Miejsce w SLW: uczeń Stefana Błachowskiego.

Obszary badań: psychologia.

Najważniejsze wyniki: analiza spostrzegania synkretycznego u dzieci.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 2.01.1889. Toruń.

Data i miejsce śmierci: 16.04.1972. Warszawa.

Rodzice: Leon Stanisław i Eugenia Maria z d. Gumpert.

Matura: Gimnazjum Pruskie w Toruniu (1909).

Studia: Uniwersytety we Wrocławiu, Paryżu (1908–1909), Monachium i Würzburgu (1909–1913) – medycyna, UP – filozofia (1921–1925).

Egzamin państwowy cum laude z medycyny: 22.10.1913. Universität München.

Doktorat I (z medycyny): Beitrag zur Lehre von dem Hämorrhoiden. 23.12.1914. Universität München. Karl Hess.

Doktorat II (z filozofii): Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. 6.03.1926. UP. Stefan Błachowski.

Staż: Université de Genève i Universität Wien (1926/1927).

Habilitacja: Badania nad rozwojem spostrzegania i reprodukowania prostych kształtów przez dziecko. 22.03.1927. UP. Zatwierdzenie przez ministerstwo: 3.11.1927.

Profesura: 16.10.1928/17.10.1934.

Dydaktyka: Państwowa Szkoła Budownicza i Miernicza w Poznaniu (?…1926…?), Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski w Poznaniu (?…1926…?), UJ (1928–1939, 1945–1951, 1957–1960), WSP w Krakowie (1945–1948?).

Varia: Używał pseud.: Łukasz Flis, Kapitan Flis, Doktor Flis. Uczestnik I Wojny Światowej (w wojsku niemieckim) i Powstania Wielkopolskiego. Członek PTPN (1931), członek-korespondent PAU (9.06.1939).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Szuman zajmował się psychologią ogólną i rozwojową.

W swoich badaniach psychologicznych stosował zróżnicowane metody: eksperymenty i obserwację psychologiczną, rozmowy z osobami badanymi, analizę ich wytworów (np. dzienniczków prowadzonych przez dzieci) – oraz metodę „testową”. Korzystał także z fotografii i filmu.

W zakresie psychologii ogólnej – Szuman wyodrębnił cztery rodzaje myślenia: porządkujące, uogólniające, symboliczne i kontrolujące (scil. sprawdzające). Myślenie porządkujące polega na tworzeniu pojęć rodzajowych; myślenie uogólniające – na tworzeniu sądów ogólnych; myślenie symboliczne – na doszukiwaniu się sensu wypowiedzi „głębszego” niż sens dosłowny; wreszcie myślenie kontrolujące – na powstrzymywaniu się od (o)-sądów przedwczesnych. Uważał, że „człowiek jest tym bardziej ludzki, im lepiej i głębiej rozumie otaczający świat oraz swój własny organizm i swoją psychikę”.

Odróżniał dwa rodzaje inteligencji: potencjalną (tj. zdolność uczenia się) i efektywną (tj. zdolność rozwiązywania nowych problemów).

Przyznawał ważną rolę działaniu w życiu człowieka: działanie jest źródłem poznania, sprawdzianem wyników poznania oraz czynnikiem „rozwoju umysłowego”.

Stan zdrowia psychicznego uznawał za funkcję stopnia samoakceptacji jednostki; u człowieka zdrowego psychicznie mamy do czynienia z zachowaniem wewnętrznej równowagi psychicznej (w szczególności harmonii intelektu i woli). Neuroza (a także różne jej formy – takie jak oportunizm, cynizm czy stany rozpaczy) jest skutkiem zmniejszonej samoakceptacji lub jej zupełnego braku.

W zakresie psychologii dziecka – Szuman:

(a) odkrył i opisał zjawisko spostrzegania synkretycznego u małych dzieci;

(b) badał rozwój mowy dzieci – pod względem słownictwa i struktury oraz gestykulacji towarzyszącej wypowiedziom językowym – oraz ich rozwój intelektualny, uwzględniając w obu wypadkach wpływ, jaki na te procesy mają wypowiedzi ludzi dorosłych (np. ich odpowiedzi na pytania zadawane im przez dzieci);

(c) analizował dwa rodzaje wychowania przez sztukę: poprzez odbiór cudzej twórczości i poprzez twórczość własną.

