Miejsce w SLW: uczeń Marii Ossowskiej.
Obszary badań: etyka, logika, socjologia i jej metodologia.
Koncepcje: pragmatyczna koncepcja informacji.
BIOGRAFIA
Data i miejsce urodzenia: 3.03.1925. Warszawa.
Data i miejsce śmierci: 5.03.1990. Warszawa.
Rodzice: Władysław Mateusz i Stanisława z d. Reszka.
Matura: Tajne Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie (1942).
Studia: Podziemny UW (1942–1944), UŁ (1955–1947)
Magisterium: Morał bajki dydaktycznej La Fontaine’a. 9.06.1947. UŁ. Maria Ossowska.
Doktorat: Analiza pojęcia honoru na tle grup rycerskich Europy średniowiecznej. 1950. UW. Maria Ossowska.
Staż: Cambridge (1957–1958).
Habilitacja: U podstaw indukcji statystycznej. 1961.
Profesura: 1969/1977.
Dydaktyka: UŁ (1945–1948), UW (1948–1990).
Varia: Uczestnik Powstania Warszawskiego 1944; wywieziony przez Niemców do KL Auschwitz-Birkenau i Mauthausen (gdzie był więziony do końca wojny). Członek TNW (1982). Od 1977 roku do śmierci pełnił funkcję Przewodniczącego Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Przewodniczył Komitetowi Porozumiewawczemu Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych. Rektor-elekt UW (1984), niezatwierdzony przez władze komunistyczne. Odznaczony pośmiertnie KKomOPR (3.05.2007).
IDEE, PROBLEMY, REZULTATY
Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Dorobek Szaniawskiego mieści się w wielu dziedzinach: w metodologii nauk (ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania metod logicznych i matematycznych w naukach społecznych), w teorii informacji i teorii decyzji, a także w etyce.
Jego stanowisko można scharakteryzować następująco:
(a) opowiadał się za stosowaniem metod matematycznych (w szczególności – statystycznych) w socjologii;
(b) zalecał odróżnianie racjonalności myślenia od racjonalności postępowania, gdyż „racjonalnie dobranymi środkami” można, jak wiadomo, zmierzać do „celów niegodnych”, a w szczególności niszczyć „racjonalność myślenia”, podczas gdy racjonalność postępowania jest niezbędnym warunkiem racjonalności myślenia;
(c) bronił poglądu, że pojęcie uznawania zdań należy zastąpić pojęciem stopni wiary w ich prawdziwość, co zakłada stopniowalność owej wiary;
(d) za „wstęp” do uczenia się odpowiedzialności za słowo uważał naukę milczenia (które należy odróżniać od przemilczania);
(e) odrzucał pogląd, że nauka może obejść się bez wartościowań; opis rzeczywistości musi zakładać pewne modele normatywne, a wartościowania, obecne w tych modelach, są do pewnego stopnia dowolne;
(f) przestrzegał przed opieraniem się w nauce i w życiu na autorytetach, gdyż powoływanie się na zdanie uczonych jest znanym od dawna środkiem perswazyjnym – obecnie „unowocześnionym” za pomocą „wysoko rozwiniętych technik”; stąd zabiegi w kierunku nakłonienia ich do tego, by to zdanie miało „pożądaną treść”;
(g) był zwolennikiem sprawiedliwości dystrybucyjnej – tj. podziału dóbr (niepodzielnych i niejednorodnych) według preferencji uczestników podziału.
Wybrane kwestie szczegółowe
- Teoria decyzji. Teoria decyzji – podobnie zresztą jak prakseologia – zajmują się oceną dwóch własności działań celowych: skutecznością (ze względu na cel) i ekonomicznością (ze względu na cel).
„Decyzja” bywa rozumiana trojako:
(1) wąsko – jako wybór przez decydenta określonego działania i postanowienie, aby to działanie urzeczywistnić;
(2) szeroko – jako taki wybór i postanowienie, uzupełnione określeniem zbioru działań, z których ma się wybierać, przy czym zbiór ten jest wyznaczony przez cel postawiony sobie przez decydenta;
(3) najszerzej – jako wybór, postanowienie i określenie dziedziny wyboru, uzupełnione zbiorem ingerujących w nie informacji (scil. przekonań) i wartościowań decydenta.
