Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: pedagogika.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 19.04.1882. Kolonia Reden (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej).

Data i miejsce śmierci: 17.01.1974. Warszawa.

Rodzice: Roman Kazimierz i Stanisława z d. Huba (vel Hube).

Matura: IV Państwowe Gimnazjum Klasyczne (rosyjskojęzyczne) w Warszawie (1901).

Studia: UW (1901–1905), Universität Leipzig (1906–1908), Юрьевский (Дерптский) университет (1909–1912), UL (1913–1914).

Magisterium (dyplom I stopnia z prawa): Prawa narodów i prawo przyrodzone w trzech księgach Hugona Grocjusza „O prawie wojny i pokoju”. 28.05.1912. Юрьевский (Дерптский) университет.

Doktorat: Prolegomena do nauki o jakości sądów. 19.07.1914. UL. Kazimierz Twardowski.

Habilitacja: UW.

Profesura: 22.09.1924 (UP) / 1936 (UW).

Dydaktyka: Warszawskie szkoły średnie (1909–1917), m.in. Szkoła Mazowiecka (1916–1917), Szkoła Handlowa Anieli Wereckiej (1913–?), Pensja Jadwigi Sikorskiej, UP (1925–1926), UW (1926–1939, 1945–1948, 1956–1960).

Varia: Używał też (początkowo) imion w odwrotnej kolejności: Roman Bogdan. Był zatrudniony w MWRiOP (1917–1926?). Członek TNW (1931), członek korespondent PAU (9.06.1939).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Nawroczyński zajmował się przede wszystkim zagadnieniami dydaktyki, pedagogiki ogólnej oraz filozofii kultury; badał naukowe podstawy wychowania i nauczania. Podejmował również zagadnienia dotyczące zawodu nauczyciela, rozwoju myśli pedagogicznej w Polsce, relacji między szkołą a państwem oraz etosem nauki.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Życie duchowe człowieka. Na kulturę składają się zarówno pewne czynności, jak i ich wytwory.

Kultura ma dwa aspekty: zewnętrzny i wewnętrzny.

Aspekt zewnętrzny kultury to postrzeganie jej przez pryzmat całokształtu dorobku grup społecznych, zarazem jako procesu, ciągłego rozwoju. Opisem tej strony kultury zajmują się różne dziedziny wiedzy, m.in. socjologia, nauki techniczne, przyrodnicze.

Aspekt wewnętrzny kultury jest jej wymiarem czynnościowym: aksjologicznym i duchowym. Oba te aspekty związane są z twórczym działaniem człowieka. Jest to spojrzenie na kulturę od strony celów ludzkich, takich jak: przetwarzanie, przekształcanie otaczającej człowieka rzeczywistości oraz siebie samego. Procesy, które prowadzą do tych celów, to „życie duchowe” człowieka.

W kulturze duchowej należy wyróżniać:

(a) strukturę subiektywną (charakter, osobowość, wykształcenie ludzi);

(b) strukturę obiektywną (ich język, obyczaje, zwyczaje, moralność, naukę, sztukę i religię);

(c) obiektywizacje (dzieła, które są ich wytworami i należą do dóbr kultury duchowej, które odrywają się od swoich twórców i „żyjąc samodzielnie” są poddawane
(re)interpretacji).

„Możliwie bezstronnego opisu życia duchowego” powinna dostarczyć filozofia kultury. Opis ten powinien obejmować „wewnętrzny aspekt” kultury, czyli „przeżycia kulturalne, ich wytwory, procesy duchowe i cele, na które one się kierują”.

Szczególne miejsce w „życiu duchowym” człowieka zajmuje jego „życie moralne”; rozkład życia moralnego wcześniej czy później prowadzi do rozkładu całej kultury – tj. jej „śmierci”.

• Ideały pedagogiczne. Skuteczna pedagogika – to pedagogika kierująca się w odniesieniu do uczniów trzema zasadami:

(1) Uczniów trzeba nauczyć tego, „jak mają się uczyć”. Jest to najważniejsze metodyczne zadanie nauczyciela.

(2) Nie powinno się niepotrzebnie ograniczać swobody uczniów, ale też nie powinno się całkowicie eliminować przymusu. „Wbrew potocznym mniemaniom w każdym wychowaniu istnieją i muszą istnieć momenty swobody („odrębność osobnicza wychowanka”) i przymusu („służba wobec świata wartości”). Nie ma przymusu bez swobody i swobody bez przymusu.” „Usuńmy swobodę, a zamiast wychowania będziemy mieć tresurę; usuńmy przymus, a otrzymamy barbarzyński chaos.”

(3) Uczniom należy zapewnić równe, ale zarazem zindywidualizowane traktowanie w procesie edukacyjnym. Nakazem sumienia pedagogicznego jest „szacunek dla indywidualności wychowanka”. Nauczyciel musi przy tym pamiętać, że wykształcenie wymaga „najściślejszego zespolenia się indywidualności wychowanka z głęboko przez niego przyswojoną zobiektywizowaną kulturą”.

Umiejętne stosowanie się do tych zasad wymaga stałej edukacji samych ­nauczycieli (w duchu „niezależności intelektualnej i moralnej”).