Wyodrębnił trzy etapy twórczości dziecięcej – a w szczególności dziecięcej twórczości rysunkowej: etap nieprzedstawiających bazgrot, etap idioplastyki (gdy dziecko przedstawia za pomocą swoich rysunków nie „to, co widzi”, lecz „to, co wie” o rysowanym przedmiocie) i etap fizjoplastyki (gdy dziecko usiłuje uchwycić zewnętrzne podobieństwo).

Uznał, że talent pedagogiczny określa to, co nazwał „pedagogicznym taktem”, który wyrabia się w pedagogu dzięki intuicji, samowiedzy dotyczącej własnych możliwości oraz opanowaniu właściwych „środków działania”.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Strach i odwaga. „Normalnie strach jest najbardziej rozpowszechniony jako stopień napięcia umysłu, który można by nazwać czujnością i ostrożnością. […] Silniejszą formą jest lęk odczuwany pierwotnie wobec wielkich zwierząt […] albo swoiste uczucie zaniepokojenia w sytuacjach zupełnie dla nas nowych. Silniejszy jest przestrach wobec silnych, nagłych detonacji. Bardziej nas przejmuje strach wobec istotnie grożącego nam niebezpieczeństwa, ale oprócz tego uczucie to działa pobudzająco na nasz organizm, skupiając i wydobywając z niego wszystkie siły odporne. Również umysł w chwilach takiego strachu rozjaśnia się wskutek wytężonej uwagi: działa szybko i sprawnie. Jednak powyżej pewnej granicy natężenia umysłu strach sprowadza jego zamącenie i paraliż. W głowie powstaje chaos, próżnia lub bezsilność, a ciało trzęsie się lub zapada; nogi wypowiadają posłuszeństwo.”

„Dopóki strach siły wzmaga, jest on właściwością dodatnią. Dopiero tam, gdzie działa destrukcyjnie, jest zgubny. Panować nad strachem nie znaczy nie odczuwać strachu.”

Chroniczna dyspozycja do strachu – to trwożliwość. „Trwożliwość charakteryzuje się tym, że strach u osób, które jej podlegają, występuje z powodów błahych.”

Człowiek odważny to taki, który potrafi zwalczyć w sobie uczucie strachu. Jest „odwaga z przyzwyczajenia”, która wyrabia się w danej osobie wskutek tego, że czynnik, wywołujący strach, często się powtarza. Jest „odwaga napastliwości”. Odwaga taka polega na zmianie afektu. „Strach zmienia się w gniew, a gniew powoduje odwagę napaści. Ucieczka zmienia się w atak”. Jest wreszcie „odwaga z wyćwiczenia” i „odwaga z siły woli”. „Między przyzwyczajeniem a wyćwiczeniem jest ta różnica, że ostatnie świadomie, celowo i systematycznie wyrabia odwagę, przyzwyczajenie zaś tylko przez częste powtarzanie.” Odwaga z siły woli nie jest „odwagą z napastliwości: nie zamieniają się dwa równorzędne afekty, jeden na drugi, strach na gniew, lecz władza umysłu wyższa rozkazuje niższej: wola kieruje uczuciem”. To kierowanie jest możliwe dzięki osiągnięciu stanu równowagi duchowej.

• Życie uczuciowe niemowlęcia. „Małe dziecko jest raczej z natury istotą jeszcze emocjonalnie niezrównoważoną, a rozwój psychiki dziecka w pierwszych latach życia idzie m.in. właśnie w kierunku uzyskania takiego zrównoważenia. W tym kierunku powinno też oddziaływać wychowanie.”

„W tym pierwszym okresie wykształcają się prawie wszystkie podstawowe elementy przeżyć popędowych i uczuciowych człowieka.”

„W rozwoju uczuciowym dokonują się w ciągu pierwszego roku życia niemowlęcia następujące główne przemiany:

(a) przeżycia i wzruszenia nieprzyjemne i negatywnie zabarwione ustępują z wiekiem nastrojom dodatnim;

(b) życie uczuciowe różnicuje się i wzbogaca o wiele odcieni;

(c) początkowo wzruszenia mają charakter czysto subiektywny, lecz z wiekiem obiektywizują się i kojarzą z treścią przedmiotową;

(d) pierwotnie niemowlę niechcąco podlega nastrojom i stanom uczuciowym ujemnym i dodatnim, ale z czasem zaczyna świadomie dążyć do rzeczy przyjemnych i świadomie unikać nieprzyjemności.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Tytko, Marek Mariusz: • 2001 – Bibliografia prac Stefana Szumana. W: [Aleksander (red.) 2001], s. 377–401.

