Miejsce w SLW: „przybrany” uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: historia filozofii, etyka, estetyka.

Koncepcje: alternatywna definicja sztuki.

Najważniejsze wyniki: krytyka relatywizmu etycznego, analiza pojęcia szczęścia, analiza elementarnych pojęć estetycznych.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 3.04.1886. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 4.04.1980. Warszawa.

Rodzice: Ksawery i Maria z d. Brzezińska.

Matura: V Męskie Gimnazjum Filologiczne w Warszawie (1894–1903).

Studia: UW – prawo (1903–1905), Universität zu Berlin i Universität Marburg – filozofia (1905–1910).

Doktorat: Die Disposition der aristotelischen Prinzipien. 16.03.1910. Universität Marburg. Hermann Cohen i Paul Natorp.

Habilitacja: O bezwzględności dobra. 23.05.1919. UL.

Profesura: 22.04.1920/4.05.1927.

Dydaktyka: UW (1915–1919, 1923–1939, 1945–1949, 1956–1960), UWil (1919–1921), UP (1921–1923).

Varia: Używał pseud.: Jan Łukowski. Podane wyżej daty profesury dotyczą mianowania w UWil; dla UW były to odpowiednio: 15.07.1922/22.06.1929. Dr h.c. UJ (24.06.1968) i KUL (11.12.1975). Członek TNW (1927) i IIPh (1938), członek-korespondent (11.06.1930) i członek czynny (20.07.1945) PAU, członek PTPN (1931), członek rzeczywisty PAN (1956), członek honorowy PTF (1973). Odznaczony KKomOPR (10.110.1938).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Tatarkiewicz był historykiem filozofii w ogóle, a estetyki w szczególności, który swoimi badaniami objął wszystkie epoki dziejów tych dyscyplin. Zajmował się ponadto zagadnieniami teoretycznymi z zakresu etyki (spór absolutyzm-relatywizm, natura szczęścia) i estetyki (analiza elementarnych pojęć estetycznych), a także metodologii humanistyki.

W metafizyce stał na stanowisku, że jest kilka podstawowych obrazów rzeczywistości – i miał piętno realistyczne: Tatarkiewicz był skłonny faworyzować w praktyce obraz zdroworozsądkowy. W aksjologii wyznawał pogląd, że wartości etyczne i estetyczne są wielopostaciowe: uważał, że istnieje wiele odmian dobra, ale dobrem wyróżnionym mogłaby być szlachetność (wartość pobudek); podobnie, istnieje wiele odmian piękna, ale jeśliby szukać piękna sensu stricto, to byłoby ono tożsame z współmiernością (scil. proporcją). W metaaksjologii był kognitywistą, intuicjonistą, obiektywistą i absolutystą: aksjologia (teoria dobra i teoria piękna) była dla niego wiedzą opartą na intuicji (apriorycznej) niezależnych i bezwzględnych wartości. W deontologii dochodził do tego pierwiastek altruistyczny (naczelną zasadą postępowania mogłaby być zasada powszechnej życzliwości); natomiast w teorii dzieła sztuki – pierwiastek kalomorficzny (istnieje wiele odmian dzieł sztuki, ale tym, co naprawdę wyróżnia dzieła sztuki spośród innych wytworów ludzkich, jest piękno), a w teorii przeżycia estetycznego – pierwiastek kontemplacyjny (można różnie przeżywać dzieła sztuki, ale właściwym podejściem jest postawa skupienia). W metodologii dawał wyraz przekonaniu o równouprawnieniu różnych sposobów badania, dobranych w zależności od dziedziny badanych przedmiotów – przy czym w dyscyplinach historycznych, które Tatarkiewicz sam uprawiał, preferował metodę analityczno-retrospektywną, podporządkowaną programowi interwencjonizmu i integracjonizmu.

Jego ogólna orientacja filozoficzna była: minimalistyczna, ale nie sceptyczna; pozytywistyczna, ale nie scjentystyczna; „eklektyczna”, ale nie wariabilistyczna.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Potoczny i naukowy obraz świata. Rzeczywistość jest ujmowana przez człowieka dwojako: jako zespół niezależnych od poznającego rzeczy (ogólniej: obiektów) określonych jakościowo i jako zespół niezależnych od poznającego zjawisk (w szczególności procesów) określonych ilościowo.

Głównym źródłem potocznego obrazu świata jest doświadczenie zewnętrzne (scil. wrażenia zmysłowe oraz wyobrażenia odtwórcze i wytwórcze) i wewnętrzne (scil. uczucia); główne źródło obrazu naukowego – to rozumowanie. Obraz potoczny nie jest doskonały, ponieważ (wbrew powszechnemu mniemaniu) jako całość jest niepełny, a jego szczegóły są zamazane, zmienne i względne (jako zależne od perspektywy i stanu poznającego).

Ale nie jest doskonały także obraz naukowy, ponieważ (wbrew oczekiwaniom naukowców) jest jeszcze mniej pełny, mimo swej większej ścisłości, jednolitości i ogólności (którą zawdzięcza ujęciu szczegółów w typy i generalizacje oddające stałe związki między zjawiskami).

Zadaniem filozofa jest właśnie rozbiór i porównywanie każdorazowej postaci obu obrazów, przede wszystkim co do stopnia ich oddalenia od „prawdziwej” rzeczywistości.

• Dziedzina wartości. Wartości – jako własności jakościowe – należą do potocznego obrazu świata. Pytania o to, jakie są ich rodzaje, sposób istnienia, poznawania i przeżywania oraz porządek, są podstawowymi problemami aksjologii.

Ze względu na to, czy przedmioty są wartościowe same przez się czy ze względu na pewien stosunek do innych przedmiotów (wartościowych), można je podzielić na przedmioty o wartości własnej (bezpośredniej) i przedmioty o wartości pochodnej. Te ostatnie to środki (np. pieniądze, urządzenia) lub warunki (np. siły, zdolności) osiągania przedmiotów wartościowych bezpośrednio, a także „zbiorniki” (takie, jak np. rodzina, wspólnota, nauka, sztuka) lub oznaki takich przedmiotów (takie, jak np. znamiona władzy i pamiątki narodowe, stopnie naukowe i odznaczenia).

Wśród samych wartości – ze względu na to, jakim przedmiotom (wartościowym bezpośrednio) przysługują – można wyodrębnić wartości intelektualne (tj. wartości myśli: mądrość i głupota), wartości moralne (tj. wartości postępowania: dobroć i podłość, uczciwość i krętactwo), wartości hedoniczne (tj. wartości uczucia: przyjemność i cierpienie, szczęście i zawód), wartości estetyczne (tj. wartości rzeczy: piękno i ohyda), na koniec wartości witalne (tj. wartości życia: zdrowie i choroba, uroda i brzydota). Wartości intelektualne, moralne i hedoniczne to wartości swoiście ludzkie, wartości estetyczne – (także) rzeczowe, a wartości witalne – leżą na pograniczu wartości ludzkich i rzeczowych. Pewne z tych wartości, a w szczególności dóbr (mianowicie własne dobra intelektualne i estetyczne oraz cudze dobra moralne i hedoniczne) są dobrami intencyjnymi (scil. celowe, pierwotne), mogą bowiem być osiągane na drodze umyślnego działania – jako jego skutki zamierzone. Inne wartości (mianowicie własne dobra moralne i hedoniczne) są dobrami efektualnymi (scil. wynikowymi, wtórnymi), tj. mogą być skutkiem umyślnego działania – ale także (zwykle i łatwiej) działania nastawionego na coś innego niż owe dobra. Jeszcze inne wartości (mianowicie dobra witalne) stanowią dobra naturalne (scil. losowe), tj. w ogóle nie mogą być przedmiotem zabiegów: są po prostu „darem przypadku”.

