Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.
Obszary badań: psychologia deskryptywna, medycyna (w szczególności psychiatria).
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 31.01.1874. Czerwińsk k. Płońska.
Data i miejsce śmierci: 24.01.1945. Warszawa.
Rodzice: Mikołaj i Maria z d. Pielacińska.
Matura: Gimnazjum w Warszawie.
Studia: UL – prawo (1895–1900) i medycyna (1897–1900). Studia prawnicze zostały zakończone absolutorium.
Doktorat I (z medycyny): 2.05.1900. UL.
Doktorat II (z filozofii): O tzw. sądach przedstawionych: ich znaczenie i istota. 2.04.1900. UL. Kazimierz Twardowski.
Staż: Universität Heidelberg (1900–1903).
Dydaktyka: Szkoły warszawskie – m.in. Kursy Katolickiego Związku Kobiet (1906–1908).
Varia: Teksty francuskie wydawał pod nazwiskiem: Pierre Prengowski – a niektóre niemieckie pod nazwiskami: Pregowski, Pregowsky, Prengowski. Był zatrudniony w Szpitalu Jana Bożego w Warszawie (1908–1912), w Zakładzie Leczniczym dla Chorych Umysłowo Mariówka (1912–1940), w Rosyjskim Szpitalu Wojskowym w Modlinie (1914–?), w Szpitalu dla Umysłowo Chorych w Świeciu na Pomorzu – w czasie Wojny Polsko-Bolszewickiej (1920). Podczas II Wojny Światowej ukrywał się pod nazwiskiem: Bronisław Kurowiecki.
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Badania Pręgowskiego dotyczyły trzech dziedzin: filozofii, pedagogiki i medycyny.
W zakresie filozofii – Pręgowski analizował strukturę przedstawień wyobrażeniowych i pojęciowych, a także m.in. relację między sądami twierdzącymi i przeczącymi (które „wydają się mieć raczej charakter bierny”) oraz tzw. sądami spostrzeżeniowymi (które „są zawsze sądami twierdzącymi”).
W zakresie pedagogiki – Pręgowskiego interesowały m.in. ideały wychowawcze i rola studiów filozoficznych w wychowaniu.
W zakresie medycyny (klinicznej) – Pręgowski prowadził przykładowo wielomiesięczne doświadczenia nad pacjentami, u których rozpoznawano neurastenię cykliczną (resp. „obłąkanie przemienne”); doświadczenia te doprowadziły go do wniosku, że istotą tej choroby są schorzenia układu naczyniowo-ruchowego, a zaburzenia umysłowe są tylko objawem tych schorzeń.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Pojęcie, sąd i uwaga. W niektórych ujęciach składnikami przedstawień własności jakiegoś przedmiotu, stosunków między jakimiś przedmiotami, a także pojęć są sądy: wydane lub przedstawione. Na gruncie tych ujęć – w pierwszym wypadku przedstawienie polega na tym, że do wyobrażenia przedmiotu mającego daną własność lub przedmiotów, między którymi zachodzi dany stosunek, dołącza się sąd stwierdzający „odrębność” tej własności lub stosunku. W drugim natomiast wypadku pojęcie pewnego przedmiotu zawiera – poza wyobrażeniem przedmiotu podobnego – sąd, że ten ostatni przedmiot posiada pewną własność, której on de facto nie posiada.
Analiza przedstawień – a w szczególności pojęć – dokonana w drodze introspekcji sądów takich nie wykrywa. Tym, co decyduje, że przedstawiamy sobie nie jakiś przedmiot, lecz jego własność – albo nie jakieś dwa przedmioty, lecz stosunek, który między nimi zachodzi – jest uwaga. To właśnie koncentracja uwagi na dany przedmiot, na dane jego własności lub na dane stosunki zachodzące między przedmiotami, sprawia, że np. spostrzegamy je właśnie, a nie sam przedmiot lub przedmioty, kiedy spostrzegamy ten przedmiot lub przedmioty „nie zwracając uwagi” na jego własności lub relacje między nimi. Przedmioty i ich własności istnieją dla naszego umysłu dopiero po ich zauważeniu. Przy tym zauważamy własności w ten sam sposób, jak zauważamy przedmioty, które te własności mają: np. „zauważamy kolor tablicy dokładnie w ten sam sposób, w jaki zauważylibyśmy tę tablicę w całości”. Podobnie „stosunków stajemy się świadomi w taki sam sposób, w jaki stajemy się świadomi przedmiotów lub ich własności”.
