Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: pedagogika, metodologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 11.01.1883. Lwów (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 11.06.1976. Gdańsk.

Rodzice: Maurycy i Emilia Delfina z d. Pliszewska.

Matura: IV Gimnazjum we Lwowie (1902).

Studia: UL (1902–1906).

Doktorat: Wyjaśnienie i opis w badaniach naukowych. 11.11.1910. UL. Kazimierz Twardowski.

Staż: Francja (1929), Szwajcaria (1932) i Niemcy (1935).

Habilitacja: Podstawy wychowania państwowego. 28.06.1934. UL. Zatwierdzona przez MWRiOP 14.11.1934.

Profesura: 22.05.1946/10.09.1949.

Dydaktyka: Gimnazja we Lwowie i Sanoku (1906–1911), Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Polskie w Borszczowie (1911–1917), gimnazja we Lwowie (1917–1920), Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski (Państwowe Studium Pedagogiczne) we Lwowie (1922–1926), UL (1929–1939), Wyższa Szkoła (później: Akademia) Handlu Zagranicznego (1929–1939), UT (1945–1960), WSP w Gdańsku (1960–1975).

Varia: Był zatrudniony w Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego (1920–1929). Dr h.c. WSP w Krakowie (1976). Odznaczony KOfOPR (1958).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Sośnicki poświęcił większość swoich badań pedagogice – zarówno teoretycznej, jak i praktycznej.

Uważał, że pedagogika teoretyczna – jak każda nauka – jest ogólnoludzka i ponadhistoryczna. Nie wolno jej mylić ze światopoglądem, który zawsze jest związany z jednostką bądź grupą, która go wyznaje: jest więc zawsze indywidualistyczny, lokalny i historyczny.

W obrębie uprawianej przez siebie pedagogiki praktycznej krytykował pajdocentryzm i progresywizm pedagogiczny, opowiadając się za pedagogiką refleksyjną, opierającą się na systematycznym urabianiu charakteru wychowanka i wychowawczej perswazji.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Wychowanie i nauczanie. Wychowanie – to ogół czynności kierujących rozwojem czynności emocjonalnych człowieka. Natomiast nauczanie – to ogół czynności zmierzających w sposób systematyczny do osiągnięcia rozwoju intelektualnego człowieka.

Teorią wychowania jest pedagogika.

Z kolei dydaktyka podaje, „jak należy urządzić nauczanie, aby doprowadziło ono do celu”. Proces dydaktyczny powinien być podporządkowany następującym zasadom:

(1) Wiedza podawana uczniom nie powinna być zbyt obszerna, ale za to należy ją dobierać „z największą starannością”.

(2) Jedną z form przekazywania i utrwalania wiedzy są pytania. Dlatego nauczyciel powinien kierować do ucznia zarówno pytania „reprodukcyjne” (służące odtworzeniu wiedzy ucznia), jak i pytania „produkcyjne” (służące „wywołaniu” w uczniu nowej wiedzy).

(3) Nauczyciel powinien skłaniać ucznia do „samodzielnej czynności umysłowej, sprawiającej mu radość ze zdobywanej wiedzy”.

(4) Nauczanie powinno „rozbudzać potrzebę dalszego kształcenia”.

(5) Kształceniu intelektu powinno towarzyszyć kształcenie charakteru i woli – takiego, które tworzy z ucznia „człowieka wolnego przez to, że uczy go opanowywać siebie i poddawać się życiu w społeczeństwie, budząc w nim równocześnie przywiązanie do swego narodu i ojczyzny”.

• Pedagogika filozoficzna. Jako nauka filozoficzna – pedagogika „powinna stosować precyzyjną analizę formalną swego aparatu pojęciowego, rozpatrywać badane zjawiska w kontekście struktury, której część stanowią, i w ujęciu porównawczym”. Tak rozumianą pedagogikę filozoficzną (a więc „teoretyczną”) należy odróżniać od poszczególnych systemów pedagogicznych, które są systemami normatywnymi.

Ogólnie biorąc – program tak rozumianej pedagogiki wygląda następująco. Pedagogika filozoficzna:

(1) „Zbiera, porównuje i klasyfikuje rozpatrywane i rozwiązywane zagadnienia poszczególnych systemów pedagogicznych.