• Absolutyzm i obiektywizm etyczny. Przedmioty są wartościowe, gdy wartościowe są pewne ich własności: dobro (i zło) jest wartością, która przysługuje pewnym własnościom bezwzględnie i niezależnie.

Tymczasem według relatywistów etycznych – dobro i zło są cechami względnymi, czyli pochodnymi od pewnych stosunków: coś jest dobre lub złe (np. korzystne, pożyteczne, przyjemne – czy odwrotnie: niekorzystne, niepożyteczne, nieprzyjemne) dla kogoś lub do czegoś (tj. służy lub nie służy czemuś). Zgodnie natomiast z subiektywizmem etycznym (nieraz zresztą mylonym z relatywizmem etycznym) – dobro i zło są cechami subiektywnymi, czyli takimi, które przysługują czemuś tylko „w oczach” człowieka (gdyby nie było ludzi – nie byłoby tych cech).

Otóż wbrew relatywistom niezgodność sądów etycznych nie przemawia za ich stanowiskiem; świadczy ona zazwyczaj o różnicy obyczajów lub warunków, w których żyją ludzie, o błędach w poznaniu bądź o wieloznaczności słów „dobro” i „zło”, którymi się ludzie posługują. Z kolei wbrew subiektywistom wartościowanie nie jest sprawą przeżyć zmysłowych ani uczuć (chociaż uczucie może wartościowaniu towarzyszyć); nie polega też na byciu-nakazanym ani byciu-upragnionym.

Racja – oczywistość, intuicyjność – leży po stronie absolutyzmu i obiektywizmu etycznego, tj. poglądu, że dobro i zło są cechami bezwzględnymi (scil. absolutnymi) i obiektywnymi.

• Sądy wartościujące. Zwykle wartościuje się nie cechy, lecz albo przedmioty, albo postępki (resp. czyny).

W wypadku wartościowania przedmiotów obowiązuje zasada głosząca (w uproszczeniu), że przedmiot mający same cechy dobre (resp. złe) lub ich przewagę – jest dobry (resp. odpowiednio zły). Ale przedmiot sam dodatni może mieć jakąś własność ujemną, a ujemny dodatnią; poza tym przedmiot wartościowy może swoją wartość utracić. Bezwzględności i niezależności samych wartości (temu, że wartości przysługują pewnym własnościom nie ze względu na coś innego i nie w zależności od aktu ich percepcji) towarzyszy więc różnowartościowość i wartościowa zmienność nośników wartości (to, że przedmioty wartościowe z jednej strony bywają złe, a z innej dobre, oraz to, że przedmioty wartościowe zmieniają swoją wartość).

Dlatego, kiedy się rozważa problem wartości moralnych, ocenę wartości jakiegoś czynu (bezwzględnej i niezależnej) należy odróżniać od wartości jego skutku, zamiaru, który nim kierował, i wysiłku tego, kto go podejmował. To jest źródło wyodrębnienia sądów o dobru, słuszności, szlachetności (moralności sensu stricto) i zasłudze. Tylko w sądzie o dobru stwierdza się wartość przysługującą naprawdę czynowi.

Sąd o słuszności – w którym wartościuje się postępek (resp. czyn) – dotyczy skutków (scil. następstw) tego czynu: czyn jest oceniany jako słuszny, gdy stwarza najwięcej dobra lub najmniej zła. O szlachetności czynu mówimy, gdy ktoś podejmuje słuszne działanie dlatego, że jest słuszne. Zasługa sprawcy szlachetnego czynu jest tym większa, im większy wysiłek był potrzebny do jego spełnienia.

Sądy o wartości (w szczególności o dobru) są elementarnymi tezami aksjologicznymi (w szczególności etycznymi), uzasadnionymi intuicyjnie (scil. apriorycznie) – i jako takie są oczywiste i pewne. Natomiast np. sądy o słuszności czynu są uzasadniane częściowo empirycznie: tracą przez to oczywistość i pewność.

Podstawy uznawania powinności (scil. norm) – wyznaczających postępowanie słuszne – są warunkowe: różne w różnych okolicznościach. Główne zasady słusznego postępowania – zasada dobroci (reguła pozytywna) i zasada uczciwości (reguła negatywna) – nie są ani powszechne, ani konieczne. Niekiedy okazują się po prostu nie do pogodzenia, a wtedy trzeba je zastąpić zawodnym obrachunkiem dóbr. Byłoby to zbędne, gdyby dobro, którego urzeczywistnianie zaleca zasada postępowania, było nieskończenie cenniejsze od wszelkich innych dóbr; wtedy owo najwyższe dobro stawałoby się właściwie dobrem jedynym. Uprawnione jest stanowisko, na którym takiego nadzwyczajnego wyróżnienia jednego z dóbr się nie zakłada. Co więcej – wbrew nadziejom niektórych filozofów – nie istnieje żaden stały porządek (żadna hierarchia) dóbr. Dobra bowiem porównywane być mogą nie in abstracto, lecz in concreto; trzeba pytać nie o to, co ma wyższą wartość w ogóle, lecz – w danych okolicznościach. Ponadto zaś czasem bywa tak, że nawet takiego obrachunku in concreto dokonać nie sposób, działanie bowiem musi być podjęte natychmiast; w takim wypadku pozostaje tylko oparcie się na wyczuciu (czyli ostatecznie na pewnym odruchu).

Za jeszcze mniej pewne niż sądy o słuszności czynu są sądy o szlachetności i zasłudze. Oba okazują się sądami, dla których uzasadnienia trzeba szukać w ekstrapolacji danych introspekcyjnych (metodą analogii); rzecz jasna jest to zawsze uzasadnienie częściowe i słabe.

• Zagadnienie szczęścia. Ludzie chcą być szczęśliwi, ale różnie „szczęście” rozumieją. Są cztery pojęcia szczęścia: szczęście-powodzenie (czyli pomyślny los), szczęście-upojenie (czyli silna radość), szczęście-doskonałość (czyli posiadanie najwyższych dóbr) i szczęście-szczęśliwość (czyli pełne, trwałe i uzasadnione zadowolenie z życia wziętego w całości). Z nich tylko szczęśliwość – dobro wynikowe – wypada uznać za szczęście sensu stricto.

O szczęśliwości prawdą jest, że:

(1) Pozostaje ona w luźnym związku z przyjemnością.

(2) Ważniejsza jest dla niej przyszłość niż teraźniejszość.

(3) W istocie jest ona w mniejszym stopniu przedmiotem zabiegów, niż się powszechnie sądzi.

(4) Można ją osiągnąć, jeśli się przyjmie odpowiednią postawę i nie będzie stawiało życiu zbyt wielkich wymagań.

