Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: filozofia medycyny.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 26.03.1875. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 5.04.1954. Kraków.

Rodzice: Ildefons i Kazimiera Emilia Michalina z d. Morzycka.

Matura: IV Gimnazjum w Warszawie, Państwowe Gimnazjum Filologiczne (rosyjskojęzyczne) w Parnawie (1893).

Studia: Петербургский университет (1893), UW – medycyna (1894–1899), UL – filozofia (1903–1906).

Dyplom lekarza (cum eximia laude): Иcследование туберкулёза, выращеннoво на безбелковой среде (Badania nad hodowlami gruźlicy na pożywkach bezbiałkowych). 1899. UW.

Doktorat I (z filozofii): Kartezjusz i Malebranche jako poprzednicy teorii uczuć Karola Langego. 17.10.1907. UL. Kazimierz Twardowski.

Doktorat II (z medycyny): Nostryfikowany doktorat I. 1907. UL.

Habilitacja: Galicja pod względem medycznym za Jędrzeja Krupińskiego, pierwszego protomedyka 1772–1783. 6.08.1908. UL.

Profesura: /1.03.1920.

Dydaktyka: UL (1908–1918), UJ (1920–1939, 1945–1947).

Varia: Członek-korespondent PAU (17.06.1938). W wyniku tzw. Sonderaktion Krakau (6.11.1939) został przez Niemców osadzony na trzy miesiące w KL Sachsenhausen.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Jako lekarz-praktyk Szumowski krytykował homeopatię i mesmeryzm; interesował się natomiast – z pewną dozą sympatii – koncepcją metapsychiki.

Poza praktyką lekarską i medycyną „teoretyczną” (kliniczną) – Szumowski zajmował się historią, logiką i filozofią medycyny.

Prowadził źródłowe badania historyczne. Badając poszczególne prace z dziedziny medycyny, kładł nacisk na śledzenie kierunków oddziaływania tych prac („łańcuchów genetycznych” – jak je nazywał). Do historii medycyny włączał historię nauk lekarskich, chorób (zwłaszcza epidemii), odkryć, zapomnianych lub nierozstrzygniętych problemów badawczych, medycyny świeckiej, klasztornej i wojskowej, cyrulictwa i położnictwa, szpitalnictwa, szkolnictwa medycznego itd. Dawał poświadczone historycznie ilustracje złych i dobrych metod stosowanych w medycynie.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Logika medycyny. Do najważniejszych zadań logiki medycyny należy dokonanie poprawnej logicznie analizy pojęć używanych w medycynie. Chodzi w szczególności o pojęcia: faktu naukowego, prawa naukowego i związku przyczynowo-skutkowego oraz spostrzeżenia – oraz takich procedur, jak klasyfikacja i wnioskowanie per analogiam.

Fakty naukowe są powstającymi w umyśle ludzkim uogólnieniami, sui generis „projekcjami faktów rzeczywistych”.

Z pojęciem związku przyczynowo-skutkowego – które jest uwikłane w pojęcie prawa naukowego – wiążą się na terenie medycyny trudności, których źródłem jest: wielość elementów łańcucha przyczynowego (i potrzeba wyodrębnienia w nim przyczyn pierwotnych i bezpośrednich), jego „sieciowość” (scil. nielinearność i „pierścieniowość”, która sprawia, że „przyczyna inicjująca staje się w ciągu kolejnych przyczyn ostatnim ogniwem łańcucha”), a także niepowtarzalność (w ścisłym sensie) każdej obserwacji (resp. eksperymentu).

Spostrzeżenie („mimowolne”, „przypadkowe, krótkotrwałe i dorywcze”) należy odróżniać od obserwacji (w którą zaangażowana jest uwaga, umożliwiająca „śledzenie” obserwowanych zjawisk oraz analizę zjawisk dynamicznych). Błędy w spostrzeżeniu można uważać za skutek złej identyfikacji w procesie porównywania aktualnego wrażenia z „modelem przechowywanym w pamięci”.

Klasyfikacja ma ogromne znaczeniu przy różnicowaniu chorób. Wnioskowanie per analogiam jest w medycynie o wiele ważniejszą czynnością niż np. indukcja. Dlatego logika medycyny powinna kłaść nacisk na rejestrację najczęstszych błędów popełnianych w trakcie przeprowadzania obu procedur.