• Pedagogika narodowa. „Chcąc mieć szeroki oddech, trzeba wiedzieć, co się w świecie dzieje – nie po to, aby naśladować, lecz po to, aby tworzyć na współczesnym poziomie, w sposób godny naszych wielkich tradycji.”

Dlatego „wiedza o świecie” powinna być uzupełniona wiedzą o własnym narodzie. Albowiem w życiu każdego narodu poza „zagadnieniami wspólnymi różnym narodom” są zagadnienia właściwe tylko temu narodowi. „Rzeczywisty rozwój narodu i jego kultury wymaga w każdym zwrotnym momencie szerokiej diagnozy współczesności (obserwacji, danych statystycznych i eksperymentów na własnym gruncie), diagnozy potrzeb i tendencji rozwojowych – te zaś w każdym narodzie i państwie mają swoją specyfikę.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

■ Mońka-Stanikowa, Anna • 1962 – [Bibliografia Bogdana Nawroczyńskiego]. KPed r. VII nr 3 s. 24–29.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1910^k – Mikołaj Kopernik. Szkic popularny. W., WMA, ss. 68. • 1923a^k – Uczeń i klasa. Zagadnienia pedagogiczne, związane z nauczaniem i organizowaniem klasy szkolnej. W., KP, ss. VIII+326. 1931². L., KA, ss. 392. • 1923b^k (z: Stanisław Szober i Konstanty Wojciechowski) – Wskazówki metodyczne do programu gimnazjum państwowego. Język polski. Gimnazjum wyższe. W., KP, ss. 588. • 1929a^k – O zawodzie nauczyciela. W., PTE, ss. 12. • 1929b^k – Swoboda i przymus w wychowaniu. Siedem rozpraw pedagogicznych. W., NK, ss. 208. • 1930^k – Zasady nauczania. L., KA, ss. 436. 1931², ss. 438. 1934³. 1946⁴. W., KA., ss. 432. 1946⁵. 1947⁶. Ww.-W., KA, ss. 434. 1948⁷, ss. 432. 1957⁸. Ww., O, ss. 376. 1961⁹. • 1938^k – Polska myśl pedagogiczna. Jej główne linie rozwojowe, stan współczesny i cechy charakterystyczne. L., KA, ss. 296. • 1947^k – Życie duchowe. Zarys filozofii kultury. K. & W., FPS, ss. 296. • 1950^k – Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Materiały do jego dziejów w latach 1907–1950. W., TNW, ss. 156. • 1961^k – O szkolnictwie francuskim. W., PWN, ss. 144.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1932–1934^r – Nasza walka o szkołę polską (1901–1917). T. I–II. W., KOWSP, ss. XII+488+IV+592. • 1933^r – John Mac Cunn. Kształcenie charakteru. L. & W., KA, ss. 256.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1968^z – O wychowaniu i wychowawcach. Dwanaście studiów pedagogicznych. W., PWN, ss. 280. • 1987^z – Dzieła wybrane. T. I. T. II. Zasady nauczania. W., WSP, ss. 548+327.

