Wczoraj i jutro. Cz. I–II. W., WPM., ss. 218+268. 20052. BP., AWRA, ss. 314.
1.2. Książki (współ)redagowane:
Bp.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
• 2020z – Wobec zagadnień ustrojowych. Wybór pism. K., OMP, ss. XXII+406.
1.4. Artykuły:
• 1932 – Czy Comte był pozytywistą. PF r. XXXV z. 3–4 s. 408–427. • 1935 – Na manowcach socjologizmu. Florian Znaniecki. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (rec.). PM r. I nr 22 s. 9. • 1936a – Augustyn Jakubisiak. O zakresu do treści (rec.). PM r. II nr 34 s. 7. • 1936b – Bertrand Russell plagiatorem? PM r. II nr 47 s. 1. • 1936c – Krakowskie boje filozofów. PM r. II nr 44 s. 5. • 1936d – Obozy ideowe na zjeździe krakowskim. PM r. II nr 45 s. 4. • 1936e – Twórczość i wytwórczość. PM r. II nr 46 s. 15. • 1936f – W poszukiwaniu duszy. Daniel Rops. Świat bez duszy (rec.). PM r. II nr 36 s. 7. • 1937 – Racjonalizm i naturalizm. PM r. III nr 33 s. 3. • 1939 – Jan Łempicki. Historiozofia Hipolita Taine’a (rec.). PF r. XLII z. 2 s. 227–228.
2. Publicystyka:
• 1926p – A więc do walki. GA r. I nr 1 s. 1. • 1927p – Mowy Mussoliniego. APol r. I nr 2 s. 4–5. • 1928p – Zjednoczenie i niepodległość. APol r. II nr 8 s. 4. • 1929p – Czy jesteśmy demokratami. APol r. III nr 7 s. 7. • 1930p – Bóg i Ojczyzna. APol r. IV nr 9 s. 4–5. • 1934p – Jedność a partyjnictwo. Ospałość i swary. Szf r. II nr 19 s. 1. • 1935p – Jak konają imperia. PM r. I nr 37 s. 3. • 1937p – Wodzostwo. PM r. III nr 1 s. 8. • 1938ap – Prawo społeczeństwa reglamentowania twórczości myślowej. Pax (W) r. VI nr 1 s. 3–5. • 1938bp – Wielki nauczyciel (o R. Dmowskim). PM r. IV nr 55–56 s. 7.
Był autorem licznych tekstów (w tym recenzji) publikowanych m.in. w pismach: Akademik Polski (1927–1931), Sztafeta, Gazeta Warszawska (do 1934), Myśl Narodowa (do 1934), Prosto z Mostu (1935–1939).
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
Bp.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Kotas, Mateusz: • 2007 – Jan Mosdorf: filozof, ideolog, polityk. Krz., DWO, ss. 88.