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1927a^k – Badania nad rozwojem apercepcji i reprodukcji prostych kształtów u dzieci. P., PTPN ss. 96. • 1927b^k – Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. W., KA, ss. 224. 1990. W., WSP, ss. XVI+162+56. • 1929^k – Dawne kilimy w Polsce i na Ukrainie. P., KUFM, ss. 14+138+VII (+ 60 tablic). • 1930^k – Rozwój rysunku u dziecka i jego kształcenie. W., TWB, ss. 60. • 1931^k – Badania nad rozwojem rozumienia obrazów o symbolicznej treści u dzieci i młodzieży. W. & L., KA, ss. VI+130. • 1933^k (z: Józef Pieter i Henryk Weryński) – Psychologia światopoglądu młodzieży. L. & W., WNTP, s: VIII+474. • 1934^k (z: Stanisław Skowron) – Organizm a życie psychiczne. W., NK, ss. 424. • 1937^k (z: Karol Brzychczy) – The Development of Colour Sense and Colour Composition in Children of 5 to 13 Years. W., EL, ss. 46. Przekł. pol.: Rozwój kolorystyki w sztuce dziecka. W. 1938, WNTP, ss. 80. • 1938a^k – Afirmacja życia. L., LBP, ss. 24. • 1938b^k – Czy filozofia jest potrzebna? (Z portretem i życiorysem autora). LBP, ss. 30. • 1938c^k – O dowcipie i humorze. Szkic psychologiczny. L., LBP, ss. 28. • 1938d^k – Rozwój myślenia u dzieci w wieku szkolnym. L., KA, ss. 250. • 1939^k – Rozwój pytań dziecka. Badania nad rozwojem umysłowości dziecka na tle jego pytań. W., NK, ss. 392. • 1946^k – Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego. W., NK, ss. IV+190. • 1947a^k – O urodzie. Kat.: WJN, ss. 30. • 1947b^k – Pochwała dyletantów. Rzecz o znaczeniu samorodnej twórczości w wychowaniu estetycznym społeczeństwa. W., IWS, ss. 60. • 1947c^k – Poważne i pogodne zagadnienia afirmacji życia. Kat., WJN, ss. 134. • 1947d^k – Problemy życiowe młodzieży dorastającej. K., WZK, ss. 68. • 1947e^k – Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego. W., NK, ss. 190. • 1947f^k – Psychologia wychowawcza wieku szkolnego. K. WZK, ss. 302. • 1947g^k – Talent pedagogiczny. Kat., IP, ss. 44. • 1948a^k (z: Zofia Lissa) – Jak słuchać muzyki. W., CIK, ss. 142. • 1948b^k – O kunszcie i istocie poezji litycznej. Ł., Pg, ss. 292. • 1948c^k – O oglądaniu obrazów. W., IWS, ss. 136. • 1951a^k – Ilustracja w książkach dla dzieci i młodzieży. Zagadnienia estetyczne i wychowawcze. K., WZK, ss. 130. • 1951b^k – Ruch jako czynnik organizacji i wyrazu w utworach muzycznych. K., PWM, ss. 230. • 1955^k – Rola działania w rozwoju umysłowym małego dziecka. Ww., O, ss. 128. • 1956^k – Zagadnienia psychologii uczuć w świetle nauki Pawłowa. P., PTPN, ss. 54. • 1961^k – O uwadze. Aktywizowanie i kształtowanie uwagi dowolnej uczniów na lekcjach w szkole. W., PZWS, ss. 146. Toż jako: O uwadze. Mobilizowanie i podtrzymywanie uwagi dowolnej uczniów na lekcjach. W. 1965². PZWS, ss. 152. • 1962^k – O sztuce i wychowaniu estetycznym. W., PZWS, ss. 352. 1969², ss. 572. 1975³, ss. 580. 1990⁴, ss. 564. • 1985^k – Podstawy rozwoju i wychowanie w ontogenezie. W., WSP, ss. 304. • 1995^k – Natura, osobowość i charakter człowieka. K., WApM, ss. 250.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1969^r (z: Lidia Geppertowa i Maria Przetacznikowa) – O rozwoju języka i myślenia dziecka. W., PWN, ss. 654.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1985a^z – Dzieła wybrane. T. I. Studia nad rozwojem psychicznym dziecka. T. II. Podstawy rozwoju i wychowania w ontogenezie. W., WSP, ss. 352+304. • 1985b^z – Studia nad rozwojem psychicznym dziecka. W., WSP, ss. 352. • 2008^z – Wybór pism estetycznych. K., TAWPNU, ss. LVIII+346. • 2014^z – Osobowość i charakter. W., WNPWN, ss. LIV+436.

