Miejsce w SLW: uczeń Janiny Kotarbińskiej.

Obszary badań: semiotyka logiczna, metodologia nauk humanistycznych, teoria prawa, ontologia, filozofia społeczna, filozofia polityki.

Koncepcje: idealizacyjna koncepcja nauki, negatywistyczna metafizyka unitarna.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 7.01.1943. Więckowice k. Brzeska.

Data i miejsce śmierci: 20.10.2009. Poznań.

Rodzice: Wojciech i Helena z d. Czuj.

Matura: LO w Międzychodzie (1956).

Studia: UP – prawo (1960–1965), UW (1963–1966).

Magisterium I (z prawa): Powinność i obowiązywanie. Problem statusu terminów teoretycznych w naukach prawnych. 15.04.1965. UP. Zygmunt Ziembiński.

Magisterium II (z filozofii): Model, prawda względna, postęp nauki. 25.02.1966. UW. Janina Kotarbińska.

Doktorat: Problemy znaczenia i obowiązywania normy prawnej a funkcje semiotyczne języka. 30.05.1967. Zygmunt Ziembiński.

Habilitacja: U metodologicznych podstaw „Kapitału” Karola Marksa. 21.12.1970. UW.

Profesura: 7.10.1976/1.04.1989.

Dydaktyka: UP (1965–1985, 1989–2009).

Varia: Był inicjatorem i redaktorem naczelnym (1975–2006) serii książkowej Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities (Rodopi/Brill). Członek-korespondent PAN (1994). Odznaczony ­KKawOPR (1991).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Głównym przedmiotem badań filozoficznych Nowaka była stworzona przez niego i szeroko rozpropagowana idealizacyjna koncepcja nauki. W ostatnim okresie twórczości położył podstawy pod oryginalną koncepcję ontologiczną negatywistycznej metafizyki unitarnej.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Performatywy. „W każdej kulturze zakładane są pewne reguły, które ustalają, kiedy o kimś, kto dokonuje pewnego działania naturalnego można powiedzieć, że dokonuje on tym samym pewnej czynności kulturowej. Reguły te ustalają więc warunki, przy spełnieniu których pewne działanie naturalne jest czynnością kulturową.”

„Ogólnie biorąc, reguły interpretacji kulturowej mają postać taką: Jeżeli osoba X dokonuje w chwili t działania naturalnego Z, to dokonuje ona czynności kulturowej C w tej samej chwili tylko wtedy, gdy spełnia w chwili t warunki W.”

„Skoro wygłaszanie (ze zrozumieniem) wszelkich wypowiedzi językowych jest czynnością kulturową, to, rzecz prosta, nie można określić wypowiedzi performatywnych jako wypowiedzi tego rodzaju, że akt ich sformułowania jest czynnością kulturową. Przy takim ujęciu wszelka wypowiedź jest wypowiedzią performatywną.”

• Wyrażanie i oznaczanie. O wyrażaniu mówi się w trzech wypadkach.

Pierwszy wypadek – to wypowiadanie stanów psychicznych, których nikt nigdy nie przeżył. Tutaj mamy do czynienia z (niepragmatyczną) relacją między dwiema klasami przedmiotów.

Drugi wypadek – to zachowanie językowe wywołane przez stan psychiczny danej osoby. Tutaj dane zachowanie językowe jest przejawem owego stanu.

Trzeci wypadek – to informowanie o własnych stanach psychicznych innych osób (ujawnianie ich). Tutaj mamy do czynienia z relacją między dwoma konkretami.

Uogólnieniem wyrażania w drugim sensie jest oznaczanie (bycie oznaką). Mówimy, że pewien stan rzeczy jest oznaką innego stanu rzeczy na gruncie określonej wiedzy i określonych reguł inferencyjnych, gdy zdanie stwierdzające pierwszy stan rzeczy informuje potencjalnie na gruncie odnośnego języka, odnośnej inferencji i odnośnej wiedzy, że zachodzi drugi stan rzeczy. Inaczej mówiąc: wypowiedź wyraża stan psychiczny, gdy sformułowanie tej wypowiedzi jest przejawem i oznaką (przy stosownych relatywizacjach) tego, iż autor wypowiedzi znajduje się w tym stanie psychicznym.

• Ekspresja i informacja. W trzecim z wymienionych wyżej znaczeń słowa „wyrażanie” – „wypowiedź wyraża jakiś stan psychiczny, gdy fakt, iż autor wypowiedzi wypowiedź tę sformułował, dostarcza komuś informacji, że znajduje się on w owym stanie psychicznym”. Tutaj „pojęcie wyrażania jest przeto zależne od pojęcia informowania”.

W obrębie informowania należy odróżnić informowanie potencjalne od informowania aktualnego.

Otóż „zdanie Z języka J informuje potencjalnie, że p, na gruncie reguł inferencyjnych R i wiedzy empirycznej W, wtedy i tylko wtedy, gdy:

(l) dla dowolnej osoby X władającej językiem J i dysponującej systemem wiedzy empirycznej W: zastosowanie przez osobę X reguł R do zdania Z (i ewentualnie do pewnych zdań wiedzy W) jest składnikiem niezbędnym warunku wystarczającego na to, by osoba ta przeżyła myśl, że p;

(2) pewna R-owa konsekwencja zdania Z (tj. zdanie powstające z zastosowania reguł R do Z) głosi, że p.

Tak więc widać z powyższej definicji, że jeżeli zdanie informuje, na gruncie reguł inferencji R, że p, to pewna R-owa konsekwencja tego zdania głosi, że p; przejawia się w tym zależność pragmatyczna pojęcia informowania od semantycznego pojęcia głoszenia.”

Z kolei „zdanie jakieś informuje aktualnie kogoś w pewnym czasie, że p, wówczas, gdy informuje ono potencjalnie, że p, i gdy ów ktoś w wyniku zastosowania stosownych reguł inferencyjnych rzeczywiście pomyślał w tym czasie, że p”.

Krótko mówiąc: „Wypowiedź wyraża stan psychiczny, gdy sformułowanie tej wypowiedzi jest przejawem i oznaką (przy stosownych relatywizacjach) tego, iż autor wypowiedzi znajduje się w tym stanie psychicznym”.

„W teorii prawa pojawiła się kiedyś koncepcja, że normy prawne są prawdziwe albo fałszywe, bo są, albo nie są, odzwierciedleniem rzeczywistości społecznej. […] Jest na pierwszy rzut oka widoczne, że koncepcja ta opiera się na pomieszaniu relacji informowania i relacji bycia oznaką; normy nic nie stwierdzają (bo nakazują czy zakazują), ale istotnie akty ich ustanowienia są oznakami, np. określonego rodzaju stosunków społecznych.”

„Sama norma jednak o niczym nie informuje.”

• Idealizacyjna koncepcja nauki. Punktem wyjścia idealizacyjnej koncepcji nauki jest rozstrzygnięcie sporu fenomenalizmu z esencjalizmem na korzyść tego drugiego. Esencjalizm głosi, że wśród własności danego przedmiotu dadzą się wyróżnić czynniki główne i uboczne; według fenomenalizmu rozróżnienie takie ma charakter czysto subiektywny.

Na gruncie esencjalizmu za główną metodę badawczą w nauce należy uznać metodę idealizacji (scil. abstrakcji), a nie – jak na gruncie fenomenalizmu – metodę indukcji. Metoda idealizacji jest „powszechnie stosowana w naukach empirycznych, począwszy od osiągnięcia przez nie progu dojrzałości. Pierwotnie nauki te stosują metodę indukcyjnego uogólniania obserwacji, a dopiero po nagromadzeniu dostatecznej ilości materiału empirycznego (obserwacji, indukcyjnych uogólnień obserwacji) możliwa jest budowa teorii wyjaśniających ten materiał: teorie te budowane są metodą idealizacji właśnie”.

