Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Kotarbińskiego.

Obszary badań: prakseologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 6.08.1922. Wilno (obecnie Litwa).

Data i miejsce śmierci: 17.12.1999. Warszawa.

Rodzice: Bronisław i Teofila z d. Rutkowska.

Matura: Liceum im. Śniadeckich przy Uniwersytecie Wileńskim, a po jego likwidacji Liceum Mechaniczne Państwowej Szkoły Technicznej w Wilnie (1939–1942, potwierdzone przez Państwową Komisję Egzaminacyjną Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego w 1945).

Studia: KUL – filozofia (1945–1946). UW – filozofia (1946–1949).

Magisterium: Metodologia umiejętności praktycznych Jerzego Hosteleta. 6.07.1949. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Doktorat: Pojęcie pracy. 10.12.1951. UW. Tadeusz Kotarbiński.

Habilitacja (docentura): Prakseologiczne podstawy usprawniania pracy. 16.01.1968. UW.

Profesura: 1976/28.10.1985.

Dydaktyka: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania (1995–1999).

Varia: Był zatrudniony w PAN (1960–1999) i w Polskim Radiu (1961–1964?). Docentura została zatwierdzona 29.10.1968.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Pszczołowski zajmował się prakseologią, a w szczególności prakseologiczną teorią ocen i prakseologiczną teorią pracy. Starał się łączyć prakseologię z ogólną teorią systemów.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Zagadnienie mętności. Badania nad mętnością mogą dotyczyć wielu różnych płaszczyzn, m.in. odpowiedzi na pytania: (1) czemu przypisuje się mętność; (2) na czym polega mętność, a ostatecznie – jakie są jej odmiany; (3) jakie są językowe wskaźniki mętności; (4) kto i dlaczego jest „nadawcą” mętności; (5) jak ocenia mętność jej „odbiorca” i w jakich okolicznościach ją rozpoznaje.

Ad (1). Na ogół jako mętne kwalifikuje się myśli lub wypowiedzi językowe.

Ad (2). Mętność jest kwalifikacją wieloznaczną. Jeżeli ograniczmy się do wypowiedzi językowych, to jeżeli mówi się o tekście T, że jest mętny, to może chodzić o to, że tekst T:

(a) zawiera wyrażenia wieloznaczne lub (przeciwnie) pozbawione znaczenia;

(b) zawiera wyrażenia wieloznaczne używane chwiejnie (raz w jednym, innym razem w innym znaczeniu);

(c) zawiera wyrażenia o nieostrym zakresie;

(d) zawiera wyrażenia użyte w sensie niedosłownym (np. w sensie metaforycznym) lub w sensie nieznanym odbiorcy (np. neologizm);

(e) jest „nadmiarowy” (bardzo długi bądź bardzo złożony składniowo i przez to nieprzejrzysty) lub (przeciwnie) niepełny (np. eliptyczny);

(f) jest niespójny (tj. brak jest związku treściowego między członami tekstu).

Ad (3). Do wskaźników niektórych rodzajów mętności należą słowa „rozmywające”, takie jak: „jakby”, „niby”, „niejako”, „raczej”, „tylko częściowo” itp.

Ad (4). Mętność może być zamierzona lub niezamierzona.

W pierwszym wypadku nadawcy wypowiedzi mętnych świadomie używają wypowiedzi mętnych, aby ukryć swoje rzeczywiste intencje. Do takich nadawców należą różnego rodzaju pseudonaukowcy (np. astrologowie, charakterologowie, chiromanci, grafologowie, numerologowie), reklamodawcy, politycy, podsądni i świadkowie – a także np. różnego rodzaju „salonowcy” i grafomani, którzy swoją ignorancję próbują ukryć, posługując się bez zrozumienia językiem specjalistycznym, wymagającym „wyższego wtajemniczenia”.

W drugim wypadku mętność wypowiedzi jest nie intencjonalna, lecz nieświadoma. Tak jest m.in w wypadku wypowiedzi osób upośledzonych lub chorych psychicznie – ale także np. u osób, które po prostu nie w pełni władają językiem, w którym się wypowiadają, albo są przemęczeni lub znajdują się w stanie silnego afektu.