- Ideał wychowawczy. „Zadanie wychowania polega na harmonijnym, wszechstronnym rozwijaniu typu ludzkiego oraz przede wszystkim na przygotowaniu do należytego spełniania obowiązków względem siebie i otoczenia, a w pierwszym rzędzie narodu.”
Aby spełnić to zadanie – w umysły wychowanków trzeba wpoić określony ideał wychowawczy. Wygląda on w szczegółach następująco.
„Osobnik ludzki, mający stanowić ideał wychowawczy, jest przede wszystkim jednostką prawidłowo rozwiniętą i zdrową cieleśnie; zna w ogólnych zarysach niebezpieczeństwa, jakie zagrażają życiu i zdrowiu ludzkiemu, oraz umie troszczyć się o zachowanie zdrowia. Dobrobytem materialnym nie gardzi, nie przytłumia całkowicie swych potrzeb materialnych, lecz dąży do zapewnienia bytu sobie i ewentualnie swojej rodzinie, do czego też jest odpowiednio przygotowany. Miłuje porządek i organizację, posiada zamiłowanie czystości, jest oszczędny i przede wszystkim pracowity. Nie tylko pracę miłuje, ale także ją szanuje bez względu na jej przedmiot i dziedzinę.
Ale osobnik ten wie, że potrzeby materialne, oparte na głównych popędach cielesnych, nie wypełniają bynajmniej całego życia człowieka; że obok nich istnieją potrzeby wyższe, duchowe. Te wyższe potrzeby duchowe są w nim odpowiednio rozwinięte wraz z właściwościami duchowymi, jakie idą z nimi w parze.
Osobnik ten jest jednostką o rozwiniętym poczuciu własnej osobowości oraz o wysokiem poczuciu własnej godności i honoru. Szanuje on poczucie osobowości i godności innych ludzi i widzi w nich równych sobie bliźnich, na których szczęściu mu zależy i do których szczęścia rad się przyczynia; niesie im chętnie pomoc; jest gościnny, towarzyski, wyrozumiały. Posiada rozwinięte uczucia etyczne. Umie odczuwać piękno i posiada potrzeby artystyczne. Miłuje prawdę, pożąda wiedzy i rozszerzenia swych widnokręgów myślowych.
Przejęty jest uczuciami, jakie towarzyszą gruntownemu zrozumieniu zagadnień, dotyczących istoty, początku oraz końca wszechrzeczy, tj. uczuciami filozoficzno-religijnymi.
Jest świadom tego, że należy do całości, stanowiącej naród i że wobec tej całości ma obowiązki.” „Jest przywiązany do tego wszystkiego, co się składa na tę całość, do jej przeszłości, bohaterów, pamiątek, tradycji, języka, ziemi, a przede wszystkim do tych wszystkich bliźnich, bez względu na ich różnice, którzy wraz z nim należą do tej całości. Chętnie podporządkowuje tej całości swoje sprawy osobiste i żadnych poświęceń dla niej nie uważa za zbyt wielkie. Przy tym rozumie ze względu tak na tę całość, jak nie mniej także na swobodny rozwój i bezpieczeństwo osobiste, doniosłość i potrzebę organizacji państwowej oraz posiada przede wszystkim jeden z jej warunków – poszanowanie prawa.
W postępkach swoich osobnik ten jest rozważny. Jasna myśl i chłodna ocena poprzedzają jego czyny. Umie panować nad swoimi stanami duchowymi i nie dopuszcza do ich bezpośredniego wyrażania się w objawach cielesnych. Rozwinięta w nim i dobrze skierowana ambicja pobudza go do postępków dodatnich czy to dla własnego rozwoju czy dla dobra publicznego lub idei.