Metoda idealizacji polega kolejno na:

(a) wyodrębnieniu przestrzeni (scil. zespołu) czynników istotnych dla czynnika badanego;

(b) ustaleniu struktury esencjalnej, czyli hierarchizacji tej przestrzeni przez wyodrębnienie czynników głównych i ubocznych;

(c) ustaleniu struktury nomologicznej, tj. zhierarchizowanego ciągu prawidłowości zależności określających wpływ czynników głównych na czynnik badany – z pominięciem czynników ubocznych;

(d) znalezieniu manifestacji ustalonych prawidłowości poprzez ich konkretyzację, czyli zniesienie założeń idealizujących (upraszczających).

Przez „czynniki istotne dla danego czynnika” rozumie się te czynniki, które na ten ostatni czynnik wpływają; przez „czynniki główne” – te, które są najistotniejsze.

To, że metoda idealizacji jest główną metodą nauki (w każdym razie zaawansowanych nauk przyrodniczych), nie wyklucza tego, że badacze w pewnych okolicznościach posługują się dedukcją (zamiast idealizacji), aproksymacjami (zamiast konkretyzacjami) i efektywnością (zamiast prawdziwością w sensie klasycznym).

U podłoża każdej teorii naukowej leży określona perspektywa ontologiczna, tj. założenie co do przyjmowanej klasy obrazów stratyfikacji esencjalnej (np. o wykluczeniu czynników niematerialnych) i klasy zależności między typami czynników (np. o wykluczeniu zależności nieprzyczynowych). Teoria naukowa wraz ze swą perspektywą ontologiczną stanowi orientację teoretyczną. Orientacje teoretyczne o identycznej perspektywie ontologicznej tworzą kierunek naukowy. Prześledzenie kontrowersji i korespondencji między różnymi kierunkami naukowymi (i leżącymi u ich podstaw perspektywami) na tle rozwoju praktyki poznawczej wymaga odwołania się do pojęcia „trafności esencjalnej”. Twierdzenie jest tym trafniejsze esencjalnie, im właściwsze są jego założenia (co do hierarchii czynników), jego treść (co do prawidłowości) i jego zakres (co do dziedziny zależności).

• Budowa teorii idealizacyjnej. „Poznanie czegoś, jakiegoś systemu, polega na idealizacji tego układu, a następne stopniowej jego rekonstrukcji w drodze konkretyzacji.” Można więc powiedzieć, że „nauka konstruuje fikcyjne światy równie zapamiętale” jak literatura (piękna). Nawet wszechwiedzący Bóg jest idealizacją.

„Budowa teorii idealizacyjnej przebiega w następujący sposób.

(A) Na podstawie nagromadzonej wiedzy empirycznej ustala się zespół czynników wpływających na czynnik (zjawisko) badany F oraz przeprowadza się hierarchizację tego zbioru – pewne z czynników (np. czynnik H) wyróżnia się jako najistotniejsze (główne), inne, słabiej działające na wielkość badaną, uznaje się za uboczne (np. p_k, …, p_l).

(B) Wprowadza się założenia upraszczające, które eliminują czynniki uboczne, przyrównując je do zera; zakłada się, innymi słowy, że owe czynniki uboczne nie działają. Przy tych założeniach upraszczających proponuje się hipotetycznie określoną postać zależności pomiędzy wielkością określaną a czynnikiem (czynnikami) przyjętym dla niej za główny. Uzyskane w ten sposób prawo idealizacyjne ma postać:

(l) Jeżeli p₁ = 0 i p₂ = 0 i… i p_k = 0, to F zależy od H w sposób f.

Prawo to określa, w jaki sposób czynnik główny H oddziałuje na wielkość badaną F w nieobecności czynników ubocznych p_k, p_k–1, …, p₂, p₁. Proponuje ono zatem określony obraz działania prawidłowości w czystej postaci (bez zakłóceń powodowanych przez oddziaływanie czynników ubocznych).

(C) Mając ustalone podstawowe prawa idealizacyjne, znosi się stopniowo owe założenia upraszczające i modyfikuje się owe prawa, uwzględniając wpływ kolejnych czynników ubocznych na wielkości badane. Wychodząc z prawa (1) uzyskuje się w ten sposób kolejne konkretyzacje, np.:

(2) Jeżeli p₁ = 0 i p₂ = 0 i… i p_k–1 = 0 i p_k ≠ 0, to F zależy od H i p_k w sposób f’.

Konkretyzacja ta jest twierdzeniem mniej abstrakcyjnym (zawiera jedno założenie upraszczające mniej) niż (1) i bardziej realistycznym (bo określa wpływ, jaki na wielkość badaną mają łącznie czynnik główny H i czynnik uboczny p_k). W granicznym wypadku konkretyzacja prowadzi do twierdzenia pozbawionego jakichkolwiek założeń upraszczających i określającego, jaki wpływ na wielkość badaną wywierają wszystkie czynniki, które badacz uznał za wpływające na nią, np.:

(3) Jeżeli p₁ ≠ 0 i… i p_k ≠ 0, to F zależy od H, p_k, …, p₁ w sposób f’’.

Pełna konkretyzacja prawa idealizacyjnego jest jednak na ogół niemożliwa i po pewnej liczbie kroków konkretyzacyjnych stosuje się aproksymację, czyli zakłada się, że stan faktyczny w przybliżeniu odpowiada zależności przedstawianej w danym twierdzeniu idealizacyjnym: dopuszcza się odstępstwa wartości teoretycznej danej wielkości od jej wartości empirycznej, jeśli nie przekraczają one z góry danego progu.”

• Metafizyka, mistyka i ideologia. „Metafizyka jest teorią istnienia.”

„Logika podaje warunki formalne współprzynależności do świata.”

„Nauki empiryczne są interpretacją logiki ograniczoną do naszego świata.”

Filozofia ma wiele tradycji. „Nie jest rzeczą pożądaną, by ważne elementy jakiejkolwiek tradycji filozoficznej okazywały się jawnymi fałszami.”

Mistyka nie jest zagrożeniem dla nauki. „Mistyka jest zradykalizowaną nauką.” „Droga mistyki jest podobna do drogi, jaką kroczy uczony.” „Tyle, że uczony pozostawia swoim typom idealnym pewne jeszcze atrybuty, by modelowały to, co w świecie aktualnym chce badać. Mistyk natomiast idzie tą drogą do końca. To znaczy: do nicości.”

Zagrożeniem dla nauki jest ideologia. „Kiedy ideologia miesza się do nauki, zablokowaniu ulegają nie tylko dosyć w końcu wyrafinowane mechanizmy postępu naukowego.” Zablokowaniu ulegają także „zasady zupełnie elementarne” (np. tolerancja dla teorii alternatywnych, wolność podejmowania określonej problematyki).

• Negatywizm metafizyczny. „Jest wiele światów poza światem aktualnym – światy alternatywne wobec aktualnego, jego przed- i poświaty.”

„Niektóre światy są konkretne; są to światy alternatywne względem aktualnego, ale są i światy abstrakcyjne (przedświaty), a także więcej-niż-konkretne (poświaty).”

„Świat istnieje – znaczy, iż zawiera on jakąś strukturę istotnościową. Jeśli zaś w danym świecie jeden atrybut jest istotny dla drugiego, to z powodu tego, że w świecie tym nie występują pewne sytuacje pozytywne – te z obszaru zakazu – występują zaś w miejscu każdej takiej sytuacji dziury ontyczne.”