1.4. Artykuły:

• 1912 – O pojęciu inteligencji. NL r. XXIV z. 10 s. 577–582. • 1913 – O przypadku wielkiego kamienia żółciowego wkleszczonego w wyrostku kiszki ślepej i o ciałach obcych wyrostka ślepego w ogóle. NL r. XXV z. 12 s. 626–631. • 1921 – O stosunkach czynności leczenia i wychowania oraz o pojęciu i czynnikach wychowawczych zdrowia psychicznego. W: [Kopczyński (red.) 1921], s. 67–76. • 1923 – O uświadomieniu płciowym młodzieży szkolnej. WF r. IV nr 9–12 s. 129–134. • 1924a – Definicja pojęć „choroba” i „zdrowie”. AHFM t. I z. 3–4 s. 335–347. • 1924b – Strach i odwaga. WF r. V nr 1–6 s. 24–35. • 1925a – Higiena pracy umysłowej. PS r. IV z. 1 s. 10–14, 2 s. 40–48, 3 s. 79–85. • 1925b – Rysunki schematyczne dzieci upośledzonych umysłowo. SSp t. I nr 2 s. 61–69. • 1925c – Spontaniczne rysunki dzieci w wieku przedszkolnym a wzory pisma w polskich elementarzach. SzPow r. VI z. 1 s. 34–60, z. 2 s. 136–155. • 1927a – Obserwacje dotyczące tak zwanego synkretycznego spostrzegania u dziecka. PAP t. II nr 1 s. 1–16. • 1927b – O psychicznych czynnikach zachowania się w rozwoju dziecka. PF r. XXX z. 1 s. 28–53. • 1927c – O testach ruchowych i możliwości zastosowania ich do wychowania fizycznego. WF r. VIII nr 9–10 s. 217–225, nr 11 s. 267–272. • 1928a – Dwa spostrzeżenia z dziedziny psychomotorycznego rozwoju dziecka. PF XXXI z. 1–2 s. 219–221. • 1928b – Psychika chorego dziecka. DzM r. III nr 11 s. 17–19. • 1928c – Wpływ bajki na psychikę dziecka. SzPow r. IX nr z s. 30–46, nr 2 s. 113–130. • 1928d – Zwierzę, dziecko, człowiek. RuPed (K.) r. XV nr 6 s. 169–181. • 1929a – Badania nad rozwojem i znaczeniem gestu wskazywania i ruchu rzucania za siebie oraz wykrzykników wskazujących i wyrazów stwierdzających nieobecność u dziecka. Ch t. I z. 3 s. 117–143. • 1929b – Pojęcie schematu w nowoczesnej psychologii. KF t. VII z. 3 s. 309–341. • 1930a – Analiza formalna i psychologiczna widzeń meskalinowych. KP t. I z. 2 s. 156–212. • 1930b – Chwytanie jako ważny etap w rozwoju niemowlęcia. DzM r. V nr 21 s. 2–5. • 1930c – O historycznym charakterze rozwoju osobowości w przeciwieństwie do prawidłowej ewolucji psychicznej człowieka. PAP t. III nr 1 s. 12–27. • 1930d – Znaczenie dzienników młodzieży jako źródła poznania jej psychiki oraz metoda korzystania z tego źródła i opracowania materiałów. KPed r. II z. 2 s. 107–132. • 1930e – Znaczenie manipulacji dla umysłowego rozwoju dziecka. DzM r. V nr 23 s. 2–4. • 1931a – Krytyczny pogląd na znaczenie psychoanalizy dla badań twórczości poetyckiej. PAP t. IV nr 1 s. 45–62. • 1931b – O aktach i czynnościach myślenia i ich stosunku do inteligencji. KF t. IX z. 1 s. 1–36. • 1931c – O stosunkach czynności leczenia i wychowywania oraz o pojęciu i czynnikach wychowawczych zdrowia psychicznego. Ch t. III z. 1 s. 67–76. • 1931–1932 – Swoiste cechy duszy dziecka. DzM r. VI nr 23 s. 2–4; r, VII nr 1 s. 4–7. • 1932a – Badania nad wzruszeniem egzaminowym i jego wpływem na sprawność umysłową w czasie egzaminu. PAP t. V nr 4 s. 377–397. • 1932b – Geneza przedmiotu. O dynamicznej integracji