Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: logika formalna, metodologia, epistemologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 10.10.1897. Kijów (obecnie Ukraina). W jednej z autobiografii: powiat Wilejka (obecnie Litwa).

Data i miejsce śmierci: 21.06.1995. Kraków.

Rodzice: Stanisław i Maria z d. Bohomolec.

Matura: Realna Szkoła Średnia i Kijowska Czwarta Studencka Szkoła Podchorążych w Kijowie (1916).

Studia: UW (1921–1924, 1929–1937).

Doktorat: Opis aktów, za pomocą których może być zbudowany system formalny teorii dedukcji. 6.02.1933. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Habilitacja: Pierwsze systemy semantyki Leona Chwistka. 28.04.1961. UJ.

Profesura: Wniosek Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego UJ (19.05.1967) o mianowanie go profesorem nadzwyczajnym został odrzucony przez MOiSW.

Dydaktyka: WSNSK, UJ (1948–1967), WSP w Krakowie (?…1960…?).

Varia: Członek honorowy PTF (1987).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Pasenkiewicz zajmował się teorią czynności poznawczych, czyli wiedzotwórczych, oraz wyrażeń poznawczych, czyli takich, które zdają sprawę z rezultatów nabywania wiedzy. Uważał, że logika powinna objąć swymi badaniami nie tylko rozumowania „wiedzotwórcze”, lecz także skuteczne metody osiągania wszelkich „ważnych celów ludzkich”.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Czynności poznawcze. Czynności poznawcze – to czynności „zmierzające bezpośrednio lub pośrednio do wiedzy o przedmiotach, zjawiskach lub stanach rzeczy”. Wśród czynności poznawczych dadzą się schematycznie wydzielić następujące grupy.

Po pierwsze, mogą to być czynności wstępne, czynności właściwe oraz czynności polegające na budowaniu systemów dedukcyjnych lub teorii empirycznych.

Do czynności wstępnych, stanowiących konieczny warunek przeprowadzenia czynności właściwych, należą: podział logiczny i klasyfikacja, porządkowanie i szeregowanie oraz definiowanie.

Czynności właściwe – to konstatowanie i rozumowanie.

Konstatowanie polega na uznawaniu zdań wyłącznie na podstawie doświadczenia. Może być ono bezpośrednie i pośrednie. Konstatowanie bezpośrednie – to uznawanie jakiegoś zdania na podstawie jednorazowego aktu spostrzegania. Natomiast konstatowanie pośrednie – to uznawanie jakiegoś zdania na podstawie wielokrotnych spostrzeżeń lub informacji o cudzych doznaniach.

Z kolei rozumowanie – czyli uznawanie zdań ze względu na inne uznane już zdania – może być proste lub złożone.

Rozumowanie proste – to, po pierwsze, wnioskowanie: uznawanie następstw na podstawie racji (scil. wnioskowanie dedukcyjne) lub uznawanie racji na podstawie następstw (scil. wnioskowanie redukcyjne); po drugie, rozumowanie proste może polegać na dobieraniu zdań spełniających określone warunki poznawcze (np. nadających się do uznania za prawdopodobne lub do przyjęcia jako supozycje).

Natomiast rozumowanie złożone polega na uznawaniu zdań na podstawie nie jednej czynności, lecz wielu czynności.

• Nauka w życiu człowieka. „Wielką wagę dla dalszego rozwoju nauki naszych czasów – ma powstanie międzynarodowej społeczności naukowców, której autorytet stale wzrasta. Jest to niezwykła społeczność. […] Sukcesy jednostek są sukcesami i radością całej społeczności naukowej.”

„Nauce zawdzięcza człowiek całą swą ogromną wiedzę o świecie. […] Nauka napełnia treścią życie ludzi, porywa i wzbogaca umysł człowieka. A jednak nie wystarcza; nie uśmierza tego, co można by nazwać pierwotnym niepokojem człowieka. Nie daje pełnej afirmacji życia.”