• Filozofia medycyny. „Filozofia medycyny jest nauką, która rozpatruje medycynę jako całość: omawia jej stanowisko w ludzkości, społeczeństwie, państwie i szkołach lekarskich; daje rzut oka na całość dziejów medycyny; przedstawia najogólniejsze zagadnienia z filozofii biologii; analizuje metodologiczne formy myślenia lekarskiego, wymieniając i wyjaśniając błędy logiczne w medycynie; czerpie z psychologii i metapsychiki te wiadomości i poglądy, które mają znaczenie dla całości medycyny; omawia naczelne wartości w medycynie oraz formułuje ogólne podstawy etyki lekarskiej.”

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1907^k – Galicja pod względem medycznym za Jędrzeja Krupińskiego, pierwszego protomedyka (1772–1783). L., TPNP, ss. 368. • 1917^k – O wyższym wykształceniu. Wstęp do dziejów wyższego szkolnictwa polskiego. Kw, KLI, ss. 12. • 1919^k – Dzieje organizacji medycznej w rosyjskim samorządzie ziemskim, czyli tzw. medycyny ziemskiej (1864–1914). W., MZP, ss. 96. • 1927^k – Po siedmiu latach wykładania historii medycyny i filozofii medycyny. K., DNAr, ss. 8. • 1929^k – Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja. K., TMHZK, ss. XII+296. • 1930–1935^k – Historia medycyny filozoficznie ujęta. Podręcznik dla lekarzy i studentów z ilustracjami. Cz. I. Medycyna starożytna. Cz. II. Medycyna średniowieczna. Cz. III. Medycyna nowożytna. K., GW, ss. 676+XVI. Toż jako: Historia medycyny. W. 1961², PZWL, ss. 400. 1994³. W., WSan, ss. XXXII+700. • 1937^k – L’histoire de la médecine et la réforme des études médicale. K., GW, ss. 16. • 1939^k – Logika dla medyków. Wykłady uniwersyteckie. K., GW, ss. VIII, 108. • 1947^k – Dzieje filozofii medycyny, jej istota, nazwa i definicja. Kraków, PAU, ss. 60. • 1949^k – Projekt ustaw Kolegium Fizycznego Szkoły Głównej Koronnej z ok. r. 1782. K., PAU ss. 20. • 1992^k – Propedeutyka lekarska, czyli propedeutyka medycyny ogólna. K., AMMK, ss. 152.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1925^r – Władysław Biegański. Myśli i aforyzmy o etyce lekarskiej. Cza., AG, ss. 104. • 1928^r – Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patriota polski. K., GW, ss. XIV+164. • 1938^r – Księga Jubileuszowa z okazji 75-lecia Bratniej Pomocy Medyków Uniwersytetu Jagiellońskiego. K., BPMUJ, ss. 200. • 1939^r – Człowiek nauki taki, jakim był. Pamiętniki profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Fryderyka Hechla. T. I. Młodość, studia i podróże (1794–1834). K., Wydawnictwo Krakowskiego Towarzystwa Miłośników Historii Medycyny, ss. XX+268. T. II. W Wolnym Mieście Krakowie. K., KTMHM, ss. 468.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1946^z – „O eunuchach i kastracji w rożnych krajach i czasach” oraz kilka drobnych artykułów. K., GW, ss. 158. • 1948^z – Filozofia medycyny. Sprawozdania, rozważania. K., GW, ss. 136. Jako Filozofia medycyny. 2007². Ky., WMD, ss. 288.

