Miejsce w SLW: uczennica Stefana Błachowskiego.

Obszary badań: psychologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 2.02.1913. Ałma-Ata (Kazachstan)

Data i miejsce śmierci: 30.05.1990. Wrocław.

Rodzice: Roman i Maria z d. Jankowska.

Matura: Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Krakowie (1932).

Studia: UP (?–1936).

Magisterium: Próba analizy psychologicznej dziecka niedorozwiniętego umysłowo na tle parkinsonizmu. 23.06.1936. UP. Stefan Błachowski.

Doktorat: Analiza percepcji metodą Ravena. 1.06.1950. UP. Stefan Błachowski.

Habilitacja: Psychologia zachowania się kobiet w wieku starszym. 28.04.1971. UWr.

Dydaktyka: UWr (1972–1980?).

Varia: 1^o voto Godlewska. Używała też nazwiska: Godlewska-Różycka. Więziona przez Niemców w KL Litzmanstadt (1940). W latach 1971–1977 redagowała Prace Psychologiczne – serię Uniwersytetu Wrocławskiego.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Przedmiotem zainteresowań badawczych Różyckiej były zaburzenia nerwowe; analizowała m.in. pojęcia i twierdzenia związane z teorią nerwic.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Pojęcie nerwicy. Pojęcie nerwicy jest bardzo nieostre. W związku z tym niektórzy posługują się terminami: „zaburzenia układu nerwowego”, „zaburzenia psychiczne” (resp. „zaburzenia psychopodobne”) lub w szczególności „zaburzenia emocjonalne”. Oto przykłady zaburzeń emocjonalnych: płytki sen, złe samopoczucie, przewrażliwienie (na hałas bądź ciszę), stany lękowe, bezradność wobec otoczenia, wrogość wobec siebie i innych, zadręczanie siebie i innych („rozszarpywanie ran”), „wstręt do życia”. „Gdy trapią nas zaburzenia nerwowe, zawsze i wszędzie jest nam źle: źle w pracy i źle w domu, źle z innymi ale i z samym sobą. A to, że nie tylko nam jest źle, ale i że źle jest naszym najbliższym, którzy przebywają z nami – właśnie dlatego, że przebywają z nami – tylko pogarsza jeszcze nasz minorowy nastrój.”

Wyrywkowe badania, przeprowadzone w Warszawie wśród studentów i kandydatów na studentów wskazują, że stosunkowo najwyższy poziom zaburzeń emocjonalnych występuje u kandydatów na studia psychologiczne i u studentów studiów muzycznych.

Termin „zaburzenia emocjonalne” sugeruje, że przeciwieństwem tak rozumianej nerwicy jest zrównoważenie emocjonalne. Można powiedzieć, że dana osoba jest „całkowicie” zrównoważona emocjonalnie, gdy nie występują u niej (nigdy) żadne zaburzenia życia emocjonalnego. Im więcej stwierdza się u kogoś zaburzeń – i im bardziej są one intensywne – w tym większym stopniu jest neurotykiem. Kwestia rozgraniczenia między neurotykami a nie-neurotykami (czyli ludźmi „normalnymi”) jest zatem sprawą konwencji. Kwestią konwencji jest też w istocie to, czy nerwica jest – czy też nie jest – jednostką chorobową.

• Tezy o nerwicy. Wśród badaczy nerwic istnieje powszechna zgoda co do następujących kwestii:

(1) „Nerwica jest reakcją na jakąś psychotraumatyczną sytuację” (nerwica jest więc zaburzeniem reaktywnym).

(2) „Istnieją różnice indywidualne w podatności na destrukcyjne działanie czynnika urazowego” (chodzi o uraz psychiczny).

(3) „Lęk odgrywa w nerwicy dominująca rolę.”

(4) W nerwicy „występują zaburzenia samoregulacji i regulacji stosunków z otoczeniem”.

• Geneza nerwicy: konflikt, frustracja i stres. Do zaburzeń emocjonalnych u danej osoby dochodzi – jak się na ogół uważa – gdy osoba ta staje w obliczu jakiegoś konfliktu. Wymienia się m.in. następujące konflikty nerwicogenne: dążenie do bezpieczeństwa i dążenie do zadowolenia, niska samoocena i chęć wybicia się, skłonność do zamykania się w sobie i skłonność do „otwarcia się na innych”, stawianie sobie celu zarazem pociągającego (pod pewnym względem, np. stopnia atrakcyjności) i odpychającego (pod innym względem, np. trudności osiągnięcia), niezgodność nowej informacji z informacjami już posiadanymi (tzw. konflikt poznawczy).

Trzeba pamiętać, że konflikt nie zawsze prowadzi do nerwicy; może mianowicie zostać pomyślnie rozwiązany lub spowodować nie nerwicę, lecz agresję.