„Powoduje to, iż istnieją wyłącznie takie światy, które mają jakąś sferę negatywną.”

„Świat tym bardziej istnieje, im mniej jest pozytywny, a bardziej negatywny.” W konsekwencji – nicość „istnieje najbardziej”: „bardziej niż tzw. świat aktualny”.

Według zwolennika negatywizmu metafizycznego rzeczywistość składa się z „tajemnic”. Negatywizm należy odróżnić od nihilizmu. Nihilista utrzymuje, że świat składa się z „tajemnic” w całości; natomiast negatywista – że tylko w części „i to w części kluczowej dla zrozumienia części jawnej czy też pozytywnej”.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1968a^k – Próba metodologicznej charakterystyki prawoznawstwa. P., WNUAM, ss. 206. • 1968b^k (z: Jerzy Kmita) – Studia nad teoretycznymi podstawami humanistyki. P., WNUAM, ss. 328. • 1971^k – U podstaw Marksowskiej metodologii nauk. W., PWN, ss. 252. Przekł. wł. (rozsz.): La scienza come idelizzazion. I fondamenti della metodologia Marxiana. Bol. 1977, Mul, ss. LXXII+370. • 1972^k – Model ekonomiczny. Studium z metodologii ekonomii politycznej. W., PWE, ss. 244. • 1973^k – Interpretacja prawnicza. Studium z metodologii prawoznawstwa. W., PWN, ss. 220. • 1974a^k – U podstaw marksistowskiej aksjologii. W., PWN, ss. 160. Przekł. bułg. (rozsz.): Oснови на марксистката аксиология. Sof., Низ, ss. 148. • 1974b^k – Zasady marksistowskiej filozofii nauki. Próba systematycznej rekonstrukcji. W., PWN, ss. 294. • 1976–1977^k – Wykłady z filozofii marksistowskiej. T. I. Dialektyka. T. II. Ontologia i epistemologia. P., WNUAM, ss. 158+168. • 1977a^k – Essays in the Marxist Methodology. A., Gn, ss. 96. • 1977b^k – U podstaw dialektyki Marksowskiej. Próba interpretacji kategorialnej. W., PWN, ss. 300. • 1977c^k – Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki. W., PWN, ss. 244. • 1980^k – The Structure of Idealization. Towards a Systematic Interpretation of the Marxian Idea of Science. D., DR, ss. X+278. • 1981a^k – Dwa szkice z nie-Marksowskiego materializmu historycznego. P., WIW, ss. 24. • 1981b^k – Trzy wykłady z nie-Marksowskiego materializmu historycznego. K., WPPWB, ss. XVIII+384. • 1981c^k – Własność (omyłkowo: Wolność) i władza. Przyczynek do nie-Marksowskiego materializmu historycznego. P., NZSAR, ss. 264. Przekł. ang.: Property and Power. Towards a non-Marxian Historical Materialism. D. 1983, DR, ss. XVIII+384. • 1982^k – O konieczności zaniku socjalizmu. Kń., In, ss. 22. • 1987^k – Oltre Marx. Per un materialismo storico non-marxiano. R., Ao, ss. 318. • 1988^k – Władza. Próba teorii idealizacyjnej. W., WSKN, ss. 192. • 1991a^k – Power and Civil Society. Towards a Dynamic Theory of Real Socialism. NY. & Lon., Gw, ss. 220. • 1991b^k – U podstaw teorii socjalizmu. T. I. Własność i władza. T. II. Droga do socjalizmu. T. III. Dynamika władzy. P., Nak, ss. 360+320+326. • 1998^k – Byt i myśl. U podstaw negatywistycznej metafizyki unitarnej. T. I. Nicość i istnienie. P., Nak, ss. 494. • 2000a^k – Gombrowicz. Człowiek wobec ludzi. W., Pr, ss. 326. • 2000b^k (z: Izabella Nowakowa) – Idealization. X. The Richness of Idealization. A., R, ss. 524. • 2004^k – Byt i myśl. U podstaw negatywistycznej metafizyki unitarnej. T. II. Wieczność i zmiana. P., ZSp, ss. 528. • 2007^k – Byt i myśl. U podstaw negatywistycznej metafizyki unitarnej. T. III. Enigma i rzeczywistości. P., ZSp, ss. 492. • 2019^k – Podmiot i system kulturowy. P., WNUAM, ss. 726.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1966^r – Naturalistyczne i antynaturalistyczne interpretacje humanistyki. P., KHFUAM, ss. 60. • 1975^r – Polish Contributions to Historical Materialism. A., Gn, ss. 139. • 1976a^r – Categorial Interpretation of Dialectics. PSPSH v. II nr 4 (nr sp.), ss. 130. • 1976b^r – Idealizational Concept of Science. PSPSH v. II nr 3 (nr sp.), ss. 126. • 1976c^r – Teoria a rzeczywistość. P. & W., PWN, ss. 320. • 1977^r – Założenia dialektyki. P. & W., PWN, ss. 262. • 1978a^r (z: Piotr Buczkowski) – Teoria ekonomiczna. Metodologia i rekonstrukcje. P., WAEP, ss. 150. • 1978b^r – Założenia materializmu historycznego. P. & W., PWN, ss. 280. • 1979a^r (z: Krzysztof Łastowski) – Konfrontacje i parafrazy. P. & W., PWN, ss. 306. • 1979b^r (z: Andrzej Klawiter) – Odkrycie, abstrakcja, prawda, empiria, historia – a idealizacja. P. & W., PWN, ss. 226. • 1982^r (z: Piotr Buczkowski i Andrzej Klawiter) – Social Classes, Action and Historical Materialism. A., R, ss. 440. • 1984^r (z: Jerzy Brzeziński) – Świadomość jednostkowa a świadomość społeczna. P. & W., PWN, ss. 252. • 1989^r – Dimensions of the Historical Process. A., R, ss. 320. • 1990a^r (z: Jerzy Brzeziński, Franceso Coniglione i Theodorus Antonius Franciscus Kuipers) – Idealization. I. General Problems. A., R, ss. 286. • 1990b^r (z: Jerzy Brzeziński, Franceso Coniglione i Theodorus Antionius Franciscus Kuipers) – Idealization. II. Forms and Applications. A., R, ss. 194. • 1992^r (z: Jerzy Brzeziński, Francesco Coniglione i Theodorus Antonius Franciscus Kuipers) – Idealization. III. Approximation and Truth. A., R, ss. 288. • 1993^r (z: Marcin Paprzycki) – Social Systems. Rationality and Revolution. A., R, ss. 432. • 1996^r (z: Andrzej Falkiewicz) – Przestrzenie świadomości. Studia nad filozofią Witolda Gombrowicza i Bolesława Leśmiana. P., ZSp, ss. 190. • 1997a^r (z: Piotr Przybysz) – Marksizm, liberalizm, próby wyjścia. P., ZSp, ss. 404. • 1997b^r (z: Jerzy Brzeziński) – The Idea of the University. A., R, ss. 222. • 1998^r (z: Ryszard Panasiuk) – Marx’s Theories Today. A., R., ss. 458. • 1999^r (z: Andrzej Klawiter i Piotr Przybysz) – Umysł a rzeczywistość. P., ZSp, ss. 456.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 2011^z – Polska droga od socjalizmu. Pisma polityczna 1980–1989. P., OIPNP, ss. 764. • 2018^z – Człowiek, ludzie. międzyludzkie. Eseje z nie-Ewangelicznego modelu człowieka. W., WNS, ss. 148.

1.4. Artykuły:

Poza tekstami wyszczególnionymi niżej opublikował ok. 180 recenzji, polemik, wstępów do prac zbiorowych itp. drobniejszych tekstów.