1.4. Artykuły:

• 1905a – Kartezjusz i Malebranche jako poprzednicy teorii uczuć Karola Langego. PF r. VIII z. 1 s. 1–17. • 1905b – O metodzie nauczania i o podręcznikach używanych w starszej wiedeńskiej szkole klinicznej. PLek r. XLIV nr 22 s. 339–341, • 1905c – Projekt Wydziału Lekarskiego we Lwowie za panowania Marii Teresy. PLek r. XLIV nr 42 s. 668–669. • 1907 – Galicja pod względem medycznym za Jędrzeja Krupińskiego, pierwszego protomedyka (1772–1783). LTL r. II nr 4 s. 39–42, nr 5 s. 53–56. • 1909a – Władysław Biegański. Logika medycyny (rec.). LTL r. IV nr 44 s. 503–506. • 1909b – Żywot i nauka Paracelsa: lekarza, alchemika i filozofa niemieckiego z epoki Odrodzenia. PLek r. XLVIII nr 2 s. 27–29, nr 3 s. 43–44, nr 4 s. 68–70. • 1910 – Uwagi Jana Piotra Franka o organizacji szpitala powszechnego we Lwowie. LTL r. V nr 9 s. 137–140. • 1911a – Jedenaście roczników warszawskiej Krytyki Lekarskiej. LTL r. VI nr 9 s. 131–133, nr 45 s. 589–592. • 1911b – Pogląd przyrodniczy a pogląd historyczny. GL W. t. XXXI nr 6 s. 161–166. • 1911c – Uwagi krytyczne nad Logiką medycyny Biegańskiego. PF r. XIV z. 1 s. 80–102. • 1916a – Trzy dzieła francuskie o leczeniu ran. PMLek r. I z. 2 s. 89–95. • 1916b – Współczesna medycyna w obliczu wojny. PMLek r. I nr 1 s. 3–25. • 1917 – Parę słów o polskiej szkole filozoficzno-medycznej. PMLek r. II nr 5–6 s. 209–301. • 1919a – O przedmiocie studiów lekarskich pod nazwą „historia i filozofia medycyny”. PGL r. III nr 11 s. 128–131. • 1919b – Tymczasowa notatka o 314 szpitalach polskich objętych w r. 1772 przez zabór austriacki. BMZP r. II nr 8 s. 7–9. • 1920 – Filozofia medycyny jako przedmiot uniwersytecki. PF r. XXIII s. 294–318. • 1922 – O wskazaniach leczniczych w Szczawnicy. PGL r. I nr 49 s. 916–917. • 1923a – Jeszcze o wskazaniach leczniczych w Szczawnicy. PGL r. II nr 18 s. 322–324. • 1923b – Mémoires du Dr. Stella-Sawicki (1831–1920), élève de la Faculté de Médicine de Strasbourg. BSFHM t. XVII nr 5–6 s. 187–191. • 1924a – Collegium Medicum Stanislao-Augusteum. Projekt warszawski z r. 1791 i odpowiedź nań krakowska. AHFM t. I z. 1 s. 15–33. • 1924b – Pomysły aeronautyczne we Lwowie w r. 1784 oraz lekarskie nad nimi uwagi. AHFM t. I z. 3–4 s. 267–274. • 1925a – O doktoracie medycyny. NL r. XXXVII z. 7 s. 289–293. • 1925b – O związku przyczynowym w medycynie. AHFM t. II z. 2 s. 229–240. • 1926a – Najbliższe zadania filozofii medycyny. AHFM t. IV z. 1 s. 70–73. • 1926b – Racjonalizm i empiryzm w medycynie i jej historii. PGL r. V nr 19 s. 368–370. • 1926c – Sprawozdanie o Zakładzie Historii Medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. AHFM t. V z. 2 s. 290–298. • 1927a – Władysław Biegański. W dziesiątą rocznicę śmierci. Cz r. LXXIX nr 58 s. 4. • 1927b – Medycyna jako nauka i jako sztuka. AHFM t. VII z. 2 s. 193–209. • 1927c – Polska a Niemcy na polu historii medycyny. PGL r. VI nr 7 s. 129–130. • 1927d – Rozwój medycyny a zagadnienie przyczynowości. PF r. XXX z. 4 s. 357–359. • 1927e – Sprawa Sebastiana Petrycego z Akademią Jagiellońską. AHFM t. VI z. 2 s. 113–125. • 1927f – Znaczenie Hipokratesa w historii indukcji. PF r. XXX z. 4 s. 346–347. • 1928 – Kartka z historii austriackich rządów medycznych we Lwowie w końcu XVIII w. Med r. II nr 18 s. 355–356. • 1929a – Fryderyk Hechel jako historyk medycyny w świetle własnych pamiętników. AHFM t. IX z. 1 s. 1–14. • 1929b – Fryderyk Hechel o swoich studiach w Uniwersytecie Wileńskim. Urywek z pamiętników. W: [Księga… Uniwersytetu Wileńskiego 1929]. T. I, Z dziejów dawnego uniwersytetu, s. 135–161. • 1929c – Na co najwięcej chorowali nasi pradziadowie przed 150 laty? AHFM t. IX z. 2 s. 176–180. • 1933a – L’École polonaise médico-philosophique. W: [La Pologne… 1933], s. 3–9. • 1933b – Znowu w sprawie wiwisekcyj. PGL r. XII nr 48 s. 937–938. • 1934a – Co ma do powiedzenia o reformie studiów lekarskich profesor historii i filozofii medycyny. LWoj t. XXIV nr 11 s. 517–527. • 1934b – Historia nauki jako czynnik propagandy. Cz r. LXXXVI nr 126 s. 2. • 1934c – Katedra Farmacji i Materii Medycznej w Krakowie za Komisji Edukacyjnej. WFar r. LXI nr 3 s. 34–38. • 1934d – Nauka historii medycyny w Stanach Zjednoczonych. PGL r. XIII nr 20 s. 378–380. • 1935a – Bilans medycyny za półtrzecia tysiąca lat. PGL K. r. XIV nr 21 s. 386–389. • 1935b – O cytowaniu i o własności autorskiej w naszej historiografii medycznej. PGL r. XIV nr 21 s. 394. • 1936 – Przeszłość i przyszłość barwika zwanego czerwcem polskim. WFar r. LXIII nr 32 s. 463–465, nr 33 s. 475–477. • 1936–1937 – Jak pisać podręcznik historii medycyny. AHFM t. XVI z. 1–4 s. 215–230. • 1937 – Słówko z metodologii o pierwszej, drugiej, trzeciej i dalszych rękach. PGL r. XVI nr 14 s. 258–259. • 1938a – Awicenna w 900-ną rocznicę śmierci. PWsp r. XVII t. LXV nr 6 s. 106–123. • 1938b – Józef Dietl jako ojciec balneologii polskiej. ABalP r. II z. 5 s. 5–7. • 1938c – Pieczęć Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego przed reformą Kołłątajowską. AHFM t. XVII z. 1–2 s. 277–278. • 1945 – Dzieje filozofii medycyny, jej istota i definicja. SPAU t. XLVI nr 1–5 s. 85–87. • 1946a – Czy natura ludzka jest mądra? Problem filozoficzno-fizjologiczny i lekarski. P r. II z. 9 s. 27–33. • 1946b – O kilku możliwych wpływach jakie działały na Chałubińskiego, gdy pisał Metodę wynajdywania wskazań. PLek r. II ser. II nr 7–8 s. 180–182. • 1946c – 150 rozpraw na stopień doktora medycyny. PTL r. I nr 9 s. 293–296. • 1947 – Źródła Metody wynajdywania wskazań lekarskich Chałubińskiego. AHFM r. XVIII s. 273–278.

