Miejsce w SLW: uczennica Władysława Tatarkiewicza.
Obszary badań: etyka, pedagogika.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 10.08.1900. Wasilówka k. Ekaterynosławia (obecnie Ukraina).
Data i miejsce śmierci: 3.10.1981. Warszawa.
Rodzice: Ludwik i Maria z d. Rogowska.
Matura: Gimnazjum Humanistyczne Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie (1918).
Studia: UW (1918–?).
Magisterium: Zagadnienie sumienia we współczesnej etyce. 16.10.1929. UW. Władysław Tatarkiewicz.
Dydaktyka: Prywatne Gimnazjum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie (1932–1935), WWP (1936–1938), Państwowe Pedagogium im. Stanisława Konarskiego w Warszawie (1939), Państwowe Pedagogium w Łodzi (1945), WSP w Gdańsku (1945–1949), Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (1949–1965).
Varia: W Sprawozdaniu Wydziału Humanistycznego UW za rok 1928/1929 podano tytuł: jako tytuł pracy magisterskiej: Pojęcie sumienia. Była przez wiele lat związana z COPSA.
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Ptaszyńska zajmowała się początkowo etyką (por. analiza pojęcia sumienia), a następnie wieloma zagadnieniami pedagogicznymi, gdzie podstawą uogólnień Ptaszyńskiej była istniejąca literatura specjalistyczna oraz wyniki własnych badań ankietowych.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Wiedza o psychice ucznia. Rozwój psychiczny człowieka zależy od: (a) czynników biologicznych (dziedziczności i indywidualnych „zadatków” anatomiczno-fizjologicznych); (b) środowiska, w którym człowiek wzrasta; (c) rodzaju wychowania i nauczania; (d) własnej aktywności człowieka (zwłaszcza w okresie dorastania). Czynniki te skądinąd są ze sobą mocno powiązane.
Psychologiczna wiedza nauczyciela o uczniu ma wiele poziomów. Są to: (a) wiedza „teoretyczna” o fazach rozwojowych dzieci w ogóle; (b) wiedza o indywidualnych cechach – intelektualnych i charakterologicznych – danego ucznia i jego zachowaniu na lekcjach i pauzach; (c) wiedza o grupie (klasie), do której dany uczeń należy – dwie ostatnie zdobyte przez celową obserwację – oraz (d) wiedza uzyskana od rodziców.
- Psychika młodzieży dojrzewającej. Okres „zrównoważonego dzieciństwa” poprzedzający dojrzewanie (ostatnie lata szkoły podstawowej) charakteryzuje się – pod względem psychicznym – m.in. pogodą ducha, doskonałym samopoczuciem i świadomością swojej sprawności fizycznej, rozbudzoną aktywnością intelektu (połączoną z coraz większym zainteresowaniem wiedzą o świecie) i fantazji, a także aktywnością manualną.
Okres dorastania (rozpoczynający się ok. 12–15 roku życia) – to okres kształtowania się charakteru, światopoglądu, a także preferencji politycznych.
Psychika młodzieży wykazuje w tym okresie cechy niestabilności.
Bodźcem są tutaj z jednej strony przemiany fizjologiczne skutkujące przemianami w usposobieniu (ospałość, trudności w skupianiu uwagi, bierność, stany przygnębienia – ale też egzaltacja i fantastyczne plany życiowe), a z drugiej – postępujące „wrastanie” w społeczność, początkowo tylko klasową i szkolną (połączone z potrzebą okresowej samotności i „marzeń na jawie” oraz samodzielności nacechowanej przekorą i wzrastającym krytycyzmem wobec innych). Towarzyszy temu zainteresowanie własnym i cudzym „światem wewnętrznym”; jednym z powodów tego zainteresowania jest przekonanie, że charakter może w dużym stopniu determinować przyszłe losy jednostki.
