Miejsce w SLW: uczeń Kazimierza Twardowskiego.

Obszary badań: psychologia.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 3.09.1902. Lwów (obecnie Ukraina).

Data i miejsce śmierci: 23.06.1970. Warszawa.

Rodzice: Władysław Józef i Euzebia z d. Popławska.

Matura: VII Gimnazjum we Lwowie (1920).

Studia: PL (1920–1921), UL (1921–1924).

Doktorat: O reprezentowaniu czyli o stosunku obrazu do przedmiotu. 10.12.1927. UL. Kazimierz Twardowski.

Staż: Universität Leipzig i Universität Hamburg (1929).

Habilitacja: Badania praktycznej sprawności umysłowej metodą wkładanek. 20.05.1963. UP.

Dydaktyka: UL (1923–1930), Prywatne Gimnazjum Męskie im. Henryka Jordana we Lwowie (1926?), Seminarium i Państwowe LP we Lwowie (1929–1939), lwowskie szkolnictwo podstawowe (1939–1941), UW (1946–1952), PWSM w Warszawie (1946–1954), UT (1959–1970).

Varia: Syn Władysława.

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Tadeusz Witwicki zajmował się głównie psychologią.

Przyznawał wartość poznawczą uczuciu, które – według niego – dostarcza nam informacji, czy dany przedmiot jest dla nas pożyteczny (resp. czy jest nam potrzebny); jednakże ze względu na znaczną ogólnikowość i złudność wartość ta jest stosunkowo mała.

Przyznawał wartość poznawczą testom (jako formie eksperymentu psychologicznego), ale zarazem wskazywał ich różne mankamenty. Sam opracował test tzw. wkładanek trójkątnych, za pomocą których badał związek między sprawnością umysłową praktyczną i teoretyczną. Badał również zależność między wydajnością pracy a postawą moralną pracowników.

Wybrane kwestie szczegółowe

• Reprezentacja i warunki jej zaistnienia. Należy odróżnić reprezentację prawną, logiczną i psychologiczną.

(1) Z reprezentacją prawną mamy do czynienia, „gdy uznajemy na podstawie wiary, że doznania i czyny osoby A są w określonym zakresie doznaniami i czynami osoby B, ponoszącej za nie odpowiedzialność”.

(2) Z reprezentacją logiczną mamy do czynienia, gdy dochodzi się do „przeświadczenia, że przedmiot reprezentujący jest taki sam pod pewnymi względami jak przedmiot reprezentowany”.

(3) Z reprezentacją psychologiczną mamy do czynienia, gdy „obserwator utożsamia obraz i przedmiot odtworzony tak, że stapiają się one ze sobą”.

Reprezentacja psychologiczna – a więc identyczność brana „na niby” – zachodzi między treścią a przedmiotem przedstawienia: „mając daną treść przedstawienia, przypisujemy jej liczne cechy właściwe tylko przedmiotowi przedstawienia (identyfikujemy ją z nim)”. Również idee ogólne są formami (modelami) przedmiotów jednostkowych, które reprezentują.

Niech A będzie przedmiotem reprezentującym, B – przedmiotem reprezentowanym, zaś O – obserwatorem sytuacji, w której można mówić o reprezentowaniu. Warunki zaistnienia takiej sytuacji są następujące:

(a) Obserwator O spostrzega (lub domniemywa), że przedmiot A jest różny od przedmiotu B.

(b) Przedmiot A jest „lepiej dany” (resp. bardziej dostępny, bardziej zrozumiały) dla obserwatora O niż przedmiot B.

(c) Obserwator O ma przynajmniej ogólną wiedzę o przedmiocie B.

(d) Przedmiot B budzi zainteresowanie obserwatora O.

(e) Podobieństwo przedmiotów A i B jest widoczne dla obserwatora O i dotyczy cech ważnych dla niego – lub przynajmniej obserwator O jest przekonany, że istnieją takie cechy.

(f) Obserwator O zgadza się – lub przynajmniej nie zgłasza sprzeciwu – wobec „przeżycia reprezentacyjnego”.

• Typy umysłowe. Wydawane przez nas sądy mogą mieć swoje źródło w: (a) poczuciu oczywistości; (b) spostrzeżeniu; (c) pamięci; (d) innych sądach, z których je wyprowadzamy; (e) informacji. W zależności od tego, z jakiego źródła pochodzą nasze sądy, różnicują się one pod względem jakości.

Przy klasyfikacji typów umysłowych można przyjąć jako zasadę wpływ, jaki na jakość sądów danej osoby mają uczucia. Modyfikują one bowiem w różny sposób te sądy. I tak uczucia mogą sprawić, że:

(a) „oczywiste wydaje się […] to, co wcale oczywiste nie jest, a tylko upragnione i miłe”;

(b) „spostrzegamy nie to, co naprawdę jest, ale spostrzegać chcemy” lub „to, czego się boimy”;

(c) nasza pamięć „przeinacza fakty na naszą korzyść”;

(d) „ufamy nieraz bardzo naiwnym spekulacjom”;

(e) nie przestrzegamy zasady, żeby ufać tylko wiarygodnym informatorom.

To pozwala wyodrębnić: typ umysłowy subiektywny, gdy uczucia mają dominujący wpływ na jakość sądów, oraz typ umysłowy obiektywny, gdy uczucia takiego wpływu nie mają.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1938b^k – O potrzebie krytycyzmu. L., PTF (L.), ss. 36. • 1962^k – Badanie praktycznej sprawności umysłowej metodą wkładanek. Tr., PWN, ss. 98.