Jeśli chodzi o cel, to wpływa on na dokonanie przez decydenta określonego wyboru w ten sposób, że decydent bierze pod uwagę, czy cel jest ważny, ale osiągalny później – czy też jest mniej ważny, ale „natychmiastowy”.
Informacja, która wpływa na wybór, powinna być oceniania „pragmatycznie” – mianowicie w ten sposób, że ocenę danej informacji wyznacza „najwyższa cena”, którą warto za uzyskanie tej informacji zapłacić ze względu na jej przydatność do dokonania właściwego wyboru. „Nieusuwalna niekompletność wiedzy” decydenta sprawia, że ocena taka jest zawsze do pewnego stopnia arbitralna. Dlatego racjonalna postawa w sytuacji podejmowania decyzji w warunkach niepewności – to postawa „ostrożnościowa”, która nakazuje zakładać, że zajdzie najmniej korzystny stan rzeczy, i działać w sposób „maksymalizujący zysk”.
Teoria decyzji znajduje zastosowanie w różnych dziedzinach nauki, a także w etyce (gdzie może być wykorzystana w sytuacji konfliktów wartości, wyznaczonych przez różne normy) i w prawie (gdy istnieje np. potrzeba ustalenia wysokości kary za czyn karalny przy uwzględnieniu niepewności co do tego, czy osoba, która ma być pociągnięta do odpowiedzialności, jest sprawcą tego czynu).
- Mądrość i nauka. Mądrość polega bądź na „wrażliwości na wartości”, bądź na umiejętności wcielania tych wartości w życie. Ta pierwsza jest „samowystarczalna”; ta druga – nie: wyznaczają ją cechy charakteru danego człowieka oraz posiadana przez niego wiedza.
Jeśli się uważa, że nie ma innej wiedzy niż wiedza naukowa, to nie ma się wątpliwości, że „w sprawach rozpoznawania środków wiodących ku realizacji takiego świata, jakim chcielibyśmy, żeby był – nauka jest niezastąpiona”. Wolno powiedzieć, że „mądrość wbrew nauce, a nawet tylko bez nauki, realizować się nie może”.
- Prawo do prawdy. „Każdy człowiek – ma prawo do prawdy. Ten, kto narusza to prawo, narusza godność ludzką, traktuje bowiem okłamywanych jako narzędzie realizacji swoich celów, a nie jako osoby, którym należy się szacunek. Gwałcąc prawo do znajomości prawdy, okazuje się ludziom lekceważenie. Jest to jakaś forma pogardy.”
„W swoich przekonaniach jesteśmy w coraz większym stopniu uzależnieni od innych ludzi. Tylko znikoma część tego, co uważamy za prawdę, została uwierzytelniona przez nas samych. Cała olbrzymia reszta opiera się na zaufaniu do kompetencji i rzetelności wykorzystywanych źródeł informacji.” Droga do prawdy jest blokowana przez „koniunkturalne ustępstwa wobec zasady przestrzegania prawdy”; dzieje się tak dlatego, że te ustępstwa „unieważniają źródła” prawdy.
Monopol dysponowania techniką „amplifikowania” nieprawdy do „gigantycznych społecznie rozmiarów” zapewnia „manipulatorom bezkarność w sensie braku możliwości kontroli ich poczynań. Jest to oczywiście bezkarność pozorna. Zarzut niepraktycznego moralizatorstwa, wysuwany przez polityków wobec ludzi protestujących przeciw temu procederowi, można z łatwością zdyskwalifikować, byle spojrzenie sięgało nieco dalej niż doraźna korzyść manipulatora.”
„Właściwą postawą wobec prawdy nie jest zadufanie, lecz pokora dopuszczająca możliwość błędu.
Jest to bodaj najlepsze antidotum na pokusę dyktowania innym, co mają za prawdę uważać.”
- Aksjologiczny status twórczości. „Twórczość, podobnie jak odwaga lub lojalność, jest co prawda wartością, ale wartością zależną.
Co się tyczy pierwszej części powyższego twierdzenia, argumentacja na jej rzecz jest dosyć prosta i często wysuwana. Niezależnie od tego, jak ocenia się rezultat aktu twórczego, sam ten akt posiada wartość. Spełnia on głęboko odczuwalną potrzebę, uzasadnione pragnienie przekroczenia granic biernego istnienia i wyrażenia własnej osobowości w zobiektywizowanej formie.”