Po fazie unikania kontaktów z przedstawicielami płci przeciwnej ujawnia się potrzeba intensyfikacji tych kontaktów (adoracja, flirt, miłość młodzieńcza). Rozwijają się zarazem silne („prawdziwe”) przyjaźnie w obrębie jednej płci. Młodzież szuka osób „o podobnych zainteresowaniach, kogoś rozumiejącego, budzącego zaufanie i mogącego okazać pomoc” – wśród rówieśników, ale też wśród osób starszych (osoby „sławne” włączając).
Niestabilność cechuje również życie religijne: pod koniec okresu dorastania (zwykle ok. 16–17 roku życia) dochodzi czasem do jego intensyfikacji, a czasem – do kryzysów („walk wewnętrznych”) na tle wiary. „Uspokojenie” przynosi następujący po okresie dojrzewania – okres młodzieńczy. Znamienne, że następuje wtedy zazwyczaj wzrost wrażliwości na piękno – zarówno natury, jak i wytworów kultury.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
Bp.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1936k – Trzecie dziecięctwo. Siódmy-jedenasty rok życia dziecka. W., WPTH, ss. 48. • 1937k – Wiek dojrzewania. W., WPTH, ss. 62. • 1948k – Błędy wychowawcze rodziców. W., Cz, ss. 30. • 1958k – Życie psychiczne dorastającej młodzieży. W., COPSA, ss. 98. 19622. W., NK, ss. 66. • 1960ak – Bibliografia prac z psychologii rozwojowej i wychowawczej wydanych po roku 1955. W., COPSA, ss. 20. • 1960bk – Kształtowanie się osobowości młodzieży poprzez sztukę. Na podstawie badań przeprowadzonych w szkołach plastycznych. W., COPSA, ss. 44. • 1962ak – Potrzeby i dążenia młodzieży w procesie wrastania jej w życie społeczne w świetle badań psychologicznych nad uczniami liceów plastycznych w Polsce. W., COPSA, ss. 36. • 1962bk – Stosunki między rodzicami a młodzieżą w okresie jej dojrzewania i ich ewolucja na podstawie badań psychologicznych nad uczniami szkół plastycznych w Polsce. W., COPSA, ss. 46. • 1963k – Stosunek młodzieży do własnej narodowości w świetle badań psychologicznych nad młodzieżą polskich szkół plastycznych. W., COPSA, ss. 32. • 1964k – Wytyczne do pracy samokształceniowej z zakresu psychologii dla nauczycieli plastyków. W., COPSA, ss. 12.
1.2. Książki (współ)redagowane:
Bp.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
Bp.
1.4. Artykuły:
• 1938 – Ośrodki obserwacyjne dla dzieci trudnych. BIHP r. I nr 1 s. 75–77. • 1955 – Z zagadnień dotyczących porządkowania faktów historycznych przez uczniów szkoły podstawowej. NS r. VI nr 5 s. 583–593. • 1970 – Szkoła Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie (1903–1944). PHO r. XIII nr 1 s. 67–78.
2. Publicystyka:
Bp.
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
■ Bühler, Charlotte: • 1933 – Dziecięstwo i młodość. W., NK, ss. 506. ■ Makarenko, Anton Semenovič: • 1950 (et al.) – Książka dla dorosłych. Odczyty o wychowaniu dzieci. Przemówienia na temat wychowania w rodzinie. W., PZWS, ss. 534. • 1956 (z: Elżbieta i Jerzy Jackiewiczowie) – Książka dla rodziców. W., NK, ss. 342. ■ Pečernikova, Irina Alekseevna: • 1951 – Chłopcy. Wychowanie dorastającego chłopca w rodzinie i szkole. W., NK, ss. 246. ■ Smirnow, Anatol: • 1951 (z: Maria Żebrowska) – Psychologia zapamiętywania. W., NK, ss. 350. • 1952 – Poznawanie uczniów w procesie nauczania i wychowania. W., PZWS, ss. 102.
C. Bibliografia przedmiotowa:
Bp.