„Człowiek obdarzony intelektem wie, że umrze. Jest to wiedza w pewnym sensie abstrakcyjna, niepowiązana z emocjonalnymi stanami obawy i przygnębienia. Człowiek, poza chwilami dużego zagrożenia, nie troszczy się o śmierć, nie myśli o niej. Jednak w chwilach zwątpień, w chwilach rozmyślań – zwłaszcza w obliczu śmierci bliskich – śmierć pojawia się jako realny i nierozwiązany problem.

Działający celowo człowiek szuka odpowiedzi na pytanie: Jaki cel ma życie? Nauka na takie pytania nie daje odpowiedzi. Ale czy nie jest w stanie pomóc człowiekowi?”

„Rozwój […] materialnego kosmosu doprowadził do powstania istot obdarzonych intelektem. Powstanie ich jest niezbędnym ogniwem w tworzeniu się przyszłych stanów rzeczy, i koniecznym skutkiem stanów poprzedzających. […] Te konieczności stanowią pozasubiektywną, dodatkową wartość życia i mogą występować jako racjonalne argumenty w chwilach zwątpienia.”

„Istotnym problemem jest także atrakcyjność życia ludzkiego. […] Nauka i ogólny rozwój wiedzy – czyni życie ludzkie bardziej atrakcyjnym.” Jest tak dlatego, że „podstawowe czynności naukowe: gromadzenie i systematyzowanie wiedzy o świecie, a także konstrukcje teorii naukowych – zaspokajają istotne potrzeby intelektualne człowieka.

Natomiast twórczość naukowa wymaga ostrego widzenia, pamięci, wyobraźni. Zanikają one z upływem lat. […] Ale zainteresowanie światem pozostaje. Tylko, że badania zastępuje kontemplacja, a twórczość – lektura. […] Utratę radości „osiągania” – kompensuje radość wiedzy.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1961^k – Pierwsze systemy semantyki Leona Chwistka. K., WUJ, ss. 150. • 1963–1965^k – Logika ogólna. T. I–II. W., PWN, ss. 178+134. 1968², ss. 374. 1979³, ss. 128. 1980⁴. 1986⁵.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1961–1963^r – Leon Chwistek. Pisma filozoficzne i logiczne. T. I–II. W., PWN, ss. XXXII+278+XXII+310.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1962 – Analiza i krytyka teorii wielości rzeczywistości L. Chwistka. SF r. VI nr 1 s. 65–92. • 1966 – Konstrukcja tautologii zdań w pewnym modelu procesu poznawczego. ZNUJ. Prace z Logiki z. 2 s. 7–19. • 1968 – Z badań nad podstawami teorii wyrażeń. ZNUJ. Prace z Logiki z. 3 s. 57–69. • 1969a – Schemat konstrukcji języków naturalnych. W: [Gumański 1969^r], s. 297–303. • 1969b – Z badań nad podstawami teorii wyrażeń poznawczych. Cz. I–II. ZNUJ. Prace z Logiki z. 4 s. 13–23. • 1973 – Struktura i funkcje poznawcze wyrażeń zdaniowych. ZNUJ. Prace Filozoficzne z. 3 s. 24–31. • 1976 – The Model Method of Solving Epistemological Problems of Logic. ZNUJ. Prace Filozoficzne z. 6 s. 51–73. • 1988 – Nauka w życiu człowieka (ar.). RF t. XLV nr 4 s. 395–398. • 2001–2002 – Rozmyślania o wartościach społeczno-etycznych. KoW nr 17–18, s. 34–51.

2. Publicystyka:

• 1996^p – Jak zostałem socjalistą. Zd r. XIX nr 4–5 s. 76–79. • 1987^p – Ze wspomnień kijowskich. PLA t. VI nr 11–12 s. 4–30.

3. Teksty literackie:

Bp.

4. Przekłady:

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Kabziński, Jacek K.: • 1988 – Kazimierz Pasenkiewicz. Życie i twórczość. RF t. XLV z. 4 s. 398–403. • 2000 – Kazimierz Pasenkiewicz (1897–1995). W: [Miklaszewska i Mizera (red.) 2000], s. 291–297. ■ Perzanowski, Jerzy: • 1998 – Kazimierz Pasenkiewicz (1897–1995). RML nr 32 s. 113–119.