2. Publicystyka:

W latach 1940–1943 ogłaszał artykuły „dokształcające medycznie” w tygodniku Zdrowie i Życie – oficjalnym „dzienniku urzędowym Izby Zdrowia w Generalnym Gubernatorstwie”.

Pełna lista tych artykułów: (1) Co należy pamiętać o trądzie (r. I (1940) nr 4 s. 27–29); (2) Trzoda chlewna jako roznosicielka chorób (nr 10 s. 76–78); (3) O złośliwej epidemii odry (r. I nr 16 s. 126–127); (4) O zimnicy (r. II (1941) nr 5 s. 36–39, nr 6 s. 41–44); (5) Emil Behring i odkrycie surowicy przecibłoniczej 50 lat temu (nr 12 s. 91–93); (6) Zęby jako źródło zakaźne (nr 15 s. 117–119); (7) O epidemii zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (nr 18 s. 136–138); (8) O odkażaniu rąk (nr 20 s. 147–149); (9) Zapalenie ucha środkowego niebezpieczeństwem dla życia (nr 27 s. 190–191, nr 28 s. 197–198, nr 29 s. 205–206); (10) Z przeszłości chorób wenerycznych (nr 40 s. 269–271, nr 41 s. 276–278, nr 42 s. 281–283); (11) Obserwacje kliniczne nad wrzodem żołądka i dwunastnicy (r. III (1942) nr 8 s. 285–286, nr 9 s. 391–392); (12) Jak leczyć rany silnie ropiejące? (nr 11 s. 403–404); (13) O żółtaczce zaraźnej, czyli chorobie Weila (nr 13 s. 413–416); (14) Jaja kacze jako źródło zakażenia (nr 18 s. 446–447); (15) O wątrobie (nr 27 s. 497–499, nr 28 s. 505–506, nr 29 s. 509–510); (16) O nerkach (nr 33 s. 527–531); (17) Chemoterapia rzeżączki (nr 36 s. 547–559, nr 37 s. 555–556, nr 38 s. 559–561); (18) Nowsze poglądy na szkarlatynę (nr 43 s. 587–591); (19) Nowsze poglądy na szczepienia profilaktyczne i lecznicze błonicy (r. IV (1943) nr 1 s. 631–633).

3. Teksty literackie: 

Bp.

4. Przekłady: 

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Gryglewski, Ryszard W.: • 2009a – Historia medycyny w ujęciu Władysława Szumowskiego. KHNT t. LIV nr 1 s. 79–94. • 2009b – Logika medycyny Władysława Szumowskiego. KHNT t. LIV nr 2 s. 7–20.