sfer zmysłowych we wczesnym dzieciństwie. KP t. III z. 3–4 s. 363–495. • 1932c – Podstawowe zagadnienia konstrukcji i wypełniania karty indywidualności. KPed nr 2 s. 85–124. • 1932d – Psychologia ćwiczeń cielesnych. PFR r. IV nr 1–2 s. 3–35. • 1932e – Rozwój młodzieńczego idealizmu. Ch r. IV z. 1–4 s. 43–73. • 1932f – Rozwój ruchów u dziecka w wieku przedszkolnym i znaczenie tego rozwoju dla teorii i praktyki wychowania fizycznego. WF r. XIII nr 6 s. 9–21, nr 7–9 s. 7–17. • 1933a (z: Tadeusz Jaroszyński) – Higiena wychowawcza. W: [Kopczyński (red.) 1933²], s. 236–320. • 1933b – Metody psychologii pedagogicznej. W: [Łempicki S. et al. 1933–1939]. T. I s. 312–348. • 1933c – Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. W: [Łempicki et al. 1933–1939]. T. I s. 231–274. 1948², W., NK, ss. 80. • 1933d – Światopoglądowe cierpienia młodzieży. KW r. I .1 s. 30–46. • 1934a – Charakter jako wyższa forma przystosowania się do rzeczywistości. KPed r. VI nr 3–4 s. 264–289. • 1934b – Osobowość i charakter człowieka z punktu widzenia biologii. Ch r. V z. 1 s. 34–41, z. 2 s. 61–76. • 1934c – Psychologia idealizmu młodzieży jako punkt wyjścia samodzielnej postawy moralnej wobec życia. W: [Siły moralne… 1934], s. 213–220. Przekł. niem: Psychologie des jugendlichen Idealismus als Ausgangpunt autonomer moralischer Einstellung zum Leben. RCP6CIEM s. 148–155. • 1935–1936 – O dowcipie i humorze. Szkic psychologiczny. Mt t. II z. 2 s. 235–258. • 1935a – Michał Wiszniewski: Caractéristique des intelligences humaines. BISSP v. I f. 3 s. 75–101. • 1935b – Die Psychologie des jugendlichen Idealismus. ZJ J. V H. 2 s. 158–164. • 1936a – Geneza i rozwój pojęcia przyczynowości na tle pytań dziecka. KF t. XIII z. 4 s. 280–291. • 1936b – Geneza pojęcia przyczynowości na tle pytań dzieci. PF r. XXXIX z. 4 s. 524–525. • 1937a – Filozofia a wychowanie dorosłych. POś r. III nr 2 s. 65–80. • 1937c – Problemy snów. Ch t. VIII z. 7 s. 289–302, nr 8 s. 337–360. • 1938–1939 – O uzdolnieniach kolorystycznych dziecka w wieku przedszkolnym. Prz r. VI nr 5 s. 102–108. • 1945–1946 – Subiektywizm i obiektywizm. RuPed (K.) r. XXIX nr 1–4 s. 11–33. • 1946a – Afirmacja życia. OśK r. II nr 2–3 s. 69–83. • 1946b – Budowa utworu poetyckiego. ZagL r. IV z. 3 s. 65–70. • 1946c – Czy natura ludzka jest mądra. P r. II nr 9 s. 27–33. • 1946d – Ludzie i zwierzęta jako charaktery. P r. II nr 6 s. 13–17. • 1946e – Zagadnienie charakteru człowieka a higiena psychiczna. ZP r. I nr 2 s. 55–64. • 1947a – O istocie i rozwoju życia psychicznego. W: [Pieter (red.) 1947], s. 307–340. • 1947b – O sprycie. T r. III z. 1 s. 85–94. • 1947c – Problematyka światopoglądowa współczesna u dorastającej młodzieży. OśK r. III nr 2–3 s. 1–30. • 1947d – Rola życia psychicznego u zwierząt i u ludzi. P r. III nr 8–9 s. 450–460. • 1948a – Istota metody psycho-higienicznej. ZP r. II nr 2–4 s. 60–66. • 1948b – Zaradność i indywidualna taktyka postępowania jako zagadnienie charakterologiczne. KP t. XIV z. 1–2 s. 112–128. • 1949a – La guerre et l’occupation dans les dessins des