Istotne jest – w wypadku szczęścia – że chociaż ma ono wartość obiektywną i absolutną, to jest subiektywne i relatywne. Dlatego też nie mamy prawa do szczęścia, ale mamy obowiązek troszczyć się o szczęście (własne i cudze), gdyż sytuacja, w której zasłużone szczęście (w sensie zadowolenia z życia) jest efektem „dobrego życia”.

• Piękno, nośniki piękna i przeżycia z nimi związne. Są tacy, którzy uważają, że przedmiotem estetyki jest piękno; są inni, którzy uważają, że przedmiotem tym są dzieła (sztuki); są zaś wreszcie tacy, którzy uważają – że swoiste przeżycie. Najbardziej racjonalne jest przyznanie estetyce możliwie najobszerniejszej dziedziny badań: włączenie do niej i piękna, i dzieł sztuki, i przeżyć z nimi związanych. Otwierają się tym samym granice między aksjologią, teorią sztuki (poezji, muzyki, architektury, rzeźby, malarstwa) i psychologią odbioru.

Pięknem sensu largo jest to, co postrzegamy i wyobrażamy sobie z upodobaniem i uznaniem. Ale rzeczy piękne są piękne same przez się, a nie przez to, że się komuś podobają czy że ktoś je za piękne uznaje. Piękno przysługuje przedmiotom ze względu na pewne ich własności: przede wszystkim współmierność (proporcję), czyli piękno sensu stricto (piękno formy), a ponadto: odpowiedniość (celowość), lotność (subtelność), wdzięk (grację) i wzniosłość (majestatyczność), wreszcie – malowniczość, poetyczność. Rzeczy stanowiące dzieła sztuki są układami pewnego tworzywa, tj. mają strukturę formalno-materialną, ale tylko utwory literackie (w tym poetyckie) są układami znaczącymi, tj. mają funkcję semantyczną.

Dzieło sztuki jest świadomym wytworem odtwarzającym rzeczywistość bądź nadającym rzeczom pewną nową postać, bądź wyrażającym przeżycia (twórcy), a zarazem zdolnym wywołać określone przeżycia (zachwytu, wzruszenia, wstrząsu – u odbiorcy). Przeżycia te mogą być trojakie: estetyczne (w postawie skupienia zmysłowego) lub literackie (w postawie skupienia rozumowego), lub też poetyckie (w postawie marzenia). Swoiste dla obcowania ze sztuką są te pierwsze, ale dopuszczalne są (i de facto występują) także dwa pozostałe, a zdarza się jeszcze także zajmowanie wobec dzieła sztuki postawy skupienia badawczego.

Są powody, by stan sztuki najnowszej określić jako krytyczny, a najbardziej widocznym objawem tego stanu jest zanik tradycyjnych norm (scil. przepisów) estetycznych: piękno przestało być uznawane za niezbędną własność dzieł sztuki; za dzieła sztuki zaczęły uchodzić wytwory wszelkiego tworzenia; od odbiorców sztuki przestało się wymagać tego, by składnikiem ich postawy wobec owych wytworów było przeżycie estetyczne.

• Zadania historyka. W obrębie nauki wyróżnia się dyscypliny formalne i realne, a wśród dyscyplin realnych wyodrębnia się dyscypliny nomologiczne (scil. ustalające prawa) i typologiczne: systematyczne lub historyczne. Do tych ostatnich należy oczywiście historia filozofii, historia estetyki i historia sztuki.

Zadania historyka polegają na inwentaryzacji, interpretacji, periodyzacji i typizacji faktów historycznych. Inwentaryzacja nie może ograniczyć się do zwykłego kolekcjonowania: historyk musi inwentaryzowane faktyselekcjonować. Interpretacja musi obejść się bez eksplanacji kauzalnej czy genetycznej: historyk może poprzestać na wyjaśnianiu kontekstualnym (systemowym), na wskazaniu kontekstu kulturowego interpretowanych faktów (odpowiadających sobie, współistniejących i powiązanych ze sobą elementów tego kontekstu). Periodyzacja ma ułatwić prezentację ewolucji poglądów, zagadnień i języka, w którym o nich mówiono w poszczególnych okresach. Typizacja powinna doprowadzić do wypreparowania zunifikowanego aparatu pojęciowego i siatki problemowej.

Taki program metodologiczny jest więc programem zarazem interwencjonizmu i integracjonizmu: należy nie tylko inwentaryzować, lecz także interpretować; nie tylko periodyzować, lecz także typizować. Do realizacji tego programu można z powodzeniem stosować odpowiednio metodę analizy semiotycznej i metodę retrospekcji historycznej.

• Analiza semiotyczna i retrospekcja historyczna. Na metodę analizy semiotycznej składają się dwa zasadnicze kroki: przeprowadzenie dystynkcji (zwykle poprzez kontrastowanie semantyczne – zestawianie par wyrażeń przeciwnych) i dokonanie eksplikacji (zwykle poprzez definiowanie regulujące – uściślenie znaczenia rozpatrywanych wyrażeń).

Metoda retrospekcji historycznej sprowadza się w istocie do patrzenia na przeszłość oczyma współczesności: do szukania dawnych wysłowień i rozwiązań aktualnej problematyki (filozoficznej, estetycznej czy artystycznej). Akceptacja tej metody pozbawia paradoksalności powiedzenie, że „historyk znajduje w dokumentach tylko te myśli, które sam powziął”.

Metoda analitycznoretrospektywna pozwala przezwyciężyć tradycyjny dylemat historyków: przedstawiać dzieje poszczególnych ludzi i ich poglądów (studia immanentne) czy dzieje poszczególnych zagadnień i prądów (studia transcendentne). Ułatwia też uzyskanie takiego obrazu badanych dziejów, który by zachowywał ich różnorodność i wielotorowość, a przy tym był ciągły i jednolity.

• Historia filozofii. Wbrew rozpowszechnionym stereotypom – związki między formacją filozoficzną (czy szerzej: intelektualną) a innymi komponentami kultury – także formacją polityczną – nie podlegają żadnym ogólnym prawidłowościom; ale na wielu przykładach da się pokazać, że zmiany w sposobie myślenia wyprzedzają zmiany w urządzeniach społecznych – częściej niż odwrotnie.

Wielotorowość – względna niezależność – ma miejsce nie tylko w różnych elementach kultury w ogóle; to samo dotyczyło relacji między poszczególnymi elementami kultury filozoficznej. Wbrew obiegowym stereotypom – np. empiryzm i sceptycyzm łączył się u wielu myślicieli średniowiecznych i późniejszych z teizmem (lub wręcz z mistycyzmem), a racjonalizm i dogmatyzm – z ateizmem.

Dzieje filozofii rozczłonkowują się na wiele epok; jest jednak coś, co zapewnia sekwencji epok ciągłość i jednolitość.

Po pierwsze, w każdej epoce da się wyodrębnić trzy zasadnicze etapy: etap krytyki (rozwiązań poprzedników), etap systemów (własnych poglądów) i etap szkół (stopniowo kostniejących myślowo).

Po drugie zaś, w każdej epoce istnieją pewne powtarzające się wątki; należą do nich przede wszystkim dwie ogólne orientacje filozoficzne: maksymalistyczna (przynosząca śmiałe systemy ontologiczne) i minimalistyczna (poprzestająca na ostrożnej krytyce epistemologicznej).