Sens drugiej części powyższego twierdzenia – stwierdzającej zależność prawdy – najlepiej rozważyć na przykładzie.
Otóż nie można utrzymywać, że „pewien akt twórczy służący celowi niedającemu się zaakceptować ze względów moralnych” ma „per se wartość pozytywną, mimo że negatywny charakter celu, jakiemu akt ten ma służyć, przeważa”.
„Jest to sytuacja do pewnego stopnia analogiczna do przypadku zachowywania lojalności wobec organizacji kryminalnej lub wykazywania się odwagą w nalocie lotniczym na bezbronne miasto. Wydaje się, że cel takiego działania unieważnia jego wartość lub nawet zmienia znak tej wartości. Ilekroć przypisuje się twórczości wartość dodatnią, zakłada się milcząco, że tego typu unieważnienie nie ma miejsca.
Powyższego opisu nie można chyba sprowadzić do zwykłego konfliktu wartości, w którym twórczość (odwagę, lojalność) poświęca się w imię wartości bardziej podstawowej. Gdyby zachodził taki przypadek, to akt zasługujący, jako całość, na potępienie z powodu znajdowania się w konflikcie z bardziej podstawową wartością pozostawałby lepszym działaniem, gdyby był twórczy (odważny, lojalny), niż gdyby tej własności nie posiadał. Wydaje się jednak wątpliwe, by to ostatnie stanowisko można było konsekwentnie utrzymać”.
BIBLIOGRAFIA
A. Wykazy prac:
■ Aa.: • 1992 – Bibliografia prac Klemensa Szaniawskiego. RF t. XLIX nr 3–4 s. 263–267.
B. Bibliografia podmiotowa:
1. Teksty naukowe:
1.1. Książki własne:
• 1957k (z: Jerzy Pelc i Marian Przełęcki) – Prawa nauki. W., PWN. ss. 88. • 1963k (z: Robert Bartoszyński i Zdzisław Pawlak) – Matematyczne przyczynki do rozwoju prakseologii. W., POPOPPAN, ss. 64. • 1975k – Metodologia prac badawczych. Kat., OPT, ss. 148.
1.2. Książki (współ)redagowane:
• 1968r – Metody statystyczne w socjologii. Wybrane zagadnienia. W., PWN, ss. 318. • 1971r – Metody matematyczne w socjologii. Zagadnienia wybrane. Ww., O, ss. 110. • 1975r – Metodologia prac badawczych i rozwojowych. Katowice, OPT, ss. 36. • 1976r (z: Grzegorz Malinowski, Marian Przełęcki i Ryszard Wójcicki) – Formal Methods in the Methodology of Empirical Science. D. & W., DR & PWN, ss. 458. • 1977r – Problems of Formalization in the Social Sciences. Ww., O, ss. 256. • 1987r (z: Zdzisław Cackowski i Jerzy Kmita) – Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. Ww., O, ss. 790. • 1989r – The Vienna Circle and the Lvov-Warsaw School. A., KAP, ss. 466. • 1992r (z: Josiah Lee Auspitz, Wojciech Gasparski i Marek K. Mlicki) – Praxiologies and the Philosophy of Economics. NB. & Lon., TP, ss. VIII+706.
1.3. Zbiory tekstów własnych:
• 1994z – O nauce, rozumowaniu i wartościach. Pisma wybrane. W., WNPWN, ss. 562. • 1998z – On Science, Inference, Information and Decision Making. D., KAP, ss. 242.