Ad (5). Źródłem poczucia mętności u odbiorcy jakiegoś tekstu bywa faktyczna mętność tego tekstu, ale źródło takiego poczucia leży też czasem po stronie odbiorcy, który np. ma zbyt małą znajomość spraw, o których mowa jest w owym tekście. Poczucie to może też mieć różny stopień w zależności od tego, czy tekst wypowiedzi jest tylko pobieżnie słuchany lub przeglądany, czy też jest szczegółowo studiowany (i wtedy ujawniają się jego pierwotnie niewidoczne wady); to jest przyczyną tego, że mętność tekstów pisanych jest łatwiejsza do uchwycenia niż tekstów mówionych, które nie mogą być – w przeciwieństwie do tekstów pisanych – wielokrotnie i we fragmentach analizowane. Specjalny wypadek zachodzi wtedy, gdy odbiorca traktuje tekst faktycznie mętny jako zrozumiały i ponadto „głęboki”.

• Prakseologiczne pojęcie pracy. Pierwotnie – na gruncie języka potocznego – pojęcie pracy zawierało pierwiastek „bolesnego przymusowego trudu”. Później nastąpiło, z jednej strony, uwolnienie pojęcia pracy z tego pierwiastka, z drugiej zaś – rozszerzenie zakresu „pracy” (por. np. praca mechaniczna w fizyce, działania mięśni i nerwów w fizjologii, praca umysłowa w psychologii).

Na gruncie prakseologii praca jest traktowana jako rodzaj roboty, tj. „działalności, którą można rozpatrywać z punktu widzenia sprawności i skuteczności”, i która bywa zabawą, twórczością, walką lub właśnie pracą, tj. działalnością „poważną”, a więc mającą na celu „zadośćuczynienie jakiejś potrzebie istotnej”. Dokładniej: praca jest „zbiorem czynów złożonych, dającym w wyniku zamierzonym jakieś wytwory i dzieła, do których wykonania człowiek jest zobowiązany albo czuje się zobowiązany”. Definicja ta zrekonstruowana w „terminach prakseologicznych” brzmiałaby:

(1) Osoba A pracuje, gdy osoba A wykonuje ciąg czynów według skutecznego i niezawodnego przepisu, po to, by uzyskać zamierzone dzieło albo wytwór.

(2) Jeżeli przepis, o którym mowa w (1), nie jest dokładnie znany osobie A i jeżeli zamierzone dzieło albo wytwór nie jest dokładnie określone, to osoba A, wykonując ciąg czynów, by uzyskać zamierzone dzieło albo wytwór, pracuje twórczo.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