• Historia estetyki explicite i implicite. Estetyka miała różne postaci, więc i historia estetyki powinna być wieloraka. Historyk estetyki nie powinien poprzestawać na zestawianiu powszechnych przekonań i luźnych spostrzeżeń wypowiedzianych expressis verbis – tj. na estetyce explicite. Powinien on starać się odtworzyć opinie (normy) estetyczne niezwerbalizowane, a tylko egzemplifikowane w praktyce artystycznej.

Badania w zakresie historii estetyki pokazują, że w pewnych okresach estetyka explicite zestrojona była z estetyką implicite (tak było np. w antycznej Grecji i renesansowych Włoszech); w innych zaś dochodziło do rozziewu między normami głoszonymi ex officio i normami de facto kierującymi twórczością (tak bywało np. w późnym gotyku i w dojrzałym baroku). Wiązało się to z tym, że estetyka starożytna była ogólnie rzecz biorąc raczej monolityczna, a nowożytna – pluralistyczna; ale nawet w tej ostatniej niektóre motywy miały proweniencję antyczną.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac:

■ Krajewski, Janusz: • 1992 – Władysław Tatarkiewicz. Bibliografia. Ww., O, ss. 156.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1910a^k – Die Disposition der Aristotelischen Prinzipien. Gies., VAT, ss. IV+102. Przekł. pol.: Układ pojęć w filozofii Arystotelesa. W. 1978, PWN, ss. 126. • 1910b^k – Wystawa dzieł Alexandra Orłowskiego (1777–1832). W., TZSP, ss. 56. • 1916^k – Budowa pałacu w Łazienkach. W., WPk, ss. 44. • 1919a^k – O bezwzględności dobra. W., GW, ss. 172. Przekł. ang.: On the Absoluteness of Good. FN r. XXX (2022) nr 2 s. 171–224. • 1919b^k – Rządy artystyczne Stanisława Augusta. W., GW, ss. 108. • 1921^k – Dwa klasycyzmy: wileński i warszawski. W., KEW, ss. 32. • 1925^k – Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta. L. & W., KA, ss. 172. • 1926^k – Michał Płoński. W., GW, ss. 20. • 1927^k – Aleksander Orłowski. W., GW, ss. 24. • 1931^k – Historia filozofii. T. I–II. L., O, ss. 400+316. 1933², ss. 400+322. 1946–1947³. W., Cz, ss. 416+356. 1948–1949⁴, ss. 430+356. 1950. T. III. W., Cz, ss. 602. 1958⁵. T. I–III, ss. 436+342+606. 1968⁶. W., PWN, ss. 356+278+506. 1970⁷, ss. 324+252+436. 1978⁸, ss. 388+296+548. 1981⁹. 1983¹⁰. 1988¹¹. 1990¹². Przekł. ang. (T. III): Nineteenth Century Philosophy. Pt. I–II. Belm. 1973, WPCo, ss. 250+260. • 1938^k – Królikarnia. Analiza i dzieje. W., TPHW, ss. 54. • 1945^k – Etyczne podstawy rewindykacji i odszkodowań. W., MKS, ss. 24. Przekł. ang.: Ethical Bases of Reparation. W. 1945, MKS, ss. 24. • 1947^k – O szczęściu. K., WZK, ss. 508. 1949², ss. 484. 1962³. W., PWN, ss. 578. 1965⁴. 1970⁵. 1973⁶. 1979⁷. 1980⁸, ss. 576. Przekł. ang.: Analysis of Happiness. W. & Hg. 1976, PWN & MNP, ss. XII+356. Przekł. bułg.: За щастието. Sof. 1986, Низ, ss. 404. Przekł. niem.: Über das Glück. St. 1984, KCV, ss. 382. Przekł. ros.: О счастье и совершенстве человека. Ma. 1981, П. Przekł. słow.: O št’asti. Bs. 1973, Sn, ss.436. • 1948^k – Zarys dziejów filozofii w Polsce. K., PAU, ss. 38. Przekł. ang.: Outline of the History of Philosophy in Poland to World War II. SFr. 1978, PACF, ss. 58. • 1955^k – Dominik Merlini. W., BA, ss. 258. Przekł. wł.: Domenico Merlini. QISA f. 91–96 (1969) s. 67–156. • 1957^k – Łazienki Warszawskie. W., Ar, ss. 286. 1968², ss. 298. 1972³, ss. 286. • 1960^k – Historia estetyki. T. I–II. Ww., O, ss. 410+364. 1962², ss. 416+368. 1985–1988³. W., Ar, ss. 310+288. 1988–1989⁴, ss. 336+288. Przekł. ang.: History of Aesthetics. V. I–II. Hg. & W. 1971, MP & PWN, ss. VIII+352+VIII+482. Przekł. hiszp.: Historia de la estética. T. I–II. Mad. 1987–1989, EAk, ss. 358+326. Przekł. niem.: Geschichte der Ästhetik. B. I–II. Bas. 1979–1980, SchwV, ss. 404+356. Przekł. rum.: Istoria esteticii. V. I–II. Buc. 1978, EMer, ss. 516+456. Przekł. słow.: Dejiny estetiky. V. I–II. Bs. 1985–1988, Tat, ss. 522+456. Przekł. wł.: Storia dell’estetica. V. I–II. To. 1979, GE, ss. X+398+VI+362. • 1961^k – Aristoteles. Ein moderner Ästhetiker. To., EF, ss. 18. • 1966^k – O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku: architektura, rzeźba. W., PWN, ss. 538. • 1967a^k – L’esthétique italienne de la Renaissance. To., EF, ss. 16. • 1967b^k – Historia estetyki. T. III. Ww., O, ss. 570. Przekł. ang.: History of Aesthetics. V. III. Hg & W. 1974, MP & PWN, ss. XX+316. Przekł. niem.: Geschichte der Ästhetik. B. III. Bas. 1987, SchwV, ss. 462. Przekł rum.: Istoria esteticii. V. III. Bukareszt 1978, Editura Meridiane, ss. 428+304. Przekł. wł.: Storia dell’estetica. V. III. To. 1980, GEE, ss. XII+590. • 1967c^k – Łazienki Królewskie i ich osobliwości. W., Ar, ss. 106. 1975², ss. 104. 1986³, ss. 24. 1987⁴. • 1968a^k – Droga do filozofii. W., TPK, ss. 48. • 1968b^k – L’estetica romantica del 1600. Ww., O, ss. 20. • 1975a^k – Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. W., PWN, ss. 438. 1976². 1982³. 1988⁴. Przekł. ang.: A History of Six Ideas: An Essay in Aesthetics. W. – Hg. & W. 1980, MNP & PWN, ss. 384. Przekł. hiszp.: Historia de seis ideas: arte, belleza, forma, creatividad, mímesis, experiencia estética. Mad. 1987, ET, ss. 422. 1990². Przekł. rum.: Istoria celor şase noţiuni. Buc. 1981, EMer, ss. 520. Przekł. serb.-chorw.: Istorija šest pojmova: umetnost, lepo, forma, stvaralastvo, podražavanje, estetski doživljaj. Bg. 1980, Nol, ss. 406. • 1975b^k – Prawda w sztuce. W., BN, ss. 14. • 1976^k – O doskonałości. W., PWN, ss. 70. Przekł. ang.: On Perfection. W. 1992, WUW, ss. 220.