• 1964a – Postulat jasności i pojęcie analizy językowej w polskiej literaturze logicznej. W: [Logika w Polsce Ludowej… 1964], s. 51–79. • 1964b – Wybrane pojęcia semiotyczne w koncepcji Kazimierza Ajdukiewicza. W: [Kaczmarek (red.) 1964], s. 67–93. Toż w: FN r. XXI (2013) nr 4 s. 131–154. • 1966a – Cztery koncepcje obowiązywania prawa. RPES r. XVIII z. 2 s. 95–104. • 1966b – Koncepcja racjonalnego stanowienia norm. SMet nr 2 s. 19–33. • 1966c – O znaczeniu wypowiedzi normatywnych. Problem rozstrzygalności empirycznej twierdzeń opartych na rozumieniu tekstów normatywnych. W: [Nowak L. 1966^r], s. 27–52. • 1966d – Uogólnienia historyczne a zagadnienia idiografizmu i historyzmu. SSoc r. VI nr 3 s. 215–225. Przekł. ang.: Historical Generalizations and the Problems of Idiographism and Historicism. PSocB t. v. IX (1969) nr 2 s. 48–55. • 1967 – Pojęcie obowiązywania prawa jako teoretyczne pojęcie prawoznawstwa. SMet nr 3 s. 45–65. • 1968a – Czesław Znamierowski (1888–1967). SF r. XII nr 1 s. 233–235. • 1968b – Performatywy a język prawny i etyczny. Et t. III s. 147–158. • 1968c – Wzorce metodologii humanistyki na łamach Studiów Metodologicznych. Studia Metodologiczne t. I–V (rec.). SF r. XII nr 3 s. 165–172. • 1969a – Analiza pojęcia prawdy względnej i pojęcia prawdy absolutnej (ar.). RF t. XXVI nr 4 s. 343–348. • 1969b – Jerzego Topolskiego model metodologiczny historii. Jerzy Topolski. Metodologia historii (rec.). SF r. XIII nr 5 s. 195–204. • 1969c (z: Jerzy Kmita) – O racjonalizującym charakterze badań humanistycznych. SF r. XIII nr 5 s. 50–77. • 1969d – O założeniach i regułach interpretacji tekstów prawnych. SMet nr 6 s. 157–180. Przekł. franc.: De la rationalité du législateur comme élément de l’interprétation juridique. LA v. XI (1969) nr 45 s. 65–86. Toż w: [Perelman (red.) 1969], s. 75–86. • 1969e – Spór o definicje legalne a sposób pojmowania „prawodawcy”. PiP r. XXIV nr 3 s. 510–515. • 1969f – Uwagi o sensowności problemów światopoglądowych. Humanizm socjalistyczny. SF r. XIII (nr sp.), s. 435–445. • 1970a – Analiza etyki XX-wiecznej. George C. Kerner. The Revolution in Ethical Theory (rec.). Et t. VII s. 188–191. • 1970b – Działanie społeczne a działanie indywidualne. SF r. XIV nr 3 s. 126–135. Przekł. ang. (rozsz.): Social Action versus Individual Action. PSocB v. XXIII (1971) nr 1 s. 84–93. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 148–153. • 1970c – Kilka uwag o postulacie jasności i pojęciu analizy językowej. SS t. I s. 109–122. • 1970d – Metodologia nauki w świetle historii nauk przyrodniczych. Thomas S. Kuhn. Struktura rewolucji naukowych (rec.). SF r. XIV nr 4–5 s. 296–301. • 1970e – O prawomocności prawniczych rozumowań subsumpcyjnych. RPES r. XXII z. 2 s. 165–173. • 1970f – O zasadzie abstrakcji i stopniowej konkretyzacji. W: [Założenia… 1970], s. 123–218. • 1970g – Przyczynek do kwestii statusu ocen w języku nauki. Et t. VII s. 145–158. • 1970h – Teorie racjonalnego zachowania jako teorie modelowe. SMet nr 7 s. 59–89. • 1970i – The Problem of Explanation in Carl Marx’s Capital. PSocB v. X nr 2 s. 47–64. Toż w: QQ v. II (1971) nr 2 s. 311–3338. [Nowak L. 1975^r], s. 13–35. [Wiatr (red.) 1979], s. 49–73. Przekł. niem.: Das Problem der Erklärung in Karl Marx’s Kapital. W: [Ritsert (red.) 1976], s. 13–45. • 1970j (z: Jerzy Kmita) – The Rationality Assumption in Human Sciences. PSocB v. X nr 1 s. 43–68. • 1971a – Analiza logicznej struktury modelu ekonomicznego. Ek r. LXXI nr 6 s. 1231–1251. • 1971b – Oceny w naukach społecznych w koncepcji twórców marksizmu. SSoc r. XI nr 3 s. 5–18. • 1971c – O pojęciu wyrażania. SS t. II s. 89–98. Przekł. ang.: On the Concept of Expressing. SSES v. II (2015) s. 60–69. • 1971d – Zasady konstrukcji praw naukowych w Kapitale Karola Marksa. W: [Nowak, S. (red.) 1971], s. 15–65. • 1972a – Abstrakcja, idealizacja, model. ZN t. XVII z. 4 s. 467–489. • 1972b (z: Sławomira Wronkowska, Maciej Zieliński i Zygmunt Ziembiński) – Czynności konwencjonalne w prawie. SPr r. XI z. 33 s. 73–99. • 1972c – Filozoficzne podstawy teorii naukowej. SF r. XVI nr 3 s. 159–168. • 1972d – Idealizational Laws and Explanation. LA v. XV nr 59–60 s. 527–545. • 1972e – Laws of Science, Theory, Measurement. PhSc v. XXXIX nr 4 s. 533–547. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 15–23. • 1972f – Marksowska charakterystyka praw nauk społecznych. CzŚ r. V nr 7 s. 151–174. Przekł. ang. (rozsz.): Marx’s Concept of Law of Science. W: [Przełęcki i Wójcicki 1977^r], s. 399–416. • 1972g – Marksowska zasada wprowadzania pojęć teoretycznych. CzŚ r. V nr 6 s. 22–44. • 1972h – Marksowski model struktury klasowej społeczeństwa kapitalistycznego. SSoc r. XII 2 s. 5–47. • 1972i – Model nauk empirycznych w koncepcji twórców marksizmu. SF r. XVI nr 2 s. 35–64. Toż w: [Kmita 1974^r], s. 109–141. Przekł. ang.: The Model of Empirical Science in the Concept of the Creators of Marxism. W: [Przełęcki i Wójcicki 1977^r], s. 499–539. • 1972j – O pewnej koncepcji rozumienia. SSoc r. XII nr 4 s. 149–154. • 1972k – Prawo nauki, teoria, determinizm. O Strukturze nauki Ernesta Nagla (rec.). CzŚ r. V nr 2 s. 158–185. • 1972l (z: Andrzej Malinowski) – Problemy modelowania w teorii prawa. PiP t. XXVII nr 2 s. 86–95. • 1972ł – Studium logiki filozoficznej. Witold Marciszewski. Podstawy logicznej teorii przekonań (rec.). CzŚ r. V 8 s. 174–177. • 1972m – Teoria formacji społecznej jako teoria adaptacyjna. SSoc r. XII nr 4 s. 5–21. Toż (zm.) jako: Teoria formacji społeczno-ekonomicznej jako teoria adaptacyjna. W: [Nowak L. 1978b^r], s. 59–75. Przekł. ang.: The Theory of Socio-Economic Formation as a Theory of Adaptation Processes. W: [Buczkowski, Klawiter i Nowak L. 1982^r], s. 110–121. • 1972n – Uwagi o stosunku logiki do językoznawstwa. SS t. III s. 