Jego władze intelektualne są wszechstronnie rozwinięte. Umie on dobrze spostrzegać, samodzielnie i ściśle myśleć, jest krytyczny i gruntowny w sądzeniu i ocenach. Jest, nadto, pomysłowy i twórczy; umie prędko orientować się i znaleźć wyjście w trudnej sytuacji.
Wiedzę posiada taką, jaka jest niezbędna z jednej strony do rozwinięcia w nim odpowiednich uczuć i popędów, z drugiej do samoistnego kierowania własnym rozwojem oraz spełniania obowiązków względem siebie i otoczenia a przede wszystkim narodu.
Omawiany typ wychowawczy będzie zatem osobnikiem o światłym umyśle, prawym sercu, wyrobionej woli i wielkim poczuciu godności własnej oraz poszanowaniu cudzej, posiadającym miłość bliźniego a przede wszystkim przywiązanie do ojczyzny – osobnikiem, który, sądzę, najbardziej wcieli w sobie wytworzony i przekazany nam przez odległą przeszłość naszą ideał człowieka, jakiemu równego nie wytworzył, zdaje się, żaden inny naród, a w którym wybitną rolę odgrywa „dawnych Polaków duma i szlachetność”.”
- Pożytki z filozofii. „Wpływ studiów filozoficznych można rozważać ze stanowiska wychowania formalnego oraz wykształcenia materialnego.”
Na wychowanie formalne człowieka studiowanie filozofii wpływa m.in. w ten sposób, że:
(a) ułatwia zdobycie „przewagi strony myślowej” człowieka nad stroną „popędowo-uczuciową” (co sprzyja umiejętności panowania nad sobą);
(b) chroni przed popadnięciem w „doktrynerstwo” opanowujące umysł, gdy jest on „niewolnikiem poglądów, które w nim powstały bez jego czynnego udziału i których nie potrafi ocenić samodzielnie”;
(c) wykształca zdolność do „poznania istoty rzeczy”, dzięki czemu człowiek „nie zadowala się poznaniem samej tylko strony zjawiskowej” tego, co spostrzega;
(d) wzmacnia zdolność do dokonywania syntez – tj. „ujmowania licznych przedmiotów w przedstawieniach ogólnych”;
(e) „zapoznaje z prawidłami należytego myślenia oraz sposobami unikania błędów” (co się odbywa przede wszystkim dzięki nauce logiki);
(f) „rozwija w umyśle pewną zdolność do refleksji – do zastanawiania się nad sobą, przez co z jednej strony jest ułatwione opanowywanie własnych stanów duchowych, z drugiej rozwija się zdolność samokrytyki” (w czym odgrywa ważną rolę nauka psychologii);
(g) „uidealnia” uczucia – zwłaszcza te, które stanowią „główny składnik uczuć religijnych”.
„Co się tyczy znaczenia, jakie studia filozoficzne posiadają dla wykształcenia materialnego, to należy tu zwrócić uwagę w trzech kierunkach. Po pierwsze, filozofia, jak wiadomo, uogólnia i oświetla wyniki wielu nauk szczegółowych i zestawia je ze sobą, dzięki czemu umysł lepiej poznaje wzajemne stosunki i związki, zachodzące pomiędzy różnymi dziedzinami wiedzy, oraz lepiej pojmuje znaczenie wyników badań szczegółowych.
Z drugiej strony filozofia, jak wiadomo, wyjaśnia pojęcia zasadnicze, które są ciągle stosowane w życiu codziennym oraz stanowią podstawę innych nauk, jak pojęcia przyczyny i skutku, bytu, istoty, prawdy, dobra, piękna itp. Wreszcie – zwłaszcza co się tyczy psychologii – stanowi ona, jak wiadomo, doniosłe przygotowanie dla szeregu nauk humanistycznych.”