1.4. Artykuły:
• 1947 – Nauka i metafizyka. PSoc t. IX z. 1–4 s. 325–326. • 1949 – Morał bajki dydaktycznej. Studium z La Fontaine’a. PF r. XLV z. 3–4 s. 384–399. • 1957 – Wstęp do: [Holbach 1957]. T. I, s. IX–XXX. • 1958 – Wnioskowanie czy behaviour? SF r. II nr 6 s. 163–175. Toż w: [Pawłowski 1966r], s. 169–183. Przekł. ang. (zmod.): Inference or Behaviour? SF. Selected Articles nr 1 (1962) s. 171–179. • 1959a – Intuicja a uzasadnianie twierdzeń. SF r. III nr 6 s. 203–209. • 1959b – O indukcji eliminacyjnej. W: [Kotarbińska et al. 1959r], s. 291–306. • 1959c – W sprawie racjonalności zawodnych sposobów wnioskowania. SF r. III nr 2 s. 26–37. • 1960a – A Note on Confirmation of Statistical Hypothesis. SL v. X s. 111–118. Przekł. pol.: Nota na temat potwierdzania hipotez statystycznych. W: [Szaniawski 1994z], s. 188–196. • 1960b – Some Remarks Concerning the Criterion of Rational Decision Making. SL v. IX s. 221–29. Przekł. pol.: Kilka uwag o kryterium racjonalnego podejmowania decyzji. W: [Szaniawski 1994z], s. 172–187. • 1961a – On Some Basic Patterns of Statistical Inference. SL v. IX s. 77–87. Przekł. pol.: O podstawowych formach wnioskowania statystycznego. W: [Szaniawski 1994z], s. 197–207. • 1961b – Pewna metoda wyboru hipotezy statystycznej. SF r. V nr 1 s. 135–143. • 1962a – A Method of Deciding between N Statistical Hypotheses. SL v. XII s. 135–143. • 1962b – Kazimierz Ajdukiewicz. Język i poznanie. T. I. Wybór pism z lat 1920–1933 (rec.). SF r. VI nr 1 s. 215–219. • 1962c – Pragmatyczne uzasadnianie reguł wnioskowania statystycznego. SF r. VI nr 4 s. 137–149. Przekł. ang.: A Pragmatic Justification of Rules of Statistical Inference. W: [Ajdukiewicz 1965r], s. 301–310. • 1962d – Pragmatyczne uzasadnianie zawodnych sposobów wnioskowania. SL v. XIII s. 219–223. • 1962e – W sprawie kanonów indukcji. RF t. XXI nr 4 s. 409–411. • 1962f – Wstęp do: [Mill 1962]. T. I, s. VII-XVIII. • 1963 – O pojęciu skuteczności metody działania. W: [Bartoszyński, Pawlak i Szaniawski 1963k], s. 3–7, 24–28. • 1964 – Zasada największej wiarogodności. Próba częściowej oceny. W: [Rozprawy… 1964], s. 221–230. • 1965a – Filozofia i modele cybernetyczne. W: [Greniewski (red.) 1965], s. 54–59. • 1965b – Współczesne ujęcie procedur indukcyjnych. ZN t. I nr 2–3 s. 26–44. • 1966a – O pojęciu podziału dóbr. SF r. X nr 2 s. 61–73. • 1966b – Problemy socjologii rozstrzygane przy użyciu metod matematycznych. SSoc r. VI nr 1 s. 125–141. • 1967a – Dwie koncepcje indukcji. W: [Czeżowski 1967r], s. 269–283. • 1967b – Teoria decyzji a etyka. Et t. II s. 7–18. • 1967c – The Value of Perfect Information. Syn v. XVII nr 4 s. 408–424. • 1968a – Indukcja statystyczna w badaniach socjologicznych. W: [Szaniawski (red.) 1968r], s. 71–88. • 1968b – Informacja a decyzja. ZN t. IV nr 1 s. 69–79. • 1968c – Logic of Economic Calculus. W: [Social Sciences… 1968], s. 160–166. Przekł. pol.: Logika rachunku ekonomicznego. W: [Szaniawski 1994z], s. 267–273. • 1968d – Some Remarks on the Philosophy of Science. ZN t. IV nr 2 s. 26–32. • 1968e – Teoria decyzji a dyrektywy socjotechniczne. W: [Podgórecki (red.) 1968], s. 71–75. • 1969a – Rola wartościowań w procesie poznawczym. SF r. XIII nr 1 s. 175–178. Przekł. ros.: Роль оценок в познавательном процессе. WF g. XXIII (1969) nr 3 s. 56–60. Przekł ang: The Role of Valuations in the Process of Cognition. PSocB