Jeżeli dana osoba wyznaczy sobie jakiś cel i osiągnięcie go zostaje uniemożliwione przez jakąś przeszkodę, to osoba ta może starać się przezwyciężyć tę przeszkodę, zrezygnować z realizacji wyznaczonego celu, zareagować „ucieczką” lub (jeśli jest „silnie motywowana do reagowania”) frustracją. Frustrację można uważać za specyficzny konflikt („między zamierzeniami a osiągnięciami”); niektórzy uważają jednak, że to konflikt jest rodzajem frustracji („bo uniemożliwia zaspokojenie potrzeb”).

Jeszcze bardziej wieloznaczny jest termin „stres”, który – przez psychologów – bywa na ogół używany na oznaczenie stanu napięcia (podniecenia), przekraczającego poziom „zwykłej” aktywacji spowodowanej działaniem jakiegoś bodźca.

„Stres może być rozumiany jako pojęcie szersze od frustracji i konfliktu, choć można uważać i przeciwnie: najogólniejszym pojęciem jest konflikt. Stres byłby tym rodzajem konfliktu, w którym są sprzeczne ze sobą podstawowe potrzeby ludzkie i sposoby ich zaspokojenia. Taką podstawową potrzebą jest osiąganie sukcesu w działaniu bez psychofizycznej szkody osobniczej. Jeszcze łatwiej byłoby sprowadzić te sytuacje trudne do nadrzędnej sytuacji: niezaspokojenia potrzeb.”

„Stres, który uszkadza psychiczne mechanizmy homeostatyczne, prowadzi do nerwicy.”

• Lęk jako symptom nerwicy. Są trzy podstawowe („genetycznie zakodowane” lub wyuczone) formy reagowania na bodziec, oceniany przez daną osobę negatywnie:

(a) podjęcie działania agresywnego, zmierzającego do usunięcia (zniszczenia) tego bodźca; działaniu temu towarzyszy gniew lub wściekłość;

(b) ucieczka; działanie to – uważane za pierwotniejsze – spowodowane jest strachem przed bodźcem;

(c) poddanie się, któremu towarzyszy apatia (rezygnacja).

Z przeżyciem strachu współistnieją reakcje wegetatywne: bicie serca, suchość w gardle, „nogi z waty” itd.

Stanem pokrewnym strachowi jest lęk. Różni się on od strachu tym, że człowiek opanowany lękiem nie uświadamia sobie jego przedmiotu (lub uświadamia go sobie bardzo niewyraźnie): czego się mianowicie boi. Lęk może przerodzić się w długotrwały tzw. stan lękowy; w wypadku strachu (przed czymś) do czegoś podobnego nie dochodzi. Ponadto lękowi – inaczej niż strachowi – zawsze towarzyszy bezradność.

Kiedy lęk osiąga pewien stopień intensywności – gdy „nadzieja zaczyna znikać” i gdy „oczekiwania ograniczają się tylko do złego” – można go uznać za symptom nerwicy i zarazem czynnik, który nerwicę „podtrzymuje”.

Z kolei maksymalne natężenie ma tendencję do przechodzenia w tzw. zapad uczuciowy. „Polega on na tym, że w obliczu śmiertelnego niebezpieczeństwa nie występują oznaki strachu czy dezorganizacji działania, lecz wręcz przeciwnie. Zachowanie znamionuje wtedy nienaturalny spokój i jakby zupełna pustka emocjonalna.”

• Nerwica egzystencjalna. Nerwica egzystencjalna (noogenna) pojawia się, gdy „dotychczasowy sens bytu traci swoje uzasadnienie i człowiek nie wie, co dalej robić. Współczesnemu człowiekowi instynkty już nie podpowiedzą, jak ma się zachować”. Nerwica taka przyjmuje postać „poczucia beznadziejności i bezsensowności życia”.

Przyczyny nerwicy egzystencjalnej bywają dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, mogą to być zewnętrzne niepowodzenia, które doprowadzają do załamania się tego, co było dla danej jednostki „główną wartością życiową”. Po drugie, może to być własna refleksja filozoficzna o życiu i świecie; refleksję taką uruchamiają zresztą zwykle wspomniane niepowodzenia.

BIBLIOGRAFIA

Książki własne:

• 1959^k – Dziecko o obniżonej sprawności umysłowej. Ww., O, ss. 138. • 1967^k – Elementy psychologii. Ww., WSRW, ss. 128. 1972², ss. 134. • 1968^k – Badania nad współzależnością między rozwojem umysłowym a fizycznym dziecka. Ww., O, ss. 96. • 1971^k – Psychologia zachowania się kobiet w wieku starszym. Ww., O, ss. 170. • 1979^k – Neurotyzm w aspekcie psychologicznym na podstawie badań empirycznych. Ww., WUWr, ss. 244.

■ Brak innych publikacji.