Miejsce w SLW: uczennica Mieczysława Kreutza.
Obszary badań: psychologia rozwojowa, metodologia i historia psychologii.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 25.08.1923. Myślenice.
Data i miejsce śmierci: 27.02.2019. Wrocław.
Rodzice: Stefan i Stefania z d. Bednarz.
Matura: Gimnazjum im. M. Kromera w Gorlicach (1945).
Studia: UWr (1946–1950).
Magisterium: Analiza i porównanie wyników badań inteligencji werbalnej i praktycznej. 21.06.1960. UWr. Mieczysław Kreutz.
Doktorat: Analiza zachowania się pod wpływem trudności. 31.06.1961. UWr. Mieczysław Kreutz.
Habilitacja: Oporne zachowanie się i jego odmiany. 5.06.1968. UWr.
Profesura: 1.02.1991/.
Dydaktyka: UWr (1948–1993).
Varia: Stała profesura nadzwyczajna: 1.02.1992. Odznaczona KKawOPR (1983).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Porębska zajmowała się psychologią rozwojową i psychologią osobowości. Poddała analizie zjawisko oporu psychicznego i zachowania w obliczu trudności.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Zachowania oporne. Są wymagania, które stawiane ludziom wywołują w nich opór (przekorę, upór, negatywizm).
Zachowania oporne są rezultatem czynników zewnętrznych („związanych z wymaganiem i sytuacją, w której [wymaganie] jest postawione”) i wewnętrznych („pełniących funkcję sterującą w tych zachowaniach”). Dzielą się one na: (a) „opór wobec polecenia przerywającego wykonywaną czynność, związany z trudnością zmiany struktury aktualnego działania”; (b) „opór wobec polecenia otrzymanego w sytuacji stresu”; (c) „opór pod wpływem nastawienia – postawy przeszkadzającej wykonaniu polecenia”; (d) „opór zastosowany jako środek do wywarcia nacisku na wydającego polecenie”; (e) „opór wynikający ze specyficznej orientacji w sytuacji lub jej następstwach”.
Obserwacje pokazują, że najczęstszym typem zachowania opornego jest opór (a); jest on zwykle motywowany obroną przez przeciążeniem.
Przeprowadzone badania upoważniają do sformułowania następujących wskazówek praktycznych, jak postępować wobec zachowań opornych:
(1) Należy różnicować traktowanie jednostek stawiających opór; przeciwskuteczna jest zwłaszcza każdorazowa reakcja polegająca na negatywnej ocenie opierającego się i zmuszaniu go do ustępstwa, odwołując się do swojej przewagi fizycznej lub moralnej.
(2) Likwidacja oporu wymaga liczenia się z konkretnymi warunkami, które determinują ten opór.
(3) Odpowiedni sposób postępowania wobec opornego należy dostosować do rodzaju tego oporu. W wypadku (a) można np. pozwolić opornemu, aby dokończył aktualne działanie lub przekonać go do odłożenia tego działania na później. W wypadku (b) należy odłożyć postawienie wymagania, gdyż na ogół każde dodatkowe wymaganie zwiększa stres. W wypadku (c) trzeba próbować zmienić nastawienie osoby opornej lub osłabić to nastawienie. W wypadku (d) powinno się albo nie ustępować pod presją danej osoby, albo ignorować zachowanie oporne. W wypadku (e) daje się łatwo usunąć przez zmianę złej orientacji w zaistniałej sytuacji.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1964k – Analiza zachowania się pod wpływem trudności. Ww., PWN, ss. 76. • 1968k – Oporne zachowanie się i jego odmiany. Ww., PWN, ss. 144. • 1982k – Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości. W., WSP, ss. 272. 19912.
1.2. Książki (współ)redagowane:
• 1985r – Środowisko społeczne a rozwój psychiczny człowieka. Ww., WUWr, ss. 256. • 1991r – 40 lat psychologii w Uniwersytecie Wrocławskim. Historia, kierunki rozwoju i aktualne osiągnięcia. Ww., WUWr, ss. 136. • 1993r – Kształtowanie się postaw rozwoju psychicznego człowieka w rodzinie. Ww., WUWr, ss. 140.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
Bd.
1.4. Artykuły:
• 1957a – Analiza procesu rozwiązywania arytmetycznych zadań tekstowych. SPed t. IV s. 66–97. • 1957b (z: Marian Kulczycki) – Projekt organizacji pracy psychologicznej dla potrzeb szkoły. NS r. VIII nr 1 s. 73–81. • 1983 – Pozycja zajmowana przez dziecko w rodzinie jako wynik i perspektywa rozwoju psychicznego. PW t. XXVI nr 1 s. 18–26. • 1964 – O przeżyciu trudności. AUW. Nauki Pedagogiczne t. IV s. 197–213. • 1995a – Rozwój człowieka jako kształtowanie się organizacji funkcjonalnej jednostki w ciągu życia. KPPR t. III nr 1 s. 3–15. • 1995b – Rozwój człowieka rozpatrywany z punktu widzenia kształtowania się organizacji jego funkcjonowania. AUW. Prace Psychologiczne t. XXXVIII s. 119–127. • 2009 – Co warto wiedzieć o procesie rozwoju człowieka, gdy próbujemy ingerować w jego przebieg. W: [Czapiga (red.) 2009], s. 26–33. • 2013 – Rozwój psychiczny człowieka: koncepcja funkcjonalna. W: [Straś-Romanowska (red.) 2013], s. 79–93. • 2015 (z: Alina Czapiga i Maria Straś-Romanowska) – Historia Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego. W: [Szablicka (red.) 2015], s. 137–148.
2. Publicystyka:
Bd.
3. Teksty literackie:
Bd.
4. Przekłady:
Bd.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Czapiga, Alina: • 2019 – Prof. dr hab. Maria Porębska (1923–2019). PsR t. XXIV nr 2 s. 5–9.