(2) Zbiera, porównuje i klasyfikuje metody i wyniki rozwiązywania problemów w poszczególnych systemach.

(3) Dokonuje analizy semantycznej pojęć pedagogicznych, jednocześnie porównując je i badając relacje między nimi.

(4) Dokonuje analizy charakterystycznych własności systemów pedagogicznych, porównuje systemy ze względu na te własności, bada ich genezę.

(5) Dokonuje analizy struktury logicznej systemów pedagogicznych w szczególności rekonstruując ich fundamenty filozoficzne i światopoglądowe”.

• Etos państwowy. Są trzy główne rodzaje etosów: etos moralny (regulujący stosunek jednostki do jednostki), etos grupowy i etos państwowy.

Skoro etos moralny ma charakter religijny, to szkoła powinna „wychowywać moralnie w oparciu o religię”.

Najważniejszą formą etosu grupowego jest etos narodowy. Dlatego szkoła powinna wychowywać społecznie przez „odwoływanie się do patriotyzmu”.

Ogólna teoria wychowania państwowego (tj. wychowania niezależnego od ustroju politycznego i epoki historycznej) opiera się na etosie państwowym: zbiorze norm, które kierują powstawaniem, przebiegiem i rozwiązywaniem kolizji powstających w społeczeństwie.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Bandura, Ludwik: • 1973 – Wykaz prac naukowych prof. dr. Kazimierza Sośnickiego. SPed t. XXVIII s. 5–10. • 1977 – Bibliografia prac naukowych Kazimierza Sośnickiego. W: [Bandura 1977^r], s. 52–58.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1923^k – Zarys logiki dla klas wyższych szkół średnich ze szczególnym uwzględnieniem seminariów nauczycielskich. L. & W.: KP, ss. 98. 1927². L., KA, ss. 92. 1929^(3?). L. & W., KA, ss. 92. • 1925^k – Zarys dydaktyki. Podręcznik dla użytku seminariów nauczycielskich i nauczycieli. L., WKS, ss. 160. • 1926^k – Wskazówki do rozwiązania zadań logicznych zawartych w „Zarysie logiki”. L., KP, ss. IV+58. • 1932–1935 (z: Jan Piątek) – Wychowanie i nauczanie. Przewodnik do wydawnictw pedagogicznych i dydaktycznych. Cz. I, Cz. II. L. & W., KA, ss. XVI+256+396. • 1933^k – Podstawy wychowania państwowego. L., KA, ss. 280. • 1936^k – Momenty realistyczne i idealistyczne w wykształceniu handlowym. L., K, ss. 16. • 1946^k – Pedagogika ogólna. In., Lm, ss. 138. 1949². Tr., TS, ss. 138. • 1948a^k – Dydaktyka ogólna. Tr., WUMK, ss. 365. 1959². Ww., O., ss. 512. • 1948b^k – Początki logiki. Książka dla miłośników rozrywek umysłowych. Tr., TS, ss. 152. • 1957^k – Metodyka odczytu popularnego. W., WP, ss. 64. • 1962^k – Ogólne założenia budowy podręczników szkolnych. W., PZWS, ss. 92. • 1963^k – Poradnik dydaktyczny. W., PZWS, ss. 212. 1966², ss. 240. 1968³. • 1964^k – Istota i cele wychowania. W., NK., ss. 224. 1967². • 1967^k – Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX w. W., PZWS, ss. 312. • 1973^k – Teoria środków wychowania. W., NK, ss. 192.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1934^r – Georg Kerschensteiner. Pojęcie szkoły pracy. L. & W., KA, ss. 192.