1.2. Książki (współ)redagowane:

• 1918^r – Władysław Biegański. Etyka ogólna. W., GW, ss. XXX+368. • 1934^r (z: Stanisław Jan Gąsiorowski et al.) – Historia sztuki. T. I–III. L., O, ss. 438+446+514. • 1962^r (z: Tadeusz Dobrowolski) – Historia sztuki polskiej w zarysie. T. I–III. K., WLit, ss. 510+490+488. 1965², ss. 566+578+542. • 1969^r – Moralność i społeczeństwo. Księga jubileuszowa dla Marii Ossowskiej. W., PWN, ss. 364. • 1970^r – Jakiej filozofii Polacy potrzebują. W., PWN, ss. XXXVI+468. • 1976a^r – O tragedii i tragiczności. K., WLit, ss. 104. • 1976b^r (z: Jan Białostocki) – Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. W., PWN, ss. 552.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

• 1951^z – Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki. K., WMK, ss. 142. • 1971^z – „Droga do filozofii” i inne rozprawy filozoficzne. W., PWN, ss. 376. • 1972^z – Droga przez estetykę. W., PWN, ss. 484. • 1978^z – Parerga. W., PWN, ss. 140. • 1986^z – O filozofii i sztuce. W., PWN, ss. 446. • 1989^z – Dobro i oczywistość. Pisma etyczne. Lb., WL, ss. 316. • 1992^z – Pisma z etyki i teorii szczęścia. Ww., O, ss. 418.