1.2. Książki (współ)redagowane:

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1926–1927 – O funkcji reprezentującej przedmiotów ogólnych i niektórych szczegółowych (ar.). RF t. X nr 1–6 s. 67a–68a. • 1930a – Mieczysław Dybowski. O typach woli. Badania eksperymentalne (rec.). PH (L.) r. V z. 2 s. 213–215. • 1930b – Stefan Szuman. Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka (rec.). PH (L.) r. V z. 2 s. 207–208. • 1930–1931 – Dominique Parodi. Les bases psychologiques de la vie morale (rec.). RF t. XII nr 1–10 s. 45b–46a. • 1931a – Kazimierz Twardowski, Przemówienie wygłoszone na zebraniu jubileuszowym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (spr.). PH (L.) r. VI z. 1–2 s. 216–217. • 1931b – Locke’a teoria idei ogólnych. RF t. XII nr 1–10 s. 215a–215b. • 1931c – O dwojakiej metodzie odpytywania. PH (L.) r. VI z. 3–4 s. 295–299. • 1931d – O metodę poglądową w nauczaniu psychologii. PH (L.) r. VI z. 1–2 s. 29–34. • 1931e – O pojęciu przedmiotu zmiennego. RF r. XII nr 1–10 s. 211b–212b. • 1931f – O stosunku treści do przedmiotu przedstawienia. W: [Księga PTF 1931], s. 394–412. • 1931g – Psychologia dwu typów kobiecych Sienkiewicza. PH (L.) r. VI z. 3–4 s. 300–311. • 1931h – Psychologia powstawania obrazów. RF t. XII nr 1–10 s. 215b–216a. • 1933a – Encyklopedia wychowania (rec.). M r. XLVIII z. 3 s. 179–181. • 1933b – Notes nauczyciela. M r. XLVIII z. 3 s. 168–175. • 1933c – O prowadzeniu dyskusji w szkole średniej. M r. XLVIII z. 2 s. 97–102. • 1933d – Stefania Razwiłowska. Indywidualizm w zespole. Co można zrobić dla dziecka bez rewolucji w szkole (rec.). M r. XLVIII z. 3 s. 181–182. • 1934a – Dewaluacja matury. M r. XLIX z. 3 s. 118–123. • 1934b – Locke’a teoria idei ogólnych i jej dzieje. PF r. XXXVII z. 1 s. 69–84, z. 2 s. 134–149. • 1934–1936 – O reprezentacji, czyli o stosunku obrazu do przedmiotu odtworzonego. ATNL wydz. II t. XVI z. 2 s. 213–334. • 1935 – Rzut oka na Locke’owską teorię poznania. RF t. XIII nr 1–4 s. 42b. • 1936 – W sprawie klasyfikacji typów umysłowych. PF r. XXXIX z. 4 s. 511–513. Przekł. franc.: Sur la classification des types intelectuels. SP v. II (1937) s. 490–491. • 1938a – Organizacja kółka filozoficznego w szkole średniej. PF r. XLI z. 1 s. 97–98. • 1938b – Temperamenty wedle Hipokratesa i Kretschmera. Analiza i przyporządkowanie. M r. LIII z. 4 s. 187–198. • 1948 – Badania nad wyborem wedle kształtu, barwy i wielkości u dzieci. PW t. XIII nr 3–4 s. 1–23. • 1958 – O niektórych podziałach temperamentów. STNT nr 10 z. 1–4 s. 51–52. • 1960 – O ambicji i zainteresowaniach rzeczowych. ŻSzk r. XV nr 11 s. 17–21. • 1962a – Badanie postawy moralnej pracowników. OPr r. XVII nr 8 s. 8–11. • 1962b – Subiektywne i obiektywne pojęcia piękna we współczesnej krytyce artystycznej. RF t. XI nr 2 s. 189–194. • 1964a – O posłuszeństwie. RSz r. XVI nr 9 s. 4–5. • 1964b – Mieczysław Kreutz. Metody współczesnej psychologii (rec.). PP nr 8 s. 123–129. • 1964c – Wychowanie negatywne. RSz r. XVI nr 7–8 s. 4–5. • 1965 – Założenia psychologii dawniej i dziś. RF t. XXIV nr 3–4 s. 214–219. • 1966 – Klasyfikacja czynności z punktu widzenia psychologii i pedagogiki. RF t. XXV nr 1–2 s. 81–85. • 1969 – O wyrażaniu uczuć przez muzykę. W: [Gumański 1969^r], s. 403–412. • 1971 – Analiza pojęcia motywu i motywacji. PW t. XIV (XXVIII) nr 1 s. 29–30.

Był autorem wielu recenzji publikowanych w Ruchu Filozoficznym.

2. Publicystyka:

Bp.

3. Teksty literackie:

Bp.

4. Przekłady:

■ Feuerbach, Ludwik: • 1953 (z: Eryk Skowron) – Wykłady o istocie religii. W., PWN, ss. XL+342.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Schiller, Irena: • 1936 – Tadeusz Witwicki. O reprezentacji, czyli o stosunku obrazu do przedmiotu odtworzonego (rec.). PF r. XXXIX z. 1 s. 106–109. ■ Słoniewska, Helena: • 1971 – Tadeusz Witwicki (1902–1970). RF t. XXIX nr 2 s. 119–122. ■ Witwicki, Tadeusz [an.]: • 1963 – Tadeusz Witwicki [biogram]. STNT nr 17 z. 1–4 s. 53–55.