1.3. Zbiory tekstów własnych: 

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1910 – Wyjaśnienie i opis w badaniach naukowych. PF r. XIII z. 1–2 s. 128–148. • 1911 – Podział dychotomiczny. Szkic logiczny. PF r. XIV z. 2 s. 228–230. • 1912 – Wartości logiczne. PF r. XV z. 3 s. 371–378. • 1919–1920 – Propedeutyka filozofii w szkole średniej. M r. XXXIV z. 6 s. 225–237. • 1920 – Indukcja matematyczna. PF r. XXIII s. 245–277. • 1923 – Charakterystyka metod nauczania według nowych programów dla szkół średnich. M r. XXXVIII z. 1 s. 3–9. • 1926–1927 – Czy można ważyć inteligencję. SW r. I z. 3 s. 124–128. • 1927–1928 – Nieco o uczeniu się. SW r. II z. 2 s. 49–58. • 1930a – Stanowisko geografii w systematyce nauczania i wychowania. CG t. VIII z. 4 s. 272–294. • 1930b – Zagadnienie oceny książek szkolnych. PPed r. XLIX nr 28 s. 639–641. • 1930c – Zagadnienie wykształcenia ogólnego. M r. XLV z. 2 s. 104–123. • 1931 – Uwagi nad „metodą projektów” J.A. Stevensona. OW r. III z. 8 s. 731–759. • 1932a – Jak studiować dzieło pedagogiczne? OW r. IV z. 6 s. 546–564. • 1932b – Uczenie się pod kierunkiem. OW r. IV z. 8 s. 739–754. • 1933 – Jerzy Kerschensteiner. KPed r. V nr 1 s. 59–87. • 1933–1934 – Przegląd teoryj państwa. KW r. I z. 3 s. 227–246. • 1934a – Kierunek polityczny państwa a organizacja szkolnictwa. KPed r. VI z. 3–4 s. 201–220. • 1934b – Pedagogika i szkolnictwo w Rosji sowieckiej. PPed r. LIII nr 6 s. 91–92; nr 8 s. 135–136. • 1934c – Wychowanie intelektualne. W: [Łempicki S. et al. (red.) 1933–1939] T. I. Cz. II s. 961–984. • 1934d – Zarys systemu pedagogicznego J. Kerschensteinera. Wstęp do: [Kerschensteiner 1934], s. 3–25. • 1935a – Najogólniejsze idee wychowawcze a kierunek polityczny państwa. KPed r. VII nr 1 s. 1–24. • 1935b – Studiowanie psychologii a wydawnictwa psychologiczne Książnicy-Atlasu. PS r. XIV nr 8 s. 333–339. • 1935–1936 – Formy myślenia naukowego a formy ustrojowe. KW r. III z. 2 s. 115–130. • 1936a – Nauka szkolna a światopogląd. M. r. LI z. 2 s. 77–94. • 1936b – Samokształcenie się dydaktyczne nauczyciela. NPSB r. II nr 2–3 s. 3–8. • 1936–1937a – Kierunek pedagogiki polskiej a postulaty charakteru narodowego. KW r. IV z. 4 s. 197–217. • 1936–1937b – Treść nauki a światopogląd polityczny. KW r. IV z. 1 s. 172–182. • 1936–1937c – Trzy hasła. KW r. IV z. 3 s. 233–235. • 1937a – Ocena pracy ucznia. W: [Łempicki S. et al. (red.) 1933–1939] T. III z. 1 s. 363–385. • 1937b – Samodzielność. M r. LII z. 2 s. 65–84. • 1938a – Pedagogika zasad. M r. LIII z. 2 s. 60–78. • 1938b – Pojęcie losu we współczesnej pedagogice. KPed r. IX nr 1–2 s. 2–22. • 1938–1939 – Dogmatyzm i problematyzm we współczesnej szkole. KW r. VI z. 2 s. 155–164. • 1939 – Naczelne idee pedagogiczne w ustawie ustrojowej i programie szkoły średniej ogólnokształcącej. M r. LIV z. 1 s. 16–29. • 1946a – Na marginesie Elementów nauk pedagogicznych. ŻSzk r. I nr 3–4 s. 46–54. • 1946b – Kij odżywa? ŻSzk r. I nr 5 s. 83–86. • 1946c – Pedagogika filozoficzna. NS r. II nr 10–12 s. 27–35. • 1947a – Najbardziej aktualne i ważne problemy pedagogiki doby obecnej. ŻSzk r. II nr 2 s. 36–41. • 1947b – Spór o pedagogikę ogólną: proces czy koncepcja? ŻSzk r. II nr 7–8 s. 181–184. • 1947c – Terminy pedagogiczne: aktywność. ŻSzk r. II nr 1 s. 8–12. • 1947d – [Terminy pedagogiczne:] samokształcenie. ŻSzk r. II nr 10 s. 278–280. • 1947e – Terminy pedagogiczne: samowychowywanie. ŻSzk r. II nr 12 s. 381–384. • 1947f – Terminy pedagogiczne: koncentracja, korelacja w dydaktyce, korelacja w innych dziedzinach. ŻSzk r. II nr 3 s. 79–82. • 1947–1948 – Kierunki pedagogiczne w początkach XX w. i ich aspekt polityczny. NS r. IV nr 4 s. 1–21. • 1948 – [Terminy pedagogiczne:] zainteresowanie. ŻSzk r. III nr 6–7 s. 263–270. • 1958 – Eksperyment naturalny w badaniach pedagogicznych. NS r. IX nr 7–8 s. 26–30. • 1959–1960 – Działalność pedagogiczna Kazimierza Twardowskiego. RF t. XIX nr 1–2 s. 24–29. • 1960 – Integracja a światopogląd w pedagogice. RuPed (W.) r. II nr 4 s. 1–7. • 1963 – Współczesne prądy pedagogiczne. LRP t. I s. 77–92. • 1965 – Struktura w procesie nauczania. NS r. XVI nr 12 s. 17–24. • 1969 – Nauka wychowująca. NS r. XIX nr 12 s. 23–28. • 1971 – Strukturalizm. RuPed (W.) r. XIII nr  s. 678–687. • 1972 – Struktura w nauce i znak. RuPed (W.) r. XIV nr 1 s. 9–17. • 1974 – Pogląd strukturalizmu na współczesną naukę. RuPed (W.) r. XVI nr 2 s. 199–213. • 1976 – System pedagogiki. AUNC. Nauki Humanistyczno-Społeczne z. 76 (Pedagogika nr 5) s. 7–29. • 1998 – Jak rozumieć pedagogikę filozoficzną. W: [Wołoszyn 1965 ^r/1998], s. 97–103.