enfants polonais. SEN v. IV nr 2–3 s. 28–57. • 1949b – Pojęcie dawki estetycznej. O strukturze utworów poetyckich i filmowych. PF r. XLV nr 1–2 s. 127–157. • 1950 – Wyobrażenia taneczne sugerowane przez walce Chopina. KM r. VIII z. 29–30 s. 26–63. • 1952 – O pomieszaniu pojęć „temperament” i „usposobienie”. SPAU t. LIII nr 1 s. 36–39. • 1952/1954 – O współzależności języka i umysłu dziecka. SPTPN nr 1 s. 102–104. • 1956 – O naukowym poznawaniu cech psychicznego rozwoju dzieci i młodzieży. NS r. VII nr 2 s. 121–139. • 1957a – Istota, kierunki i struktura uzdolnień muzycznych. SA t. III nr 1–2 s. 8–29. • 1957b – O sprzyjających warunkach i właściwym sposobie nauczania dzieci rozumienia mowy i władania nią. KPed r. II nr 1 s. 68–104. • 1958a – Początki kształtowania się woli dziecka. PW r. I nr 2 s. 162–183. • 1958b – Rozwój orientacji dziecka w czasie. WH r. I nr 2 s. 85–100, nr 3 s. 162–182. • 1958c – Rozwój orientacji dziecka w przestrzeni. WP r. X nr 1 s. 2–15. • 1959a – O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w wieku przedszkolnym. KPed r. IV nr 4 s. 145–158. • 1959b – O udostępnianiu, uprzystępnianiu i upowszechnianiu sztuki. RuPed (W.) r. I nr 2 s. 126–139. • 1959c – O wypowiedzianej i domyślnej treści wypowiedzi dziecka z pierwszych lat jego życia. PP nr 3 s. 3–21. • 1960 – Psychologia rozwojowa, jej stan i znaczenie dla kształcenia nauczycieli. KPed r. V nr 1 s. 103–118. • 1962a – O artystycznym przekształcaniu i przeobrażeniu naturalnego wyglądu przedmiotów w utworach graficznych i malarskich. Es r. III s. 89–101. • 1962b – O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich. NS r. XIII nr 6 s. 19–22, nr 9 s. 18–22, nr 10 s. 16–24, nr 11 s. 22–27 • 1962c – O doniosłej roli sztuki w wychowaniu dorosłych. W: [Wojciechowski (red.) 1962], s. 420–461. 1965², s. 422–460. • 1963 – Funkcja słowa i pojęcia „musieć” w rozwoju jednego dziecka. W: [Frydman i Kaltenberg (red.) 1963], s. 471–486. • 1965 – Kształtowanie się wyobrażeń i pojęć dziecka o „uczeniu się” i „umieniu”. PP nr 9 s. 3–34. • 1968 – Rozumienie dzieła sztuki. W: [Szewczuk (red.) 1968], s. 89–124. • 2008 – O trzech źródłach i podstawach rozumienia aktywności psychicznej i rozwoju dziecka. WP r. LXI nr 10 s. 7–12.

2. Publicystyka:

• 1964^p – Wspomnienia z 35 lat działalności w Uniwersytecie Jagiellońskim. ŻSW r. XII nr 4 s. 83–97.

3. Teksty literackie:

• 1933^l – Drzwi uchylone (poezja). W., KFH, ss. 188.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Kielar-Turska: • 2019 – Stefan Szuman i jego szkoła badań nad rozwojem. W: [Domański i Rzepa (red.) 2007–2019]. T. VII, s. 121–140. ■ Nowakowska, Katarzyna: • 2019 – Duchowość w koncepcji rozwoju osobowości Stefana Szumana. W: [Domański i Rzepa (red.) 2007–2019]. T. VII s. 203–210. ■ Przetacznik-Gierowska, Maria & Wyszyńska, Anna (red.): • 1990 – Stefan Szuman (1889–1989). W stulecie urodzin. K., WUJ, ss. 166. ■ Tomaszewski, Tadeusz: • 1974 – Stefan Szuman jako psycholog. ZWZP r. X nr 1 s. 10–13. ■ Wojnar, Irena: • 1974 – Stefan Szuman (1889–1972). SEst t. XI s. 3–12.