• 1987 – Bibliografia [Tadeusza Pszczołowskiego]. RF t. XLIV nr 2 s. 192–194.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1960^k – Zasady sprawnego działania. Wstęp do prakseologii. W., WP, ss. 178. 1961², ss. 168. 1962³, ss. 178. 1967⁴, ss. 222. 1976⁵, ss. 294. 1982⁶, ss. 300. Przekł. czes.: Pravicla účinného jednání. úvod do praxeologie. Pr. 1976, MF, ss. 238. • 1962^k – Umiejętność przekonywania i dyskusji. W., WP, ss. 286. 1963², ss. 242. 1964³, ss. 348. • 1966^k – Praca człowieka. W., WP, ss. 392. • 1969^k – Prakseologiczne sposoby usprawniania pracy. W., PWN, ss. 240. • 1971^k – Organizacja od dołu i od góry. W., WP, ss. 372. 1984², ss. 390. • 1972^k – Elementy prakseologii. Materiały szkoleniowe dla kadry zaplecza naukowo-badawczego. Kat., OPT, ss. 20. • 1978^k – Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. W., O, ss. 346. • 1982^k – Dylematy sprawnego działania. W., WP, ss. 268. • 1990^k – Aktualność prakseologii Tadeusza Kotarbińskiego. GW., SNGW, ss. 16.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1961^r – Reżyseria telewizyjna. W., KSRT (Polskie Radio), ss. 62. • 1968^r – Tadeusz Kotarbiński. Hasło dobrej roboty. W., WP, ss. 368. • 1983a^r – Organizacja, kierowanie, motywacja w szkole. W., IKN, ss. 154. • 1983b^r (z: Wojciech Gasparski) – Praxiological Studies. Polish Contributions to the Science of Efficient Action. W.-D., PWN & DR, ss. 418. • 2000^r – Tadeusz Kotarbiński. Traktat o dobrej robocie. Ww., O, ss. VIII+220.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1959 – Prakseologiczne pojęcie pracy. W: [Kotarbińska et al. 1959^r], s. 249–269. • 1963a – Metodologia umiejętności praktycznych Jerzego Hosteleta. MPr nr 10 s. 37–92. • 1963b – Prakseologia w ujęcia Alfreda Espinasa. MPr nr 10 s. 103–113. • 1964 – Prakseologiczny punkt widzenia w badaniu pracy. MPr nr 18 s. 5–18. • 1965 – Pojęcia prakseologiczne. MPr nr 21 s. 165–177, nr 22 s. 153–162. • 1966a – Prakseologiczna teoria pracy. Pr nr 23 s. 9–44. • 1966b – Prakseologiczne poglądy Friedricha von Gottl-Ottlilienfelda. Pr nr 23 s. 203–318. • 1966c – Vorläufer, Schöpfer und Adepten der Praxeologie. Abriss der Geschichte und der Entwicklung der praxeologischen Problematik. W: [Alsleben i Wehrstedt (red.) 1966], s. 119–127. • 1967a – O pewnych zależnościach ocen prakseologicznych od ocen emocjonalnych. W: [Czeżowski (red.) 1967^r], s. 383–391. • 1967b – Prakseologiczna teoria ocen. Pr nr 24 s. 17–46. • 1967c – Prakseologiczne metody usprawniania pracy. Pr nr 26 s. 19–42. • 1967d – Problemy korzystania w praktyce z propozycji teoretycznych nauki o organizacji pracy. Pr nr 28 s. 73–105. • 1967–1970 – Pojęcia prakseologiczne. Pr nr 26 s. 163–197, nr 27 s. 267–274, nr 28 s. 263–269, nr 29 s. 213–216, nr 30 s. 223–227, nr 31 s. 181–186, nr 33 s. 145–149, nr 34 s. 273–276, nr 35 s. 275–281, nr 36 s. 239–245, nr 37 s. 221–225. • 1968 – Matematycy interesują się prakseologią. Pr nr 29 s. 203–206. • 1968–1969 – Poczucie sprawstwa w działaniach zinstrumentalizowanych. Pr nr 31 s. 49–57. • 1969a – Prakseologiczne dyrektywy i oceny. W: [Tatarkiewicz 1969^r], s. 98–99. • 1969b – Przechodzenie od rejestru cech do ocen jakości wyrobu i pracy. Pr nr 32 s. 5–14. • 1969c – System nauk stanowiący podstawę do rozwijania ogólnej teorii organizacji. PbO nr 15 s. 45–67. • 1971 – Stanowisko etyczne Tadeusza Kotarbińskiego. Tadeusz Kotarbiński. Studia z zakresu filozofii, etyki i nauk społecznych (rec.). Et t. IX s. 227–231. • 1973 – Synergia i jej miejsce w teorii organizacji. Pr nr 47–48 s. 45–52. • 1974a – Jan Zieleniewski – człowiek i dzieło. Pr nr 50 s. 39–41. • 1974b (z: Witold Kieżun) – Na XV Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w Warnie (spr.). Pr nr 50 s. 183–187. • 1975a – Eugeniusz Geblewicz jakim Go pamiętamy.Pr nr 54 s. 7–15. • 1975b – Podstawy sprawnej organizacji. MSKD cz. II s. 129–144. • 1975c – Prakseologiczny punkt widzenia na humanizację pracy. Pr nr 55–56 s. 189–215. • 1975d – Więzi w organizacji. Pr nr 54 s. 145–155. • 1976 – Praxiological Views on Organization Problems. W: [Hofstede i Kassem (red.) 1976], s. 148–159. • 1977a – Celowość, skuteczność, efektywność. Pr nr 63 s. 5–13. • 1977b – Tadeusz Kotarbiński i jego prakseologia. Pr nr 61–62 s. 9–24. • 1978a – Ekonomiczność i gospodarność. Pr nr 65 s. 5–9. • 1978b – Elementarność, złożoność i wspólny mianownik. Pr nr 66 s. 185–193. • 1980a – Die praxeologische Theorie der Handlung. W: [Lenk (red.) 1979–1980]. B. I, s. 303–321. • 1980b – Praxiology – the Theory with Past and Future. Prx v. I s. 3–18. • 1981a – Prakseologia i ogólna teoria systemów (w ujęciu Tadeusza Kotarbińskiego). W: [Gasparski i Miller (red.) 1981], s. 77–92. • 1981b – Praxiological Theory of Work. Prx v. II s. 81–97. • 1982a – Niezawodność wśród elementów prakseologii. SSN t. VIII s. 234–256. • 1982b – Odszedł Twórca naszej prakseologii – Tadeusz Kotarbiński (31.III.1886–3.X.1981). Pr nr 81–82 s. 5–16. • 1982c – Wspomnienie o Tadeuszu Kotarbińskim. RF t. XL nr 4 s. 259–269. • 1983a – A Praxiological Theory of Evaluation. W: [Gasparski i Pszczołowski 1983b^r], s. 103–124. • 1983b – Marian Mazur (1909–1983). Pr nr 97–98 s. 5–8. • 1984a – O metodologii projektowania – krytycznie. Pr nr 89 s. 123–134. • 1984b – Prakseologiczny nurt teorii organizacji. OK r. X nr 2 s. 3–26. • 1985a – Dr Henryk Lenkiewicz (1925–1985). Pr nr 95–96 s. 5–7. • 1985b – Kultura, klimat, humanizacja. W: [Pęcherski i Tudrej (red.) 1985], s. 9–15. • 1985c – Stanisław Kowalewski. Pr nr 93–94 s. 11–16. • 1985d – Trzy wspomnienia. Pr nr 93–94 s. 7–9. • 1985e – Wątpliwy biogram Tadeusza Kotarbińskiego. Pr nr 95–96 s. 293–299. • 1985f – Zasady dobrej roboty dla każdego. O kryteriach wyboru treści prakseologii. W: [Suchodolski (red.) 1985b], s. 243–152. • 1986a – Jubileusz Prakseologii. Pr nr 99–100 s. 5–7. • 1986b – Prakseologia w planach i ich realizacji. Pr nr 97–98 s. 19–42. • 1987a – Prakseologia Tadeusza Kotarbińskiego. NP r. XXXI nr 1 s. 95–98. • 1987b – Die Praxeologie von Tadeusz Kotarbiński und ihre Fortsetzung. W: [Baldus i Stachowiak (red.) 1987], s. 333–357. • 1991 – Wieloaspektowość realizmu praktycznego. W: [Gasparski i Strzałecki (red.) 1991], s. 229–235. • 1993 – Prakseologia Henryka Stonerta. Pr nr 118–119 s. 15–23. • 1997 – Menedżeryzm – praktyczna nauka multidyscyplinarna i interdyscyplinarna. ZN t. XXXIII z. 1–2 s. 133–134. • 2000 – Autologiczna mętność. W: [Pelc 2000^r], s. 97–107.