75–84. • 1972o – Wartość – idealizacja – wartościowanie. SF r. XVI nr 6 s. 153–163. • 1972p – Założenie o racjonalności w ekonomii marksistowskiej i Marksowskiej. RPES r. XXIV z. 4 s. 163–173. • 1972r (z: Michał Chmara) – Zasada historyzmu i teorii marksistowskiej i Marksowskiej. SSoc r. XII 3 s. 4–43. • 1973a – Dobro i zło w świetle logiki preferencji. Et t. XII s. 157–162. • 1973b – Budowa prawa idealizacyjnego. W: [Kmita 1973^r], s. 42–62. • 1973c (z: Izabella Nowakowa) – Dyrektywa dialektycznej korespondencji praw idealizacyjnych. W: [Kmita 1973^r], s. 168–180. • 1973d – Filozoficzne podstawy teorii naukowej. SF r. XVII nr 3 s. 159–168. • 1973e – Konkretyzacja prawa idealizacyjnego („rozwijanie abstrakcji”) w koncepcji Karola Marksa. W: [Kmita 1973^r], s. 63–97. • 1973f – Marksistowska dyrektywa konstrukcji teorii. W: [Kmita 1973^r], s. 111–137. • 1973g – Marksowski model wyjaśniania. W: [Kmita 1973^r], s. 111–137. • 1973h – Popperowska koncepcja praw i wyjaśniania. W: [Kmita 1973 ^r], s. 303–324. • 1973i – Pozytywistyczna koncepcja praw i wyjaśniania. W: [Kmita 1973^r], s. 277–302. • 1973j (z: Aleksandra Jasińska) – The Methodological Foundations of Marx’s Theory of Class. A Reconstruction. W: [Crosser, DeGrood i Riepe (red.) 1973], s. 141–169. Przekł. niem: Grundlagen der Marxschen Klassenthorie. Eine Rekonstruktion. W: [Ritsert (red.) 1976], s. 175–213. • 1973k – Typy idealne w koncepcji Maxa Webera. W: [Kmita 1973^r], s. 350–361. Przekł. ang.: Weber’s Ideal Types of Marx’s Abstraction. NHP H. 13 (1978) s. 81–91. • 1973l – Wartość, idealizacja, wartościowanie. SF r. XVII nr 6 s. 153–163. Przekł. ang.: Value, Idealization and Valuation. QQ v. VII (1974) nr 2 s. 107–119. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 153–159. • 1973ł (z: Izabella Nowakowa) – W sprawie zasady korespondencji w fizyce. KHNT t. XVIII nr 1 s. 33–43. • 1973m – Wymiary praktyki. Na marginesie książki St. Rainki Rola podmiotu w poznaniu. SF nr 10 s. 129–135. • 1973n – Założenia metaetyki analitycznej. Etyka t. XI (rec.). SF r. XVII nr 1 s. 173–178. • 1974a – An Outline of the Idealizational Theory of Science. TM v. VI nr 1 s. 5–26. Toż w: [Nowak L. 1975^r], sRW RW . 53–70. • 1974b – Fenomenalizm a esencjalizm. W: [Kmita 1974^r], s. 68–77. • 1974c – Istota, idealizacja, praktyka. Próba całościowej rekonstrukcji marksistowskiej koncepcji nauki. SF r. XVIII nr 7 s. 57–81. Przekł. ang.: Essence, Idealization, Praxis. W: [Nowak L. 1977^r], s. 1–28. Przekł. serb.-chorw.: Susztina, idealizacija, praksa. Dija g. XVIII (1978) br. 2–3 s. 39–69. • 1974d – Możliwość i typ idealny. SMet nr 12 s. 49–59. • 1974e – Некоторые приёмы логического анализа в Капитале Маркса. Фн g. XVII nr 4 s. 108–121. • 1974f – O dalszych problemach metody idealizacji. SF r. XVIII nr 9 s. 83–101. • 1974g – O naturze dialektyki marksistowskiej. SF r. XVIII nr 3 s. 3–20. Przekł. ang.: The Nature of Marxist Dialectics. DH v. I nr 1 s. 129–145. • 1974h – Podmiot wiedzy w epistemologii marksistowskiej. CzŚ r. VII nr 5 s. 116–125. • 1974i – Prawda względna, prawda absolutna, praktyka. W: [Krajewski W., Mejbaum i Such (red.) 1974], s. 147–178. • 1974j – Problemy metody idealizacji. SF r. XVIII nr 4 s. 153–169. • 1974k – The Methodological Status of the Rationality Assumption. SMet nr 11 s. 111–126. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 130–147. • 1974l – Założenia prawniczego pojęcia czynu. Pr nr 50 s. 129–146. • 1975a – Idealizacja i interpretacja humanistyczna. Analiza kilku punktów dyskusyjnych. SF r. XIX nr 4 s. 153–162. • 1975b – Idealization. A Reconstruction of Marx’s Ideas. PSPSH v. I nr 1 s. 25–42. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 5–14. Toż w: [Wiatr (red.) 1979], s. 75–104. • 1975c – O interpretacji adaptacyjnej. W: [Kmita 1975^r], s. 511–572. • 1975d – O jednorodności pojęcia modelu. Nd z. 6 s. 61–69. • 1975e (z: Jerzy Brzeziński, Jolanta Burbelka, Andrzej Klawiter, Krzysztof Łastowski, Sławomir Magala) – Prawo i teoria. Przyczynek do marksistowskiej metodologii nauki. SF r. XIX nr 2 s. 61–80. Toż (rozsz. z: Jerzy Brzeziński, Jolanta Burbelka, Andrzej Klawiter, Krzysztof Łastowski, Sławomir Magala i Wojciech Patryas) jako: Prawo, teoria, sprawdzanie. W: [Nowak L. 1976c^r], s. 107–133. Przekł. ang.: Law and Theory. W: [Nowak L. 1977^r], s. 61–80. • 1975f – Relative Truth, the Correspondence Principle, Absolute Truth. PhSc v. XLII nr 2 s. 187–202. Toż w: [Nowak L. 1975^r], s. 71–84. [Kuipers (red.) 1980], s. 182–190. • 1975g – The Anatomy of Anti-Marxist Criticism. PSPSH v. I nr 3 s. 40–74. • 1976a – Abstraction, Idealization, and Model. TM v. VII nr 4 s. 23–36. • 1976b – Evaluation and Cognition. PSPSH v. II nr 1 s. 42–63. • 1976c (z: Piotr Buczkowski) – Kilka uwag o przedmiocie nauk politycznych. SNP t. XI nr 4 s. 17–33. Przekł. ang.: Some Remarks on Political Science. PRT v. IX (1979) s. 19–32. • 1976d – On Some Interpretation of the Marxist Methodology. ZAW J. VII H. 1 s. 141–183. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 75–96. • 1976e (z: Piotr Chwalisz, Piotr Kowalik, Wojciech Patryas i Mirosław Stefański) – Osobliwości badań praktycznych. W: [Nowak L. 1976c^r], s. 189–213. Przekł. ang.: The Peculiarities of Practical Research. W: [Nowak L. 1977], s. 81–100. • 1976f – Theory of Socio-Economic Formations as an Adaptive Theory. W: [Nowak L. 1975^r], s. 85–102. Toż w: [Kuipers (red.) 1980], s. 65–74. • 1977a – Koncepcja historii w kategorialnej interpretacji dialektyki. W: [Nowak L. 1977^r], s. 73–104. Toż (rozsz.) jako: Historyzm metodologiczny w kategorialnej interpretacji dialektyki. W: [Cackowski i Kmita 1979^r], s. 110–148. Przekł. ang.: On the Categorial Interpretation of Dialectic. PSPSH v. II nr 4 s. 1–27. Toż w: Cac v. XII nr 2 s. 171–199. • 1977b – O strukturze procesu badawczego. ZN t. XIII z. 1 s. 24–33. Przekł. niem.: Ist das Erkenntnisprozess ein dialektischer Prozess. W: [Broekman, Pazanin i Waldenfels (red.) 1979], s. 128–142. • 1977c – Struktura dialektyki marksistowskiej. W: [Kmita 1977^r], s. 61–118. Przekł. ang.: On the Structure of Marxist Dialectics. An Attempt Towards a Categorial Interpretation. E r. XI (1977) nr 3 s. 341–363. • 1977d – The Classic and the Essentialist Concept of Truth. W: [Mey, Pinxten, Poriau i Vandomme (red.) 1977], s. 344–353. Przekł. pol. (z: Izabella Nowakowa): Klasyczna a esencjalistyczna koncepcja prawdy. W: [Klawiter i Nowak L. 1979b^r], s. 125–142. • 1978a – Humanistyka a przyrodoznawstwo. Próba analizy programu antynaturalistycznego. PAn t. XLIV z. 1 s. 119–125. • 1978b (z: Piotr Buczkowski) – O strukturze materializmu historycznego. SSoc r. XVIII nr 2 s. 5–33. • 1978c – O strukturze modelu ekonomicznego. Próba reinterpretacji. W: [Buczkowski i Nowak L. 1978b^r], s. 45–58. • 1979a – Epochs and Formations. An Attempt at a Non-Marxian Generalization of Historical Materialism. W: [Haller et al. (red.) 1979], s. 435–444. • 1979b (z: Piotr Buczkowski) – Idealizacja a istotność. Studium przypadku: Marksowska teoria klas społecznych. W: [Klawiter i Nowak L. 1979b^r], s. 59–86. • 1979c – Idealization and Rationalization. An Analysis of the Anti-Naturalist Programme. W: [Agazzi (red.) 1979], s. 283–305. • 1979d – Kategoria przedmiotowa, struktura, postęp. Idee strukturalistyczne w kategorialnej interpretacji dialektyki. W: [Łastowski i Nowak L. 1979a^r], s. 91–99. • 1979e (z: Izabella Nowakowa) – Marxism and Positivism. The Idea of Scientific Philosophy. PSPSH v. IV s. 210–232. • 1979f (z: Zygmunt Ziembiński) – Positivistic Trends versus Trends of Natural Law in Modern Comprehension of Law. W: [Łopatka i Szklennik (red.) 1979], s. 109–129. Toż w: ARS. Supplementa. V. I. Pt. I. Contemporary Conceptions of Law, s. 559–573. • 1979g – Problem adekwatności teorii w idealizacyjnej koncepcji nauki. W: [Łastowski i Nowak L. 1979a^r], s. 29–38. • 1979h (z: Sławomir Magala) – Problem historyczności poznania w idealizacyjnej koncepcji nauk. W: [Klawiter i Nowak L. 1979b^r], s. 211–225. Przekł. ang.: The Problem of Historicity of Cognngtion in the Idealizational Concept of Science. W: [Brzeziński (red.) 1985], s. 18–35. • 1979i (z: Piotr Buczkowski) – Wartości i klasy społeczne. Unitarna interpretacja aksjologii marksistowskiej w świetle adaptacyjnej wykładni materializmu historycznego. Et t. XVII s. 93–121. Przekł. niem.: Werte und Gesselschaftsklassen. W: [Honneth i Jaeggi (red.) 1980], s. 365–401. • 1979j (z: Izabella Nowakowa) – Zasada wszechzwiązku i systemowość prawdy. W: [Klawiter i Nowak L. 1979b^r], s. 125–142. • 1981a – Adaptacja i rewolucja. SSoc r. XXIII nr 4 s. 57–88. Przekł. ang.: Adaptation and Revolution. W: [Buczkowski, Klawiter i Nowak L. 1982^r], s. 346–380. • 1981b – Moment historyczny i epoka historyczna. O pewnej możliwości uogólnienia Marksowskiego materializmu historycznego. Tem r. XIV nr 3 s. 85–199. • 1982a (z: Krzysztof Łastowski) – Galileusz nauk biologicznych. K ser. A r. XXXI nr 3–4 s. 195–210. • 1982b (z: Piotr Buczkowski i Andrzej Klawiter] – Historical Materialism as a Theory of Social Whole. W: [Buczkowski, Klawiter i Nowak L. 1982^r], s. 236–280. • 1982c – Marxian Methodology Leads to the Generalization of Marxian Historical Materialism. W: [Alker (red.) 1982], s. 9–30. • 1982d (z: Izabella Nowakowa) – Miejsce teorii umysłu w kategorialnej interpretacji dialektyki. W: [Cackowski (red.) 1982], s. 81–83. • 1982e – The Notion of Material Momentum. PSocB v. XXII nr 2 s. 17–42. • 1982f – On Marxist Social Philosophy. W: [Føllesdal (red.) 1982], s. 243–275. • 1982g – Problem dialektyki przyrody. W: [Łastowski i Strzałko (red.) 1982], s. 167–185. • 1983a – Moment materialny i epoka historyczna. Próba uogólnienia Marksowskiego materializmu historycznego. Tem r. XV nr 3 s. 85–119. • 1983b – Né rivolutione né evolutione. Il probleme della transizione in un materialismo storico non-marxiano. Ra a. XL nr 50–51 s. 31–32. • 1984a – Ideologia a utopia. Przyczynek do analizy roli świadomości w ruchu formacji społeczno-ekonomicznej. W: [Brzeziński i Nowak L. 1984^r], s. 37–68. Przekł. ang.: Ideology versus Utopia. W: [Buczkowski i Klawiter (red.) 1986], s. 24–52. • 1984b – Społeczeństwo Orwellowskie. As r. XII nr 36 s. 138–152. Toż jako „Społeczeństwo Orwellowskie. Próba analizy przy założeniu nie-marksowskiego materializmu historycznego”. Vt r. III (1984) nr 13 s. 33–57. Toż w: [Brzechczyn (red.) 2009] s. 15–27. • 1985a – Człowiek i ludzie. Ob nr 9 s. 45–54. Przekł. ang.: Man and People. The Problem of the Individual in Non-Marxian Historical Materialism. STP v. XIII (1987) nr 1 s. 1–16. Toż jako: „Man vis-a-vis Others”. PSocB v. XXXII (1992) nr 96 s. 289–297. • 1985b – Marxian Historical Materialism. The Case of a Dialectically Retardated Theory. W: [Chavance (red.) 1985], s. 77–94. • 1985c – Marxism versus Positivism, that is, Dialectics in Books and Dialectics in Section. SST v. XXX nr 3 s. 195–218. • 1986a – Ne rivoluzione ne evoluzione. Il problema della transizione al. Socialismo nel materialismo storico non-Marxiano. W: [Mancina (red.) 1986], s. 235–262. • 1986b – Science, that is, Domination through Truth. W: [Buczkowski i Klawiter (red.) 1986], s. 106–122. • 1987a – A Concept of Rational Legislator. W: [Ziembiński 1987^r], s. 137–146. • 1987b – A Model of Socialist Society. SST v. XXXIV nr 1–2 s. 1–55. • 1987c – Class and Individual in the Historical Process. PSS v. XVII nr 3 s. 76–93. • 1987d – O historiozofii, antropologii, utopii i gnozie. PPolit nr 8 s. 132–161. • 1987e (z: Piotr Buczkowski i Andrzej Kalwiter) – Religia jako