Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Czeżowskiego.

Obszary badań: logika, metodologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 13.01.1908. Wilno (obecnie Litwa).

Data i miejsce śmierci: 14–20.09.1939. Między Łukowem a Zaleszczykami (obecnie Ukraina).

Rodzice: Kazimierz Alojzy i Józefa z d. Mongird (h. Wadwicz).

Matura: Gimnazjum im. króla Zygmunta II Augusta w Wilnie (1925).

Studia: UWil – Wydział Prawa i Nauk Społecznych (1925–1929) i Wydział Humanistyczny (1929–1935).

Magisterium I (z prawa): Zależności statystyczne. Próba analizy logicznej. 10.06.1929. UWil. Mieczysław Gutkowski.

Magisterium II (z filozofii): Doktryna Hume’a o prawdopodobieństwie. Uwagi w sprawie jej interpretacji. 28.03.1935. UWil. Tadeusz Czeżowski.

Doktorat (z prawa): O pewnym problemie prawidłowości statystycznych. 16.10.1933. Mieczysław Gutkowski.

Staż: University of London (1935–1937).

Dydaktyka: UWil – Zakład Prawa Skarbowego (1933–1939) i Katedra Ekonomii Politycznej (1938–1939).

Varia: Teksty publicystyczne podpisywał jako: jr. Był zatrudniony w Oddziale Prokuratorii Generalnej w Wilnie (1931–1937) oraz w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Dokonania filozoficzne Rutskiego należały głównie do metodologii i logiki. Zajmował się także statystyką.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Pułapka prowizorycznego rozwiązania problemu. „Wyraźne postawienie zagadnienia jest jednym z najważniejszych etapów pracy naukowej. Nader często możemy się spotkać z sytuacją, że zagadnienie zostało rozwiązane przedtem, niż zostało dokładnie sformułowane. Rozwiązanie takie zwykle nie jest wystarczające. Samo istnienie jednak takiej prowizorycznej odpowiedzi stwarza pozór, że wszystko jest wyjaśnione i czyni niejako psychologiczną zaporę, utrudniającą zdanie sprawy z istoty zagadnienia.”

Aby wyjść z takiej pułapki, „należy przeprowadzić analizę podstawowych pojęć”, wchodzących w danym wypadku w grę.

Z metodologicznego punktu widzenia do takich podstawowych pojęć naukowych należą pojęcia: zależności, prawidłowości, przyczynowości i wyjaśniania.

• Zależność naturalna i „masowa”. Poprawne postawienie zagadnienia zależności wymaga odróżnienia zależności naturalnej i „masowej” (resp. zbiorowej).

Zależność między cechami A i B jest zależnością naturalną, gdy zachodzi jeden z następujących wypadków: (a) cechy A i B mają pewną część wspólną elementów swoich zespołów determinujących; (b) jakiś element zespołu determinującego cechę A i jakiś element zespołu determinującego cechę B mają część wspólną elementów swoich zespołów determinujących; (c) cecha A wchodzi w skład zespołu determinującego cechę B lub cecha B wchodzi w skład zespołu determinującego cechę A.

Zależność między cechami A i B jest zależnością masową, gdy zachodzi jeden z następujących wypadków: (a) zaistnienie cechy A wpływa na prawdopodobieństwo zaistnienia cechy B (czyli obecność cechy A powoduje częstsze lub rzadsze – wówczas zależność będzie ujemna – występowanie cechy B, w porównaniu z tymi wypadkami, w których cecha A nie występuje).

Tłem ontologicznym tego odróżnienia jest metafizyczny „partykularyzm” i „ostrożny” antydeterminizm.

„W rzeczywistości empirycznej istnieją tylko indywidualne przedmioty naturalne; zbiory przedmiotów jako takie nie istnieją. Zbiór to tylko konstrukcja myślowa.” Cechy zbiorowe „mogą być również uważane za twory sztuczne”. Co zaś do zasady determinizmu, to nie wydaje się ona obowiązująca. Albowiem „jeśli przyjmiemy wolę u jednostek działających, wówczas nie będzie miało sensu trzymanie się poglądu deterministycznego dla wytłumaczenia np. stateczności w liczbie samobójstw”.