1.4. Artykuły:

• 1911a – Logika czystego poznania. PF r. XIV z. 4 s. 518–530. • 1911b – O pojęciu i sądzie (ar.). RF t. I nr 9 s. 201b–202a. • 1911c – Spór o Platona. PF r. XIV z. 3 s. 346–358. • 1913a – Rozwój w sztuce. W: [Heflich i Michalski (red.) 1901–1913²]. Cz. V, z. 4, s. 228–281. • 1913b – Rzeźbiarz polskiego klasycyzmu. Jakub Tatarkiewicz. Sz t. III z. 11–12 s. 189–215. • 1913c – Szkoła fenomenologów. RF t. III nr 10 s. 257–263. • 1913d – Kazimierz Twardowski. O czynnościach i wytworach (rec.). Ks r. XIII nr 1 s. 7–8. • 1914a – Czy przedmioty idealne są przedmiotami ogólnymi? (ar.). RF t. IV nr 1 s. 28a–28b. • 1914b – Stanisław Leśniewski. „Krytyka logicznej zasady wyłączonego środka” (rec.). Ks r. XIV t. II nr 8–12 s. 79–80. • 1915a – Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie za Stanisława Augusta. PHis t. XIX nr 1–3 s. 329–342. • 1915b – O dzisiejszej filozofii polskiej kilka uwag i cyfr. MyP t. I z. 1 s. 30–35. • 1915c – Z dziejów filozofii na Wszechnicy Warszawskiej. PF r. XVIII z. 3–4 s. 197–207. • 1918 – Pojęcie szczęścia a wymagania prawidłowej terminologii. PF r. XXI z. 1–2 s. 1–18. • 1920 – Porządek dóbr. Studium z Pascala. PF r. XXIII s. 295–318. • 1921 – O wileńskiej szkole malarstwa. Poł r. I z. 1 s. 3–18. • 1926a – Materiały do dziejów nauczania filozofii na Litwie. AKBHFP t. II cz. 2 s. 1–42. • 1926b – O pewnej grupie kościołów polskich z początku XVII w. SzP r. II nr 6 s. 241–253. • 1927 – Prace X. Konstantego Michalskiego o filozofii XIV wieku. PF r. XXX z. 1 s. 94–97. • 1928a – Estetyka asocjacyjna w XVII wieku. PF r. XXXI z. 1–2 s. 189–192. Przekł. franc.: L’esthétique associationniste au XVII^e siècle. RC2CPP s. 174–178. Toż w: RE t. XIII (1960) nr 3 s. 287–293. • 1928b – O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku. PF r. XXXI z. 1–2 s. 72–76. Przekł. franc.: De certaines formes du rationalisme du XVII^e et du XVIII^e siècle. RC2CPP s. 66–71. • 1929a – Uwagi o potrzebach historii sztuki. NPJPOR t. X s. 421–425. • 1929b – Z dziejów gmachu uniwersytetu w Wilnie. W: [Księga… Uniwersytetu Wileńskiego (1929)]. T. I, s. 77–83. • 1930 – O czterech rodzajach sądów etycznych. PF r. XXXIII z. 4 s. 291–295. Przekł. ang.: On the Four Types of Ethical Judgements. P7ICP s. 398–401. • 1930–1931 – O pojęciu typu w architekturze. PHS r. II z. 1–2 s. 1–7. • 1931 – Les trois morales d’Aristote. STASMP a. 91 nr 1 s. 489–503. Przekl. pol.: Trzy etyki Arystotelesa. PF r. XXXVI (1933) z. 1–2 s. 13–25. • 1932a – Daty przełomowe w nowożytnej architekturze polskiej. STNW wydz. II t. XXV s. 46–58. • 1932b – Nowożytna architektura w Polsce: od renesansu do klasycyzmu. WoP t. II z. 2 s. 511–550. • 1933 – Postawa estetyczna, poetyczna i literacka. SPAU t. XXXVIII nr 5 s. 3–7. Toż w: [Wojnar (red.) 1965], s. 184–191. Przekł. franc.: L’attitude esthétique, poétique et littéraire. BIAPSL. Classe d’Histoire et de Philosophie 1934 nr 1–6 s. 123–129. • 1934a – Filozofia. Idea. Klasycyzm w dziejach sztuki. Materializm. Pozytywizm. Renesans. W: [Łempicki Z. (red.) 1933–1939]. T. II, szp. 341–348, 927–934, 1200–1294. T. III, szp. 528–536. T. IV, szp. 355–363, 568–578. • 1934b – Architektura nowożytna. W: [Gąsiorowski, Tatarkiewicz et al. 1934^r]. T. III, s. 1–135. • 1934–1935 – Skupienie i marzenie. Mt t. I nr 3 s. 393–405. Przekł. franc.: L’esthétique de la concentration et l’esthétique de la rêverie. RMM a. LXXII (1967) nr 2 s. 170–183. • 1936a – Architektura barokowa Brazylii. STNW wydz. II t. XXIX nr 7–9 s. 1–24. • 1936b – Historia i klasyfikacja. W: [Księga pamiątkowa… Pinińskiego 1936]. T. II, s. 269–278. • 1936c – Izydora Dąmbska. Zarys historii filozofii greckiej (rec.). PF r. XXXIX z. 2 s. 193–195. • 1936d – Okresy filozofii europejskiej. KF t. XIII z. 4 s. 266–278. Przekł. franc.: Les grandes périodes de la philosophie européenne. RFý r. XII (1938–1939) nr 1–2 s. 1–14. • 1936e – Poglądy estetyczne epoki Stanisława Augusta. W: [Bernacki (red.) 1936], s. 601–604. Toż w: PL r. XXXIII z. 3 s. 601–604 • 1937a – Art and Poetry. A Contribution to the History of Ancient Aesthetics. SP v. II s. 367–419. Przekł. pol.: Sztuka i poezja. Rozdział z dziejów starożytnej estetyki. PWsp r. XVII (1938) t. LXIV s. 153–170, 357–365; t. LXVI s. 63–73. • 1937b – Ce que nous savons et ce que nous ignorons des valeur. T9CIP T. X. La Valeur. Les normes et la realité s. 11–15. • 1937c – Nauka a tradycja europejska. W: [Kultura… 1937], s. 215–230. • 1937d – Typ lubelski i typ kaliski w architekturze kościelnej XVII wieku. PKHSPAU t. VII z. 1 s. 25–58. • 1938 – Dobra, których nie trzeba wybierać. KW r. V z. 3 s. 157–162. • 1939a – L’architecture moderne en France et en Pologne. W: [Art polonais… 1939], s. 63–72. • 1939b – Międzynarodowy Instytut Współpracy Filozoficznej. NPJPOR t. XXIV s. 351–354. • 1939c – Von der Ordnung der Werte. ASI nr 851 s. 1–7. • 1939–1946 – Wspomnienia o filozofach zmarłych [w latach] 1939–1945. PF r. XLII z. 3–4 s. 326–330, 342–348. • 1941 – Eighteenth Century Polish Art. W: [Reddaway et al. (red.) 1941], s. 195–207. • 1945a – Nauki nomologiczne a typologiczne. SPAU t. XLVI nr 1–5 s. 28–34. Toż w: ZN t. XXII z. 3 s. 531–536. Przekł. ang.: Nomological and Typological Science. JPh v. LVII (1960) nr 7 s. 234–240. • 1945b – Próba charakterystyki filozofii XX wieku. STNW wydz. II t. XXXIII z. 1 s. 10–12. Przekł. ang.: Philosophy of the XX^th Century. JHI v. XXII (1961) nr 2 s. 278–280. • 1946 – Dwa baroki: krakowski i wileński. PKHSPAU t. VIII z. 2 s. 183–224. • 1947 – Studia historii sztuki na uniwersytetach. NS r. III nr 3–4 s. 45–52. • 1948 – Pięćdziesiąt lat filozofii w Warszawie (1898–1948). PF r. XLIV z. 1–3 s. 3–14. • 1949a – Dwa pojęcia formy. PF r. XLV z. 1–2 s. 87–101. Przekł. wł.: Due concetti di forma e due concetti di contenuto. RidF v. LII (1961) nr 1 s. 1–13. • 1949b – Les problèmes en axiologie. Argument écrit. ASI nr 1078, s. 33–36. • 1950 – Polish Art in the Seventeenth Century. W: [Reddaway et al. (red.) 1950], s. 570–578. • 1951a – Losy krakowskiej katedry filozofii w XIX wieku. SPAU t. LII nr 2 s. 116–123. • 1951b – Metalogika XVII wieku i logika XVIII wieku. SPAU t. LII nr 5 a. 330–333. • 1952a – Czarny marmur w Krakowie. PKHSPAU t. X s. 79–152. • 1952b – O pisaniu historii filozofii. Cz. I–II. SPAU t. LIII nr 3 s. 141–147, 155–160. Przekł. ang.: The History of Philosophy and the Art of Writing It. Dgs v. V (1957) nr 20 s. 52–67. Przekł. franc.: L’histoire de la philosophie et l’art de l’écrire. Dg a. V (1957) nr 20 s. 65–83. • 1955 – Wiadomości źródłowe o Edwardzie Dembowskim. Wybór i komentarze. MF r. V nr 4 s. 96–108. • 1956a (z: Dariusz Kaczmarzyk) – Klasycyzm i romantyzm w rzeźbie polskiej. SK r. VII nr 1–2 s. 31–72. • 1956b – Pour une future histoire de l’esthétique. A3CIE s. 679–682. Przekł. pol.: Zagadnienie historii estetyki. SWNSPAN t. XII (1958) nr 2 s. 5–9. • 1957a – Hellenistyczna teoria sztuki i poezji: dwa rozdziały z historii estetyki. KS r. I nr 4 s. 3–30. • 1957b – Przerzuty stylowe. W: [Floryan (red.) 1957], s. 55–63. • 1958a – Grecy o sztukach naśladowczych. SK r. IX nr 33–34 s. 113–121. • 1958b – Les quatre significations du mot „classique”. RIP a. XII nr 43 s. 1–18. Przekł. pol.: Czworakie rozumienie klasyczności. WOś t. II (1978) s. 9–23. • 1959a – Arystoteles o postrzeżeniu estetycznym. SF r. III nr 2 s. 163–165. Przekł. franc.: Un texte d’Aristote sur la perception esthétique. W: [Payerson (red.) 1960], s. 187–189. • 1959b – Die spätantike Kunsttheorie. W: [Irmscher i Steffen (red.) 1959 ], s. 59–64. • 1959c – L’esthétique de Bergson et l’art de son temps. A10CSPLF s. 297–302. • 1959d – Pierwsze źródła chrześcijańskiej estetyki. Z r. XI nr 7–8 s. 857–865. • 1959e – Réflexions chronologiques sur l’époque où vécu Husserl. CR nr 4 s. 16–31. • 1960a – La conception classique et la conception moderne de l’art. A4CIE s. 128–131. Przekł. pol.: Klasyczne a nowoczesne rozumienie sztuki. Es r. II (1961) s. 13–16. • 1960b – Nowa sztuka a filozofia. Es r. I s. 129–146. Przekł. ang.: Abstract Art and Philosophy. BJA v. II (1962) nr 3 s. 227–238. Toż w: [Harrell i Wierzbiańska (red.) 1973], s. 127–142. Przekł. niem.: Moderne Kunst und Philosophie. JÄAK B VI (1961) s. 44–68. • 1961a – Aristoteles. Ein moderner Ästhetiker. Filos r. XII nr 4 (sup.) s. 653–667. • 1961b – La poétique médiévale et le problème de la forme et du contenu de la poésie. W: [Davie et al. (red.) 1961], s. 651–654. • 1962a – Architektura. Sztuka neoklasyczna i preromantyczna (1760–1839). Wstęp do rozdziału „Sztuka od romantyzmu do czasów ostatnich (1830–1960)”. W: [Dobrowolski i Tatarkiewicz 1962^r], s. 29–67, 147–162. 