Publikował także w czasopismach: Biuletyn Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Głos Nauczycielski, Oświata Dorosłych i Studia Pedagogiczne.

2. Publicystyka:

• 1934^p – Prostowanie „interpretacji”. Zr r. V t. XVII s. 85–91.

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady:

■ Ferrière, Adolphe: • 1933 – Samorząd uczniowski. L. & W., KA, ss. 256.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Ajdukiewicz, Kazimierz: • 1924 – Kazimierz Sośnicki. Zarys logiki (rec.). RF t. VIII nr 4–6 s. 62a–64b. ■ Alek-Kowalski, Tadeusz: • 2002 – Kazimierz Sośnicki: sylwetka uczonego i humanisty. EH t. II s. 25–32. ■ Bandura, Ludwik: • 1977^r – Prof. dr Kazimierz Sośnicki. Materiały na sesję naukową. Gd., GTN, ss. 58. ■ Gajdamowicz, Halina: • 1997 – Teoria wychowania i nauczania Kazimierza Sośnickiego w świetle założeń pedagogiki filozoficznej. Ł., WUŁ, ss. 190. ■ Góra, Henryk: • 1979 – Kazimierz Sośnicki (1883–1976). PHO r. XXI nr 1 s. 57–65. ■ Góralska, Renata et al. (red.): • 2003 – Kazimierz Sośnicki: twórca dydaktyki polskiej. Tr., Nv, ss. 348. ■ Leś, Tomasz: • 2018 – Idee Szkoły Lwowsko-Warszawskiej w pedagogice na przykładzie poglądów Kazimierza Sośnickiego. FPE v. I s. 55–64. ■ Nalaskowski, Stanisław: • 1992 – Pedagogika i dydaktyka w ujęciu Kazimierza Sośnickiego. Tr., WAM, ss. 86. ■ Półturzycki, Józef: • 1996 – Kazimierz Sośnicki: nauczyciel, uczony i pedagog. KE r. V nr 2 s. 9–14. ■ Segit, Roman: • 1993 – Profesor Kazimierz Sośnicki: współtwórca pedagogiki polskiej (z okazji 110 rocznicy jego urodzin). RG t. LIII z. 2 s. 63–82.