1.4. Artykuły:

• 1913a – Nowe dane o życiu i twórczości Br. Trentowskiego. TygPol r. II nr 29 s. 458–461, nr 30 s. 470–473, nr 39 s. 619–621. • 1913b – Prawo narodów i prawo przyrodzone w trzech księgach Hugona Grocjusza O prawie wojny i pokoju. ThP ser. II t. II z. 2 s. 47–76. • 1913c – Sąd-wytwór. Wobec teorii czynności i wytworów prof. Kazimierza Twardowskiego. PF r. XVI z. 4 s. 497–507. • 1918 – Ogólne zasady nauczania w szkole średniej. PPed r. XXXVI nr 10 s. 527–548. • 1920a – Przedmiot tzw. uczuć wiedzy a zagadnienie jakości sądów. PF r. XXIII s. 206–226. • 1920b – Wykładamy, uczymy czy nauczamy? PPed r. XXXIX nr 2 s. 49–63. • 1921a – Higiena sposobu i organizacji nauczania. W: [Kopczyński (red.) 1921], s. 60. • 1921b – Najpilniejsze postulaty dydaktyczne. W: [Z Pierwszego Zjazdu… 1921], s. 5–26. • 1923 – Teoria i praktyka wychowania. PPed r. XLII z. 1 s. 3–13. • 1926a – Dlaczego powinniśmy uprawiać pedagogikę naukową? PPed r. XLV z. 7 s. 172–176, z. 8 s. 201–206. • 1926b – Natywizm, empiryzm i konwergizm pedagogiczny. PF r. XXIX z. 1–2 s. 99–105. • 1927 – Wiadomości i umiejętności. SW r. II nr 4 s. 145–150, nr 5–6 s. 193–200. • 1928a – Główne prądy w pedagogice współczesnej. RPed ser. II t. III s. 1–28. • 1928b – Kształcenie i wykształcenie. M r. XLIII z. 2 s. 97–119. • 1929a – Dynamika zainteresowań. KPed r. I nr 1 s. 3–19. • 1929b – Zagadnienie wychowania moralnego. PPed r. XLVIII nr 1 s. 6–8, nr 2 s. 37–39. • 1930a – Podawanie i poszukiwanie. KPed r. II nr 1 s. 1–6. • 1930b – Synteza w nauczaniu. Ch r. II nr 1 s. 23–53. • 1932 – Projekt ustawy o ustroju szkolnictwa. M r. XLVII z. 1 s. 39–48. • 1934a – Twórczość pedagogiczna J.Wł. Dawida. WL r. XI nr 17 s. 4. • 1934b – Współczesne prądy pedagogiczne. W: [Łempicki S. et al. 1933–1939]. T. I. Wychowanie. Cz. II, s. 525–568. 1947². W., NK, ss. 64. • 1936a – Pedagogika życia duchowego w latach 1900–1914. M r. LI z. 2 s. 67–77. • 1936b – Trzej przedstawiciele pedagogiki pozytywnej w Polsce, (Henryk Wernic, Adolf Dygasiński, Jan Wł. Dawid). KW r. III z. 3 s. 169–171. • 1937a – Cechy charakterystyczne polskiej literatury pedagogicznej. STNW wydz. II t. XXX s. 77–79. • 1937b – Zagadnienie szkoły i państwa w naszej literaturze pedagogicznej ostatnich lat. M r. LII z. 1 s. 14–27. • 1938a – Dwa realizmy pedagogiczne. KW r VI nr 1 s. 14–26. • 1938b – Program szkolny. W: [Łempicki S. et al. 1933–1939]. T. III, s. 39–62. • 1939 – Sztuka i wychowanie. ŻS r. IV s. 1–26. • 1948 – Eros, Agape, Caritas. Poglądy na miłość w świecie helleńskim i wsród chrześcijan. STNW wydz. II t. XLI s. 9–13. • 1959a – Kazimierz Twardowski (1866–1938). KPed r. IV nr 3 s. 3–5. • 1959b – O wychowaniu estetycznym. KPed r. IV nr 1 s. 25–39. • 1962 – Pedagogika porównawcza. KPed r. VII nr 1 s. 29–47. • 1964 – Przymuszać czy wyzwalać? W: [Korniszewski 1964^r], s. 172–188. • 1970 – Potęga nauki i jej etos. SF r. XIV nr 1 s. 17–21. • 1971 – Wojna i życie duchowe. Nv nr 6 s. 20–36.

2. Publicystyka:

• 1912^p – Rząd nad światem w utopii i rzeczywistości. TygPol r. I nr 23 s. 356–359. • 1926^p – Zagadnienie szkoły jednolitej. KuPol r. XXIX nr 309 s. 7. • 1935^p – Nauczyciel. W: [Łempicki Z. (red.) 1933–1939]. T. III szp. 858–861. • 1936^p – Wychowawca. NarP r. I nr 43 s. 5–6.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Bentham, Jeremy: • 1957 – Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa. K., PWN, ss. 472. ■ Herbart, Johann Friedrich: • 1967 (z: Teodor Stera) – Pisma pedagogiczne. Ww., O, ss. LXXIV+194. ■ Kerschensteiner, Georg: • 1970 – Pojęcie szkoły pracy. Podstawowy aksjomat procesu kształcenia. Ww., O., ss. CXIV+248.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Dobrowolski, Stanisław: • 1962 – Życie i dorobek naukowy Bogdana Nawroczyńskiego. KPed r. VII nr 3 s. 3–12. ■ Dziaczkowska, Lucyna: • 2022 – Szkic do biografii pedagogicznej Bogdana Nawroczyńskiego. BPEd r. VII nr 1 s. 123–147. ■ Kostkiewicz, Janina: • 2018 – Bogdana Nawroczyńskiego koncepcja pedagogiki jako humanistyczno-społecznej nauki stosowanej. STW t. IX nr 1 s. 25–48. ■ Kotusiewicz, Alicja Anna & Mieszalski, Stefan & Mońka-Stanikowa, Anna: • 1996^r – Bogdan Nawroczyński. Uczony, humanista, wychowawca. W., WEŻ, ss. 146. ■ Mońka-Stanikowa, Anna: • 1982 – Bogdan Nawroczyński – zarys życia i twórczości [z bibliografią]. KPed r. XXVII nr 3–4 s. 3–21. ■ Nawroczyński, Bogdan: • 2013 – Mój życiorys. NP t. XX s. 83–89. ■ Nowakowska-Siuta, Renata: • 2018 – Bogdan Nawroczyński: jasność i ścisłość myśli pedagogicznej. RuPed (W.) r. LXXXVIII nr 1 s. 51–67. ■ Pęcherski, Mieczysław (red.): • 1972 – Studia z pedagogiki porównawczej. Dla uczczenia dorobku Bogdana Nawroczyńskiego. Ww., O., ss. 158. ■ Śliwerski, Bogusław & Walancik, Marek (red.): • 2020 – Bogdan Nawroczyński. Inspiracje dla współczesności. DG., WNAWSB, ss. 238. ■ Witkowski, Lech (red.): • 2020 – Bogdan Nawroczyński. Oddech myśli. K., OWI, ss. 696.