1965², s. 41–77, 155–164. • 1962b – Two Thousand Years of Poetics. Dgs v. X nr 38 s. 1–24. Przekł. franc.: Deux mille ans de poétique. Dg a. X (1962) nr 38 s. 3–27. • 1962c – Les variétés de l’expression. RIP a. LIX nr 1 s. 75–89. Przekł. pol.: Ekspresja i sztuka. Es t. III (1962) s. 45–61. • 1963a – Objectivity and Subjectivity in the History of Aesthetics. PPR v. XXIV nr 2 s. 157–173. Przekł. pol.: Spór obiektywizmu i subiektywizmu w estetyce. W: [Żarnecka Z.(red.) 1964], s. 423–444. Toż w: KS r. XIV nr 1 s. 59–77. • 1963b – Polska architektura kościelna w dobie Odrodzenia. ZNKUL r. VI nr 4 s. 19–30. Toż w: [Księga tysiąclecia… 1969], s. 497–511. • 1963c – Prądy filozoficzne epoki Chopina. W: [Lissa (red.) 1963], s. 735–737. • 1963d – Sztuka klasyczna a dwie filozofie. Es t. IV s. 73–83. Przekł. ang.: Two Philosophies and Classical Art. JAAC v. XXII nr 1 s. 3–8. Przekł. ros.: Классическое искусство и две философии. SF. Selected Articles nr 4 (1970) s. 267–276. • 1964a – The Historian’s Concern with the Future. BJA v. IV nr 3 s. 240–247. • 1964b – Honesty and Goodness. Per v. XLV nr 4 s. 481–491. • 1964c – Trzy wieki filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1603–1891). SWNSPAN r. II z. 2 s. 45–53. • 1964d – Vèrité dans l’art. ANTWP v. LVI nr 5 s. 229–235. Przekł. pol.: Prawda w sztuce. RF t. XXXIII (1975) nr 3–4 s. 185–190. • 1965a – Czym są wartości. Z r. XVII nr 4 s. 408–410. • 1965b – Theatrica. The Science of Entertainment. JHI v. XXVI nr 2 s. 263–272. Przekł. pol.: Teatryka. Siódma sztuka (do XII do XVII wieku). Mn r. XX (1965) nr 4 s. 115–126. • 1966a – L’idée de l’art. De l’Antiquité à las Renaissance. Hm t. VII nr 2 s. 7–27. Przekł. pol.: Od dawnego do dzisiejszego pojęcia sztuki. KS t. XII (1968) nr 4 s. 27–34. • 1966b – Obrachunek i nakazy, uczciwość i dobroć. Et t. I s. 157–167. • 1966c – Twórczość. Dzieje pojęcia. Pz r. II nr 12 s. 3–7. Przekł. ang.: Creativity. History of the Concept. DH v. IV (1977) nr 3 s. 48–63. Przekł. franc.: Art et création. Note historique. RMM a. LXXV (1970) nr 2 s. 326–331. • 1967a – L’esthétique italienne de la Renaissance. Filos v. XVIII f. 4 (sup.) 4 s. 745–760. • 1967b – L’esthétique de la Renaissance et son déclin. W: [Brahmer (red.) 1967], s. 3–10. • 1967c – O rozwoju pojęcia „sztuka”. W: [Kurs… 1967], s. 40–43. • 1967d – Początki nowej estetyki: przed trzystu laty. PH (W.) r. XI nr 1 s. 1–10. Przekł. franc.: L’esthétique du grand siècle. Se nr 78 (1968) s. 21–35. • 1967e – Pierwszy wyłom w klasycznej teorii sztuki. Manieryzm. ŻM r. XVII nr 6 s. 1–11. Przekł. niem.: Wer waren die Theoretiker des Mannierismus? ZAAK B. XII (1967) H. 1 s. 90–103. • 1967f – Spotkania z człowiekiem. Pa r. XIV nr 3 s. 21–25. • 1967g – Średniowieczny a nowożytny pogląd na sztukę. SPC t. III nr 2 s. 111–118. • 1968a – O pojęciu wartości. Co historyk filozofii ma do zakomunikowania historykowi sztuki. W: [O wartości… 1968], s. 11–24, 114–116. • 1968b – Classification of the Arts. W: [Wiener (red.) 1968–1973]. V. I, s. 456–462. • 1968c – Pierwszy Polak w dziejach estetyki (Maciej Kazimierz Sarbiewski). SMDNP ser. A z. 12 s. 175–183. Przekł. franc.: Le premier Polonais dans l’histoire de l’esthétique: Maciej Kazimierz Sarbiewski. Or 1968 nr 5 s. 169–180. • 1969a – L’arte è un linguaggio? Ricerca su tre termini ambigui. RdE r. XIV nr 3 s. 321–335. Przekł. ang.: Is Art a Language? W: [Riege (red.) 1973], s. 378–389. Przekł. pol.: Sztuka i język. Dwa wieloznaczne wyrazy. SS t. I (1970) s. 11–22. • 1969b – Dwa zadania periodyzacji. W: [Tatarkiewicz 1969^r], s. 113–116. • 1969c – O znaczeniu terminu klasycyzm. W: [Michałowski et al. (red.) 1969], s. 117–184. • 1969d – Rozstanie z kantyzmem. W: [Gumański 1969^r], s. 369–374. Przekł. franc.: Adieu à Kant. Or 1971 nr 8 s. 207–215. • 1969e – Vita brevis, ars brevis. Pz r. V nr 3 s. 3–10. Przekł. ang.: Vita brevis, ars brevis. ZAAK B. XVIII (1973) s. 41–48. • 1970a – Did Aesthetics Progress? PPR v. XXXI nr 1 s. 47–59. Przekł. pol.: Czy w dziejach estetyki był postęp? KS t. XV (1971) nr 3 s. 33–43. Toż jako: W sprawie postępu w dziejach estetyki. W: [Kłoskowska (red.) 1983], s. 591–603. • 1970b – Synchronizm między rozwojem sztuki a jej teorii. SEst t. VIII s. 3–9. • 1970c – Wielkość i upadek pojęcia piękna. SF r. XIV nr 1 s. 11–16. Toż w: [Suchodolski (red.) 1970], s. 173–179. Toż w: [Zmudziński (red.) 1985], s. 326–332. Przekł. ang.: The Great Theory of Beauty and its Decline. JAAC v. XXXI (1972) nr 2 s. 165–180. Przekł. franc.: L’idée de la beauté. Sa grandeur et sa décadence. SF. Selected Articles nr 5 (1971) s. 15–20. Toż w: Pai t. II s. 363–369. • 1971a – Definicja sztuki. SF r. XV nr 2 s. 33–48. Toż w: [Skubiszewski (red.) 1973], s. 17–41. Przekł. ang.: What is Art? The Problem of Definition Today. BJA v. XI (1971) nr 2 s. 134–153. Przekł. niem.: Um die Definition der Kunst. SPJSPG (sup.) B. XXXIII (1973) s. 185–210. Przekł. ros.: Дефиниция искусства. WF 1973 g. XXVII nr 5 s. 67–75. • 1971b – Form in the History of Aesthetics. W: [Wiener (red.) 1968–1973]. V. II, s. 216–225. Przekł. pol.: Forma, historia jednego wyrazu i pięciu pojęć. SS t. II (1971) s. 15–38. Toż jako: Forma, dzieje jednego wyrazu i pięciu pojęć. W: [Białostocki i Tatarkiewicz 1976^r], s. 112–140. • 1971c – Histoire de l’esthétique. W: [Klibansky (red.) 1971], s. 122–134. • 1971d – Romantyzm, czyli rozpacz semantyka. PL r. LXII z. 4 s. 3–21. Przekł. franc.: Le romantisme ou le désespoir d’un sémantiste. Or 1974 nr 10 s. 5–18. • 1972a – Albertiego teoria sztuki. SMTHAU t. IX s. 153–160. • 1972b – Mikołaj Kopernik a symetria świata. RK t. XLIII s. 7–18. • 1973a – Art et philosophie dans la Grèce antique. W: [Approches… 1973], s. 43–51. • 1973b – Mimesis. W: [Wiener (red.) 1968–1973]. V. III, s. 224–230. • 1973c – Przeżycie estetyczne. Dzieje pojęcia. SF r. XVII nr 6 s. 3–24. Przekł. ang.: Aesthetic Experience. Pt. I–II. The Early History of the Concept. DH v. O (1973) nr 0 s. 19–31, v. I (1974) nr 1 s. 81–91. • 1973d – Wielcy i bliscy. S nr 22(2) s. 100–104. • 1974a – Le deux concepts de la beauté. CRÉL v. III nr 4 s. 62–68. Przekł. pol.: Dwa pojęcia piękna. W: [Stróżewski (red.) 1978], s. 155–161. Przekł. wł.: Due concetti di bello. RdE v. XX (1980) nr 5 s. 1–9. • 1974b – Mieczysław Milbrandt (1915–1944). W: [Biernacki (red.) 1974], s. 337–340. • 1974c – Notes sur la perfection dans l’art. RIP a. XXVIII t. CIX nr 3 s. 266–279. Przekł. niem.: Vollkommenheit und Kunst. LB v. II (1977) nr 4 s. 161–164. Przekł. pol.: O doskonałości w sztuce. W: [Hrankowska (red.) 1976], s. 9–17. • 1974d – Rok 1600. W: [Hrankowska (red.) 1974], s. 9–12. • 1974e – Solidarność szczęścia. W: [Aleksandrowicz (red.) 1974], s. 10–14. Toż w: Pa r. XXII (1975) nr 6 s. 22. • 1975a – O integracji sztuk. W: [Leśnodorski et al. (red.) 1975], s. 9–12. Toż w: [Wojnar (red.) 1975], s. 69–73. • 1975b – Pojęcie poezji. Pz r. XI z. 7–8 s. 3–12. Przekł. ang.: The Concept of Poetry. DH v. II (1975) nr 2 s. 13–24. • 1975c – Sztuka, nauka i technika jako czynniki rozwoju społecznego. TP r. XXIX nr 40 s. 4. • 1975d – Wyjaśnienie. SEst t. XII s. 25–29. • 1976a – Kultura i cywilizacja. Sztuka i nauka o sztuce. NP r. XXIV nr 9–19 s. 42–59. Toż – jako „Cywilizacja i kultura” – w: [Kubin i Suchodolski (red.) 1985], s. 15–30. • 1976b – Co rozumiemy przez doskonałość. KS r. XX nr 1 s. 11–16. • 1976c – W dwieście pięćdziesiątą rocznicę urodzin Kanta. W: [Garewicz (red.) 1976], s. 9–16. • 1977 – Filozofia w latach 1795–1930. Historia filozofii. W: [Michalski (red.) 1977]. Cz. 2, s. 355–371. Cz. 3, s. 655–679. • 1978 – Creating and Discovering. DH v. V nr 4 s. 5–17. • 1979a – Art, science et technique. NEu a. VIII nr 27–28 s. 28–29. Przekł. pol.: Sztuka i technika. P r. XXVI (1979) nr 2 s. 45–46. • 1979b – O rodzajach sztuk. T r. XXXV nr 12 s. 65–71. • 1979c – Romantyczny koniec XVI wieku. RoF t. XXVII z. 1 s. 245–258. • 2001 – O dwojakim pojmowaniu moralnego czynu. FN r. IX nr 1 s. 157–169.