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1905k – W sprawie nowych badań psychologicznych. W., DŁ, ss. 32. • 1916ak – Mowa wypowiedziana na posiedzeniu Rady Miejskiej w dniu 12 grudnia 1916. W., n.a., ss. 14. • 1916bk – W sprawie wewnętrznej organizacji szpitali. W., KEW, ss. 22. • 1916ck – I. Zasady racjonalnego wychowania narodowego. II. Filozofia w szkołach średnich ogólnokształcących. W.-L., KEW, ss. X+114. • 1917k – Przemówienie wygłoszone w generalnej dyskusji budżetowej na posiedzeniu Rady Miejskiej w dniu 28 czerwca 1917 r. W.-L., KEW, ss. 16. • 1921k – Główne wytyczne zagranicznej polityki Polski. P., DrM, ss. 38. • 1923k – Ostatnie zamierzenia reorganizacyjne w szpitalnictwie warszawskim. W., DRO, ss. 12. • 1924k – Z niedawnej przeszłości. W., DPS, ss. 12. Przekł. franc.: Quelques notes sur un passé encore proche. W. 1924, DPS, ss. 18. • 1926k – Zasady racjonalnej reformy szkolnej. W., WMA, ss. 28. • 1927ak – Le concept, le jugement et l’attention. Etude psychologique. Ps., GW, ss. 104. • 1927bk – Un groupe particulier des maladies psychiatriques fonctionnelles. Ps., FAl, ss. 128. • 1927ck – Les maladies neurasthéniques. Pathogénèse et thérapeutique. Ps., FAl, ss. 102. • 1931k – Worker’s Family Allowances. Lon., WN., ss. 96.
1.2. Książki (współ)redagowane:
Bp.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
Bp.
1.4. Artykuły:
• 1902 – Psychiatria jako nauka kliniczna. PLek r. XLI nr 30 s. 439–442. • 1903a – O chorobie, uważanej jako neurastenia okresowa, lub jako obłąkanie przemienne (cykliczne) małego stopnia. PLek r. CLII nr 12 s. 165–168, nr 13 s. 182–186, nr 14 s. 199–204, nr 15 s. 215–218, nr 16 s. 231–234, nr 17 s. 250–253. • 1903b – Zur Aetiologie und Prophylaxe des Emphysema pulmonum. WMedP B. XLIV H. 38 s. 1785–1788, H. 39 s. 1834–1838. • 1903c – Zur psychiatrischen Therapie. AZPPGM B. LX H. 3 s. 468–479. • 1904a – Bemerkungen ex re Kritik meiner Arbeit „Zur Psychiatrischen Therapie”. AZPPGM B. LXI H. 5 s. 779–787. • 1904b – Działanie wody na obumarłe komórki nerwowe w ludzkiej korze mózgowej. PLek r. XLIII nr 5 s. 63–64. • 1904c – Na czym polega obecnie histopatologiczne rozpoznanie niedowładu postępującego. PLek r. XLIII nr 47 s. 667–669, nr 48 s. 683–684, nr 49 s. 700–702, nr 50 s. 711–712. • 1904d – O jednej postaci patologicznej zmiany w komórkach nerwowych ludzkiej kory mózgowej. PLek r. XLIII nr 11 s. 159–160. • 1904e – O występowaniu tzw. „komórek trabantowych” w ludzkiej korze mózgowej. PLek r. XLIII nr 8 s. 115–116. • 1904f – Omówienie przypadku niewątpliwego dziedziczenia kurczowej naczynioruchowej nerwicy wraz z uwagami o tzw. hartowaniu dzieci. PLek r. XLIII nr 24 s. 355–357, nr 25 s. 371–373, nr 26 s. 384–386. • 1904g – Uzasadnienie postępowania moralnego ze stanowiska agnostycyzmu etycznego. PF r. VII z. 2 s. 245. • 1904h – Wywoływanie objawu dermograficznego za pomocą przyrządu własnego pomysłu. PLek r. XLIII nr 29 s. 423–424. • 1904i – Zur Frage von der Obstipatio spastica. WMedP B. XLV H. 1 s. 24–27. • 1906a – Beschreibung eines