• Prawidłowość, prawo i przyczynowość. Poprawne postawienie zagadnienia prawidłowości (scil. jednostajności) wymaga odróżnienia jej od „prawa”. Wskazujemy prawidłowość, gdy stwierdzamy, że wszystkie obserwowane przedmioty mają określoną cechę. Wskazujemy „prawo”, gdy stwierdzamy, że jeśli zachodzi to-a-to, to zachodzi tamto-a-tamto (czyli – inaczej mówiąc – mamy dwa takie zjawiska, że jedno z nich powoduje drugie).

Poprawne postawienie zagadnienia przyczynowości wymaga odróżnienia pojęcia przyczyny, mającego zastosowania tylko w odniesieniu do zaistnienia indywidualnego, obserwowalnego zdarzenia, od pojęcia przyczyny ogólnej, które w jednym ze znaczeń odnosi się do cech zbiorowych, a więc pewnych sztucznych konstruktów myślowych.

• Wyjaśnianie, uogólnianie i rozumienie. Poprawne postawienie zagadnienia wyjaśniania wymaga odróżnienia wyjaśniania (czyli interpretacji kauzalnej), uogólnienia (czyli interpretacji indukcyjnej) i rozumienia (czyli interpretacji symptomatologicznej).

Wyjaśnić zachodzenie czegoś – to wskazać określony związek konieczny między odpowiednimi cechami. Uogólnić coś – to przewidzieć przyszłe zdarzenie na podstawie stwierdzenia zajścia określonego zdarzenia i obowiązywania odpowiedniej prawidłowości.

Z kolei zrozumieć coś – to wykryć zdarzenie, na które wskazuje symptom. Przy tym przedmiot P jest symptomem przedmiotu Q, gdy stwierdzenie przez osobę O, że przedmiot P istnieje w pewnej bliższej, dostępniejszej dla osoby O perspektywie szczegółowej, jest motywem stwierdzenia przez osobę O, że w innej, dalszej, mniej dostępnej, a zarazem ważniejszej pespektywie szczegółowej istnieje przedmiot Q. Perspektywą szczegółową osoby O jest zasięg poznania, dostępny osobie O, wyznaczony przez (dowolnie) określony zespół warunków. Przeciwieństwem perspektywy szczegółowej jest perspektywa ogólna osoby O, tj. „sfera jej aktualnego i możliwego poznania, w obrębie której uważa się ona za uprawnioną do asertowania lub odrzucania zdań”.

Wprowadzona aparatura pozwala podać proste kryteria błędności interpretacji symptomatologicznej. Jest ona mianowicie błędna, gdy jest bądź metafizyczna, bądź tautologiczna. Interpretacja jest metafizyczna, kiedy dalsza perspektywa szczegółowa nie mieści się w pespektywie ogólnej; interpretacja jest natomiast tautologiczna, kiedy dalsza perspektywa szczegółowa mieści się w perspektywie bliższej. Aparatura ta pozwala też ująć spór behawioryzm–introspekcjonizm jako kwestię różnic w perspektywie ogólnej.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1948^k – Doktryna Hume’a o prawdopodobieństwie. Uwagi w sprawie jej interpretacji. Tr. TNT, ss. 56.

1.2. Książki (współ)redagowane: 

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1930 – Zależności statystyczne. Próba analizy logicznej. PSSPSS t. I s. 93–146. • 1930–1931 – The Journal of Philosophy. XXV–XXVI (spr.). RF t. XII nr 1–10 s. 72b–75b, 77b–79b. • 1934 – O pewnym problemie prawidłowości statystycznej. PSSPSS t. II s. 1–44. • 1935 – Co to jest symptom? ONP t. I s. 375–398.

Był również autorem pracy „z zakresu polityki ekonomicznej”, ukończonej tuż przed wojną, która niestety zaginęła.

2. Publicystyka:

• 1934^p – Kultura i Wychowanie r. I nr 1 (rec.). Pax (W) r. II nr 3 s. 9. • 1936^p – W kraju tymczasowego komunizmu. Pax (W) r. III nr 6 s. 2–3.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa: 

Bp.