2. Publicystyka:

• 1914a^p – Klęska. Św r. IX t. XVIII nr 49 s. 16–17. • 1914b^p – Lwów. DzP r. II nr 262 s. 1. • 1914c^p – Polityka i ideologia. DzP r. II nr 250 s. 1. • 1914–1915^p – Ostatnie zabytki polskie. W: [Dzikowski (red.) 1914–1915], s. 110–121. • 1915^p – Wilno. DzP r. III nr 260 s. 1. • 1972^p – Wykłady i odczyty z filozofii. W: [Wikarjak (red.) 1972], s. 53–56. • 1976^p – Trwanie i twórczość. SF r. XX nr 4 s. 3–23. Przekł. ang.: Creation and Continuity. DH v. III (1976) nr 2 s. 11–28. • 1978^p – Rozplątywałem to, co było zaplątane… ZiP nr 15 s. 12–13. • 1979^p (z: Teresa Tatarkiewiczowa)^p – Wspomnienia. W., PIW, ss. 210. 1981², ss. 218. • 1980^p – Byłem po prostu zbieraczem. Pol r. XXIV nr 15 s. 3.

3. Teksty literackie:

• 1903a^l – Ballada (wiersz). KuW r. LXXXIII nr 302 s. 4. • 1903b^l – Odrośnie! Barkarola (sonet). Węd r. XLI nr 2 s. 35. • 1903c^l – Przeszłość. Motyw z Ruszczyca (wiersz). Kuw r. LXXXIII nr 274 s. 5. • 1903d^l – Szum drzew (wiersz). KuW r. LXXXIII nr 79 s. 4. • 1903e^l – Wspomnienia (wiersz). Węd r. XLI nr 1 s. 18. • 1905^l – Melancholia (wiersz). Chim t. IX z. 27. s. 471–472.

4. Przekłady:

■ Hume, Dawid: • 1955 (z: Teresa Tatarkiewiczowa) – Eseje z dziedziny moralności i literatury. W., PWN, ss. 260. ■ Mann, Thomas: • 1953 – Czarodziejska góra. T. II. W., Cz., ss. 496. 1956². 1961^(?). 1965³. 1972⁴. 1982⁵.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Białostocki, Jan: • 1976 – Władysław Tatarkiewicz jako historyk sztuki. SF r. XXnr 4 s. 27–33. ■ Czeżowski, Tadeusz: • 1971 – Filozofia i sztuki piękne. Rzecz o Władysławie Tatarkiewiczu. SF r. XV nr 2 s. 49–51. ■ Dąmbska, Izydora: • 1948 – Władysław Tatarkiewicz. O szczęściu (rec.). RF t. XVI nr 3–4 s. 97–99. • 1957 – Władysław Tatarkiewicz. NP r. V nr 3 s. 113–120. • 1981 – Charakterystyka filozoficznej twórczości Władysława Tatarkiewicza. SF r. XXV nr 1 s. 5–10. ■ Jadacki, Jacek: • 1981 – Homo philosophicus Polonus. Od r. XXI nr 10 s. 40–46, nr 11 s. 22–28. • 1986 – Rozdział z historii filozofii polskiej: Władysław Tatarkiewicz. SF r. XXX nr 12 s. 179–194. ■ Jaworski, Marek: • 1975 – Władysław Tatarkiewicz. W., WI, ss. 132. ■ Książek, Andrzej: • 2010 – Władysław Tatarkiewicz. W., WP, ss. 356. ■ Kuczyńska, Alicja: • 1976 – Władysław Tatarkiewicz jako historyk estetyki. SF r. XX nr 4 s. 93–100. • 2006^r – Art Transforming Life. On Władysław Tatarkiewicz’s Aesthetics. W., WFiSUW, ss. 220. ■ Łukasiewicz, Jan: • 1911 – Władysław Tatarkiewicz. Die Disposition der Aristotelischen Prinzipien (rec.). RF t. I nr 2 s. 20a–21a. ■ Pelc, Jerzy: • 1994 – Władysław Tatarkiewicz. W: [Pelc 1994^z], s. 173–243. ■ Suchodolski, Bogdan: • 1976 – Władysław Tatarkiewicz jako historyk filozofii. SF r. XX nr 4 s. 165–170.