Dermographen mit der Wiedergabe der Resultate der mit ihn gemachten Untersuchungen an den Scholkindern. APN B. XLI H. 2 s. 746–758. • 1906b – Ein Fall von künstlich erzeugtem Hautemphysem. MMW B. LIII H. 31 s. 1527–1528. • 1906c – Über die lokale hypaesthesierende Wirkung starker Luftstömung auf die Haut. EN v. X nr 1 s. 198–293. • 1906–1907 – Über schlafbefördernde Wirkung des vorgewärmten Bettes. SPDT B. X. H. 11 s. 675–678. • 1907 – Zur Frage der Luft- und der sogenannten Wasser-Luft-Douchen. APN B. XLII H. 2 s. 672–703. • 1916a – Über das hereditäre Auftreten der spastischen vasomotorischen Neurose (mit psychischen Erscheinungen). APNPP B. LVI H. 3 s. 836–848. • 1916b – W sprawie leczenia tzw. otępienia wczesnego (dementia praecox). Doniesienie tymczasowe. MKL r. LI nr 47 s. 618–620, nr 48 s. 635–636. • 1916c – Zur Kenntnis der Karnkheitsercheinunger der Nervösen, insbesondere über Negativismus und Eingesinn der Degenerierten. ZGNP B. XXXIII H. 1–2 s. 165–171. • 1918 – Zur Behandlung der Dementia praecox. APN B. LIX H. 1 s. 253–259. • 1921a – Applikation einiger Arzneimittel bei den Geisteskranken unter die Mundlippen. PNW B. XXIII H. 3–4 s. 19–20. • 1921b – Zum psychiatrischen Bauwesen. PNW B. XXIII H. 5–6 s. 27–29, H. 7–8 s. 40–44. • 1924–1925 – Hilfsverfahren bei der Erzeugung der Kniereflexe. DMW B. LI H. 42 s. 1743–1744. • 1925 – Zum Kapitel der Förderung des Einschlafens durch natürliche Verfahren. PNW B. XXVII H. 22 s. 212–213. • 1926 – Zur pathogenese und Bedeutung der Cyclothymie. AZPPGM B. LXXXIII H. 7–8 s. 491–522. • 1927a – Traitement vaccinothérapique (méthode Delbet) de l’excitation psychique chez les délirants fiévreux. PMl t. XLII nr 8 ss. 274–278. • 1927b – Über eine besondere Gruppe der funktionellen psychischen Erkrankugen. AZPPGM B. LXXXVI H. 6–8 s. 364–394. • 1927c – Zur Frage der sogenannten Menstruationspsychosen. PNW B. XXIX H. 52 s. 571–577. Przekł. pol.: Przyczynek do tzw. obłąkania menstruacyjnego. Ł. 1928, Kot, ss. 12. • 1927–1928 – Teoria pojęć Profesora Twardowskiego (ar.). RF t. XI nr 1–10 s. 175b–176a. • 1932a – Sur le traitement des psychoses non-organiques. EJNP t. XXVII nr 8 s. 684–702. • 1932b – Zur Behandlung der Epilepsie mit lokaler Hyperthermie der vasomotorischen Zentren. PNW B. XXXIV H. 44 s. 534–537. • 1933a – Kryteria subiektywne choroby umysłowej. RPs r. X z. 21 s. 294–296. • 1933b – Une forme spéciale de troubles de l’association des idées. AMP t. XCI nr 2 ss. 312–341.
Artykuły o tematyce medycznej ogłaszał poza tym w następujących pismach: Gazeta Lekarska, Lekarz Wojskowy, Medycyna, Przegląd Lekarski i Zdrowie.
2. Publicystyka:
Publikował teksty publicystyczne m.in. w Gazecie Poznańskiej, Kurierze Stołecznym i Tygodniku Polskim.
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
Bp.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Aa.: • 1933 – Na drogach życia i pracy lekarza i społecznika. TI r. LXXIV nr 12 s. 237. • 1934 – 30-lecie pracy uczonego i społecznika dra med. i fil. Piotra Pręgowskiego. PZ r. XIII nr 54 s. 8.