v. IX (1969) nr 1 s. 22–25. • 1969b – Przedmowa do: [Jahoda 1969)], s. 7–13. • 1970a – Mathematical Models and Social Facts. PSocB v. X nr 2 s. 103–106. Przekł. pol.: Modele matematyczne a rzeczywistość społeczna. W: [Nowak S. (red.) 1971], s. 241–246. • 1970b – O pojęciu informacji. PbO nr 18 s. 97–102. • 1970c – Заметки о математизации социологии. W: [Аганбегян et al. (red.) 1970], s. 18–31. Przekł. pol.: Uwagi o matematyzacji socjologii. W: [Szaniawski 1994z], s. 55–62. • 1971a – Kryteria podejmowania decyzji. W: [Kozielecki (red.) 1971], s. 303–324. Przekł. czes.: Kritéria rozhodování. TM r. IV (1972) nr 4 s. 39–58. • 1971b – Pragmatyczna wartość informacji. W: [Kozielecki (red.) 1971], s. 325–347. • 1971c – Wstęp do: [Russell 1971], s. 5–14. • 1972 – Prakseologia i jej twórca. W: [Kotarbiński 1972k], s. 7–28. • 1973a – Information and Decision as Tools of Philosophy of Science. DYP v. X s. 47–59. Przekł. pol.: Informacja i decyzja jako narzędzia filozofii nauki. W: [Szaniawski 1994z], s. 345–356. • 1973b – Metoda i twórczość w nauce. ZN t. IX nr 2 s. 163–171. Przekł. ang.: Methods versus Creative Activity in Science. PSS v. IV (1974) s. 5–14. • 1973c – O pojęciu uznawania zdań. SF r. XVII nr 6 s. 189–197. • 1973d – Questions and Their Pragmatic Value. W: [Bogdan i Niiniluoto (red.) 1973], s. 121–123. Przekł. pol.: Pytania i ich wartość pragmatyczna. W: [Szaniawski 1994z], s. 332–334. • 1974a – Logiczne aspekty optymalizacji. BNINEUW z. 32 s. 41–53. • 1974b – Sociology and Models of Rational Behavior. DH v. I nr 2 s. 133–144. Toż w: [Wiatr (red.) 1979], s. 133–144. Przekł. pol.: Socjologia a modele zachowania racjonalnego. W: [Szaniawski 1994z], s. 88–101. • 1974c – Two Concepts of Information. TD v. V s. 9–21. Przekł. pol.: Dwa pojęcia informacji. W: [Szaniawski 1994z], s. 367–378. • 1975a – Formal Analysis of Evaluative Concepts. ISSJ v. XXVII nr 3 s. 446–457. Przekł. franc.: Analyse formelle des concepts évaluatifs. RISS v. XXVII (1975) nr 3 s. 471–483. Przekł. pol.: Analiza formalna pojęć wartościujących. W: [Szaniawski 1994z], s. 494–505. • 1975b – La connaissance et le souci des valeurs: Maria Ossowska (1896–1974). Or t. XI s. 343–347. • 1975c – On the Value of Information in Games. W: [Ponssard i P-H-Tri (red.) 1975], s. 37–44. Przekł. pol.: O wartości informacji w grach [Szaniawski 1994z], s. 379–389. • 1976a – Filozofia konkretu. SF r. XX nr 3 s. 67–72. Przekł. ang.: Philosophy of the Concrete. DH v. IV (1977) nr 1 s. 67–72. • 1976b – Interpretacje zasady największej wiarogodności. AUW. Prace Filozoficzne t. XVIII (Logika nr 5) s. 15–22. Przekł. ang.: Interpretations of the Maximum Likelihood Principle. W: [Przełęcki i Wójcicki 1977r], s. 15–23. • 1976c – On Sequential Inference. W: [Bogdan (red.) 1976], s. 171–182. Przekł. pol.: O wnioskowaniu sekwencyjnym. W: [Szaniawski 1994z], s. 390–401. • 1976d – Prognoza a podejmowanie decyzji. W: [Raźniewski i Siciński (red.) 1976], s. 257–266. • 1976e – Types of Information and Their Role in the Methodology of Science. W: [Malinowski G., Przełęcki, Szaniawski i Wójcicki 1976r], s. 297–308. Przekł. pol.: Typy informacji i ich rola w metodologii nauki. W: [Szaniawski 1994r], s. 411–421. • 1977a – Information in Decision Making. Some Logical Aspects. W: [Szaniawski 1977r], s. 77–90. • 1977b – Introduction to: [Szaniawski 1977r], s. 7–10. • 1977c (z: Wojciech