struktura klasowa. Przyczynek do nie-Marksowskiego materializmu historycznego. ZNUJ nr 380 (Studia Religiologica z. 20) s. 79–128. • 1988a – Intellectuals in the Age of Revolution. The Case of Socialist World. W: [Nackmayr (red.) 1988], s. 71–78. Toż w: TE v. XXV (1990) nr 1 s. 167–172. • 1988b – On Homogeneity of the Notion of Model. PSocB v. XXVIII nr 2 s. 243–249. • 1988c – O podwójnej herezji w filozofii społecznej. T r. XLIV nr 11 s. 27–54. • 1988d – Spiritual Domination as a Class Oppression. A Contribution to the Theory of Culture in Non-Marxian Historical Materialism. PhSS v. XVIII nr 2 s. 231–238. • 1988e – The Coming Revolution. RSMov v. X s. 197–125. • 1989a – A New Model of Aggression. IR v. XXVIII nr 1–2 s. 46–56. • 1989b – An Idealizational Model of Capitalist Society. W: [Nowak L. 1989^r], s. 217–258. • 1989c – Byt i myśl. Przyczynek do metafizyki unitarnej. SF r. XXIII nr 1 s. 5–18. • 1989d – Due limiti interumani alla razionalita dell’uomo. Cifra n. 1 s. 189–195. Przekł. ang.: Two Interhuman Limits to the Nationality of Man. W: [Nowak L. Paprzycki 1993^r], s. 179–204. • 1989e – Hegel i liberalizm. Zagadnienie natury historiozofii. Pis r. VIII nr 11–12 s. 126–146. Przekł. ang.: Hegel and Liberalism: On the Issue of the Natuer of Historiosophy. W: [Brzechczyn (red.) 2022], s. 57–76. • 1989f – Jednostka a system społeczny. W: [Buczkowski i Cichocki (red.) 1989], s. 71–108. • 1989g (z: Katarzyna Paprzycka) – On the Social Nature of Colonization. W: [Nowak L. 1989^r], s. 299–312. • 1989h – Some Remarks on the Place of Logical Empiricism in 20^th Century Philosophy. W: [Szaniawski 1989^r], s. 375–390. • 1990a (z: Izabella Nowakowa) – Approximation and the Two Ideas of Truth. W: [Dorn i Weingartner (red.) 1990], s. 79–93. • 1990b – Metaphor. Creativity and the Metaphysics of Deformation. W: [Brzeziński, Coniglione i Marek (red.) 1990], s. 11–29. • 1990c – Myśli są sytuacjami. ŻK r. IX nr 2 s. 83–95. • 1990d – On the (Idealizational) Nature of Economic Theories. W: [Balzer i Hamminga (red.) 1990], s. 225–246. • 1990e – Paradoxes of Social Consciousness under Socialism. SST v. XLIII nr 2 s. 159–168. • 1991a – Modernisation Profess in (Real) Socialist Countries. W: [Zapf (red.) 1991], s. 449–454. • 1991b – On Postmodernist Philosophy. An Attempt to Identify Its Historical Sense. WPer v. XXXI (1991) nr 6 s. 172–180. Toż w: [Liedman (red.) 1997], s. 123–134. Przekł. pol.: Postmodernizm. Pewna próba wykładni metafizycznej i wyjaśnienia historycznego. W: [Grudziński (red.) 1993], s. 172–180. • 1991c – Thoughts are Facts in Possible Worlds. Truths are Facts of a Given World. Dl v. XLV f. 4 s. 273–287. • 1992a – Myśl o czymś jest tym właśnie. PSFN z. 12 s. 17–63. • 1992b – On the Concept of Adequacy of Laws. An Idealizational Explication. W: [Brzeziński, Coniglione, Kuipers i Nowak L. 1992^r], s. 245–254. • 1992c – The Idealizational Approach to Science. A Survey. W: [Brzeziński, Coniglione, Kuipers i Nowak-Leszek 1992^r], s. 9–63. • 1992d (z: Izabella Nowakowa) – Truth is a ystem. An Explication. W: [Brzeziński, Coniglione, Kuipers i Nowak L. 1992^r], s. 215–235. • 1993a – Metoda zmiennych relewantnych a idealizacja. FN r. 1 nr 1 s. 67–88. • 1993b – On Creativity in Theory-Building. W: [Brzeziński, Marek, Nuovo i Matuszewski (red.) 1993], s. 131–142. . • 1993 (z: Katarzyna i Marcin Paprzyccy) – On Multilinearity of Socialism. W: [Nowak L. i Paprzycki 1993^r], s. 355–370. • 1993d – O składowych procesu wychowania w świetle nie-Ewangelicznego modelu człowieka. AUNC. Nauki Humanistyczno-Społeczne z. 258 (Socjologia Wychowania nr 10) s. 31–55. • 1993 – Post-Communist Society? STP v. XIX nr 3 s. 249–273. • 1993f – Real Marxism in Real Socialism. W: [Esquith i Wilczynski (red.) 1993], s. 39–59. • 1993g – Revolution is an Opaque Progress but a Progress Nonetheless. W: [Nowak L. i Paprzycki 1993^r], s. 237–250. • 1993h – The Downfall of Real Socialism? An Analysis of a Myth. W: [Liedman, Peterson i Rudny (red.) 1993], s. 119–138. • 1993i – The Totalitarian Approach and the History of Socialism. W: [Frentzel-Zagórska (red.) 1993], s. 45–65 • 1994a – On Ontological Assumptions of Idealizational Theory. Th v. IX nr 20 s. 19–28. • 1994b – O zagadnieniu tak zwanej transformacji ustrojowej. W: [Zamiara (red.) 1994], s. 117–129. • 1994c – Political Theory of Socialism. On the Main Paradigms of Political Power and Their Methodological and Historical Legitimation. W: [Krygier (red.) 1994], s. 77–97. • 1994d – The Idealizational Methodology and Economics. W: [De Marchi i Hamminga (red.) 1994], s. 303–336. • 1995a – Anty-cogito, magia, unitarna koncepcja etafizyki. KWsp r. II nr 1–2 s. 5–34. • 1995b – Czy nasza świadomość jest wolna? Próba unitarnej parafrazy problemu. ZK r. II nr 3–4 s. 23–36. • 1995c – Język logików i język językoznawców. W: [Pogonowski (red.) 1995], s. 483–496. Przekł. ang.: On the Status of the Logical Theory of Language. W: [Sinisi i Woleński 1995^r], s. 205–220. • 1995d – National Independence. A Model. W: [Timmermann (red.) 1995], s. 335–348. • 1995e – O granicach paradygmatu racjonalistycznego. W: [Zamiara (red.) 1995], s. 207–229. Przekł. ang.: On the Limits of the Rationalistic Paradigm. W: [Zeidler-Janiszewska (red.) 1996], s. 267–287. • 1995f – O osobowości badawczej i konieczności szkół w nauce. W: [Rodziewicz (red.) 1995], s. 17–23. • 1995g – O pojęciu nicości. W: [Paśniczek et al. (red.) 1995], s. 107–121. • 1995h – O ponowoczesności, „prawdzie absolutnej” i micie tej ostatniej w pierwszej, jak również o racjonalnym jądrze tego mitu. W: [Sójka (red.) 1995a], s. 35–57. • 1995i – Poza realizm i anty-realizm w pojmowaniu nauki. W: [Zamiara (red.) 1995], s. 111–126. Przekł. ang.: Anti-Realism, (Supra-)Realism and Idealization. W: [Herfel, Krajewski W., Niiniluoto i Wójcicki 1995^r], s. 225–241. • 1995j – Remarks on the Nature of Galileo’s Methodological Revolution. W: [Kuokkanen (red.) 1995], s. 111–126. • 1996a – Byt i nicość. Dogmat Parmenidesa i pewne jego metafizyczne implikacje. W: [Perzanowski i Pietruszczak 1997^r], s. 95–112. • 1996b – Gombrowicza model świadomości (między)ludzkiej. W: [Falkiewicz i Nowak-Leszek 1996^r], s. 81–98. • 1996c – Koniec historii czy jej powtórka? W: [Heller (red.) 1996], s. 3–40. • 1996d – Le mythe des racines marxistes du socialisme reellement existant. W: [Utopie… 1996], s. 2–37. • 1996e – O pozorności podziału filozofii na analityczną i syntetyczną. PEF nr 13 s. 2–4. • 1996f – O supozycjach i sądach. W: [Jadacki i Strawiński (red.) 1996], s. 81–88. • 1996g – Rewolucje i ich ślady w świadomości narodowej. W: [Górny (red.) 1996], s. 1–4. • 1996h – Szkoła Lwowsko-Warszawska a marksizm. BD nr 25 s. 6–8. • 1996i – The Intelligentsia and the Problem of Transition. The Case of Poland. W: [Hahn (red.) 1996], s. 66–72. • 1996j – (Unitarna) metafizyka Bolesława Leśmiana. W: [Falkiewicz i Nowak-Leszek 1996^r], s. 73–124. • 1997a – Adaptacyjna interpretacja materializmu historycznego. Przegląd. W: [Nowak L. i Przybysz 1997a^r], s. 29–69. Przekł. ang.: The Adaptive Interpretation of Historical Materialism. A Survey. On a Contribution to Polish Analytical Marxism. W: [Nowak L. i Panasiuk 1997a^r], s. 201–236. • 1997b – Efekt kresowy w procesie historycznym. W: [Nowak L. i Przybysz 1997a^r], s. 307–319. • 1997c – Na poły filozoficzny a na poły naukoznawczy esej o post-modernizmie. W: [Brzeziński i Kwieciński (red.) 1997], s. 305–330. • 1997d – On Common-sense and (Para-)Idealization. W: [Brzeziński, Krause i Maruszewski (red.) 1997], s. 289–292. • 1997e – Polskie paradoksy. Próba materialistycznego wyjaśnienia. PKP nr 18 s. 9–24. • 1997f – Uwagi o tak zwanej metodzie izolacji. W: [Mrozek (red.) 1997], s. 29–38. • 1998a – A Conception that is Supposed to Correspond to the Totalitarian Approach to Realsocialism. W: [Siegel (red.) 1998a], s. 91–108. Przekł. niem.: Totalitarismus und Realsozialismus. Eine Konzeption zur Aufhebung des Totalitarismusansatzes. W: [Siegel (red.) 1998b], s. 81–193. • 1998b (z: Izabella Nowakowa) – Model(s) and Experiment(s) as Homogeneous Families of Notions. W: [Shanks (red.) 1998], s. 305–320. • 1998c – O metaforze. W: [Wrzosek (red.) 1998], s. 341–355. • 1998d – O ukrytej jedności nauk społecznych i nauk przyrodniczych. Na r. XLVI nr 1 s. 11–42. Przekł. wł.: L’unità nascosta di scienze sociali e scienze naturali. W : [Coniglione i Poli (red.) 2004], s. 237–273. • 1998e – Struktura dogmatu. BD nr 31 s. 10–12. • 1998f – Struktura myśli prowincjonalnej. PByd r. IX s. 8–20. • 1999a – On the Concept of Nothingness. Ax v. VII nr 1–3 s. 381–394. • 1999b – Unifikacja liberalnego i Marksowskiego modelu człowieka. W: [Kozielecki (red.) 1999], s. 162–180. • 1999c – Zagadka punktu wyjścia. W: [Klawiter, Nowak L. i Przybysz 1999^r], s. 43–71. • 1999d – Zygmunta Ziembińskiego koncepcja interpretacji. Pewne komentarze, dopełnienia i implikacje. W: [Klawiter, Nowak L. i Przybysz 1999^r], s. 423–435. • 2000a – Hipoteza logicznej sprzeczności zmiany. Próba parafrazy unitarnej. W: [Piotrowska, Szcześniak i Wiśniewski (red.) 2000], s. 219–225. • 2000b – O Bogu i światach boskich. Pret r. II (nr sp. Teizm i ateizm w filozofii), s. 9–22. • 2000c – O dialektyce w metafizyce unitarnej. W: [Dębowski i Hetmański (red.) 2000], s. 37–49. • 2000d – O metodzie kwadratu logicznego w metafizyce (na przykładzie metafizyki unitarnej). W: [Hartman (red.) 2000], s. 40–54. • 2000e – On the Common Structure of Science and Religion. W: [Sienra (red.) 2000], s. 317–343. • 2000f – O stylach i dewiacjach filozofowania. W: [Pelc 2000^r], s. 233–240. • 2001a – Chichot heglowski, czyli marksizm i liberalizm w polityce polskiej. W: [Toeplitz (red.) 2001], s. 62–85. • 2001b – Jak pojmować życzliwość wobec bliźniego. PFNS r. X nr 3 s. 312–323. • 2001c – O pluralizmie metafizycznym. W: [Glinkowski, Nowaczyk i Piórczyński 2001^r], s. 9–20. • 2003 – O prognozie totalitaryzacji kapitalizmu. Próba oceny po dwudziestu latach. W: [Brzechczyn (red.) 2003], s. 361–401. • 2004a – O metodologii Karola Darwina. W: [Łastowski (red.) 2004], s. 13–57. • 2004b – O pewnej metafizycznej zagadce Leibniza. W: [Malinowski J. i Pietruszczak (red.) 2004], s. 179–191. • 2005a – O interpretacji filozoficznej i historyczno-filozoficznej. W: [Krajewski W. (red.) 2005], s. 262–266. • 2005b – On the Collective Subjects in Epistemology. The Marxist Case and a Problem for the African Viewpoint. W: [Hamminga (red.) 2005], s. 117–128. • 2005c – O prawomocnych strategiach obrony prawa przed empiryczną refutacją. W: [Kmita, Kotowa i Sójka 2005^r], s. 125–138. • 2006a – Kawał(ecz)ek Całości w sensie metafizyki unitarnej. W: [Orlik (red.) 2006], s. 17–39. • 2006b – O metafizyce unitarnej, Całości i filozofii – dyskusja. W: [Orlik (red.) 2006], s. 40–64. • 2007a – Marksizm dzisiaj. PFNS r. XVI nr 3 s. 285–292. • 2007b – Pewne parafrazy pojęcia substancji. PFNS r. XVI nr 3 s. 293–307.

2. Publicystyka:

Opublikował ok. 250 tekstów publicystycznych różnej objętości.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

• 1986 – Autobiogram. RF t. XLIII nr 3–4 s. 363–369.

■ Brzeziński, Jerzy et al. (red.): • 2002 – Odwaga filozofowania. Leszkowi Nowakowi w darze. P., WFH, ss. 596. • 2007 – The Courage of Doing Philosophy. Essays Presented to Leszek Nowak. A., R, ss. 472. ■ Czajkowski, Waldemar: • 2016 – Filozofia społeczna Leszka Nowaka w perspektywie historycznej i systematycznej. CS z. 42 s. 53–73. ■ Klawiter, Andrzej & Łastowski, Krzysztof: • 2001 – Leszek Nowak. W: [Mackiewicz (red.) 2001–2005]. T. II, s. 96–112.