2. Publicystyka:

• 1955^p (z: Edward Bury) – W świecie radiotechniki. W., WP, ss. 252. • 1958^p – Na telewizyjnym ekranie. W., FAW, ss. 138. 1959². WAF, ss. 166. • 1959^p – Jak mówić przed kamerą. W., RSOP3, ss. 90. • 1960a^p – Co to jest telewizja. W., NK, ss. 24. Przekł. bułg.: Що е телевизия. Sof. 1973, NM, ss. 16. • 1960b^p – Radio mówi, gra i śpiewa. W., NK, ss. 18. • 1963^p – Czarodziejskie oko. W., NK, ss. 16. Przekł. węg.: Varázsszem. Bud. 1982, Ma, ss. 32. • 1964^p – Zaklęty dźwięk. W., NK, ss. 32. • 1967^p – Klucze do celu. W., NK, ss. 120. Przekł. niem.: Schlüssel zum Ziel. Vom zweckmässigen Handeln und von kybernetischen Prinzipien. Bn. 1971, KB, ss. 198.

3. Teksty literackie:

Bp.

4. Przekłady:

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Aa.: • 1987–1988 – Tadeusz Pszczołowski – prakseolog. Pr nr 101 s. 7–13. ■ Rudniański, Jarosław: • 2000 – Tadeusz Pszczołowski (1922–1999). ZN t. XXXVI z. 2–3 s. 419–423. ■ Sackow, Nikołaj: • 1987–1988 – Wybitny badacz metodologicznych, integratywnych i praktycznych problemów skutecznego działania. Ps nr 101 s. 15–27.