Gasparski) – Praxiology and Decision Theory. W: [Jungermann i Zeeuw (red.) 1977], s. 491–506. Przekł. pol.: Prakseologia a teoria decyzji. Pr 1992 nr 116–117 s. 19–33. • 1978 – Decision Making and Future Research. Some Theoretical Problems. W: [Szulc (red.) 1978], s. 57–65. • 1979a – Creativity and Values. DH v. VI nr 3 s. 73–76. Toż w: [Wiatr (red.) 1979], s. 211–224. Przekł. pol.: Twórczość a wartości. W: [Szaniawski 1994z], s. 518–522. • 1979b – On Formal Aspects of Distributive Justice. W: [Hilpinen, Hintikka, Niiniluoto i Saarinen (red.) 1979], s. 135–146. Przekł. pol.: O formalnych aspektach sprawiedliwości dystrybutywnej. W: [Szaniawski 1994z], s. 506–517. • 1979c – Upowszechnienie logiki a kultura ogólna. PH (W.) t. XXIII nr 5 s. 97–103. • 1980a – Filozofia podejmowania decyzji. Pr nr 74 s. 5–20. Przekł. ang.: Philosophy of Decision Making. AP v. XLV (1980) s. 327–341. • 1980b – [Philosophy of Science in] Poland. W: [Burr (red.) 1980], s. 281–295. Toż w: [Krajewski W. (red.) 2001], s. 251–266. • 1980c – Władysław Tatarkiewicz (1886–1980). KS t. XXIV nr 3–4 s. 3–6. • 1980d – Zasada istnienia autorytetu w środowisku naukowym. W: [Goćkowski (red.) 1980], s. 19–26. • 1981a – Plus ratio quam vis. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Uniwersytecie Warszawskim 1.X.1981 r. Kul (W.) r. XIX nr 41 s. 13. Przekł. ang.: Plus ratio quam vis. DH v. IX (1982) nr 1 s. 43–50. • 1981b – Probability. W: [Marciszewski (red.) 1981], s. 287–299. • 1981c – Science as an Information-Seeking Process. PC r. IV nr 3 s. 23–31. Przekł. pol.: Nauka jako proces poszukiwania informacji. W: [Szaniawski 1994z], s. 110–119. • 1981d – Tadeusz Kotarbiński – twórca konkretyzmu i prakseologii. KPed r. XXVI nr 2 s. 15–27. • 1981e – The Concept of Unreliable Information. W: [Assorodobraj-Kula et al. (red.) 1981], s. 135–139. • 1983a – Filozofia w oczach racjonalisty. W: [Ajdukiewicz 1949k /19832], s. 5–17. • 1983b – Nauka a mądrość. W: [Szaniawski 1994z], s. 3–7. • 1983c – Racjonalność jako wartość. SF r. XXVII nr 5–6 s. 7–15. Przekł. ang.: Rationality as a Value. DH v. XI (1984) nr 2–3 s. 289–299. • 1984a – On Defining Information. PNat v. XXI nr 3–4 s. 244–249. Przekł. pol.: O definiowaniu informacji. W: [Szaniawski 1994z], s. 445–451. • 1984b – Philosophical Ideas of Tadeusz Kotarbiński. RP v. VIII s. 25–32. • 1985a – Podejmowanie decyzji a studia nad przyszłością. Niektóre problemy teoretyczne. SNP t. XX nr 5–6 s. 139–150. • 1985b – Znaczenie logiki dla kultury umysłowej człowieka. W: [Kubin i Suchodolski (red.) 1985], s. 75–84. • 1986 – Ajdukiewicz on Non-Deductive Inference. DYP v. XXIII s. 221–228. • 1987a – Hipoteza. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 196–205. • 1987b – Informacja. W: [Cackowski, Kmita i Szaniawski 1987r], s. 224–251. • 1987c – Logika i medycyna. AHFM t. L nr 3 s. 339–349. • 1987d – Portret Marii Ossowskiej. W: [Obecność… 1987], s. 247–252. • 1987e – Posłowie do: [Popper 1987]. T. II s. 343–348. • 1987f – Prawdopodobieństwo. W: [Marciszewski (red.) 1987], s. 406–419. • 1987g – Wstęp do: [Popper 1987]. T. I, s. 1–4. • 1988a – Granice logiki decyzji. SF r. XXXII nr 6–7 s. 309–315. • 1988b – O etosie prawdy. Eth r. I nr 2–3 s. 90–98. • 1989 – Styl intelektualny T. Kotarbińskiego. W: [Doktór i Hajduk (red.) 1989], s. 33–39. • 1994 – O obiektywności nauki. W: [Szaniawski 1994z], s. 8–17.
2. Publicystyka:
• 1984ap – Przedmowa do: [Popiełuszko 1984a], s. 4–6. • 1984b – Świadectwo wolności. W: [Popiełuszko 1984b], s. 10–11. 19882, s. 4–6. • 2011p (z: Andrzej Łapicki) – Jak wywiad, to wywiad… PFNS r. XX nr 2 s. 297–307.
3. Teksty literackie:
Bp.
4. Przekłady:
■ Prichard, Katharine S.: • 1950 – Burzliwe lata. W., Cz, ss. 564. ■ Neumann, John von: • 1963 – Maszyna matematyczna i mózg ludzki. W., PWN, ss. 92.
C. Bibliografia przedmiotowa:
■ Blevad, Mogens: • 1992 – Wspomnienie o Klemensie Szaniawskim. RF t. XLIX nr 3–4 s. 257–260. ■ Gasparski, Wojciech: • 2006 – Klemensa Szaniawskiego teoria decyzji w zarysie. Pr nr 146 s. 13–24. ■ Hołówka, Jacek: • 1990 – Klemens Szaniawski on practical knowledge and choice. W: [Płoszajski (red.) 1990], s. 95–109. • 2000 – E pluribus unum [Klemens Szaniawski]. PFNS r. IX nr 1 s. 149–157. ■ Jadacki, Jacek (red.): • 2001 – Między mądrością a nauką. W dziesiątą rocznicę śmierci Klemensa Szaniawskiego. FN r. IX nr 1 s. 107–155. ■ Jedynak, Anna: • 1990 – Wspomnienie o profesorze Klemensie Szaniawskim. SF r. XXXIV nr 1 s. 217–221. • 2001 – Klemens Szaniawski. Osoba i dzieło. FN r. IX nr 1 s. 123–127. ■ Kuc, Marta: • 2000 – Analiza zasad sprawiedliwości Klemensa Szaniawskiego. SSoc r. XL nr 1–2 s. 167–209. ■ Lissowski, Grzegorz: • 2006 – Probabilistyczne zasady równości Klemensa Szaniawskiego. Dec r. III nr 6 s. 5–32. ■ Lissowski, Grzegorz & Tyszka, Tadeusz: • 2006 – Nauka, wnioskowanie i wartości z perspektywy teorii decyzji. Dec r. III nr 5 s. 87–95. ■ Pelc, Jerzy: • 1992 – Wspomnienie o Klemensie Szaniawskim – nasze wspólne lata szkolne i studenckie. RF t. XLIX nr 3–4 s. 237–255. ■ Pr nr 116–117 (1992). Nr poświęcony pamięci Klemensa Szaniawskiego. ■ Przełęcki, Marian: • 1992 – W pierwszą rocznicę. RF t. XLIX nr 3–4 s. 261–262. ■ Siemianowski, Andrzej: • 1992 – Klemens Szaniawski (1925–1990). RF t. XLIX nr 3–4 s. 227–232. ■ SF r. XXIX (1985) nr 8–9. Zbiór prac ofiarowanych Klemensowi Szaniawskiemu. ■ Urbanek, Jacek: • 1990 – Profesor Klemens Szaniawski. WD r. XVIII nr 9 s. 81–85. ■ Wincławski, Włodzimierz: • 1992 – Miejsce Klemensa Szaniawskiego w socjologii polskiej. RF t. XLIX nr 3–4 s. 233–236. ■ Woleński, Jan: • 2001 – Klemens Szaniawski: Rationality and Statistical Methods. W: [Krajewski W. (red.) 2001], s. 169–172.
