Miejsce w SLW: uczeń Tadeusza Czeżowskiego.

Obszary badań: filozofia nauki, logika, informatyka.

BIOGRAFIA

Data i miejsce urodzenia: 2.01.1935. Warszawa.

Data i miejsce śmierci: 7.11.2013. Kraków.

Rodzice: Jerzy i Janina z d. Tatara.

Matura: LO w Pelplinie (1952).

Studia: AWF w Krakowie (1952–1957), UT – filozofia i matematyka (1957–1962).

Magisterium: Probabilistyczna analiza rozumowania indukcyjnego. Próba porównawcza. 11.06.1962. UT. Tadeusz Czeżowski.

Doktorat: Systemy semantyczne Leona Chwistka. 16.12.1966. UJ. Kazimierz Pasenkiewicz.

Staż: Сибирское Oтделение АН СССР w Nowosybirsku (1968–1971).

Habilitacja: Automatyczna dedukcja na podstawie analogii. 14.04.1983 (zatwierdzenie przez CKK: 29.10.1984). AGH.

Dydaktyka: UJ (1963–1967), AGH (1974–1992).

Varia: Był zatrudniony w PAN (1967–1974).

IDEE, PROBLEMY, REZULTATY

Ogólna charakterystyka dorobku naukowego

Prace Zwinogrodzkiego dotyczyły logiki formalnej, relacji logiki i cybernetyki, filozofii nauk formalnych i metodologii filozofii oraz problematyki informatycznej.

Wybrane kwestie szczegółowe

• „Nienaukowa” metafizyka a nauki szczegółowe. „Tym, co najbardziej dzieli filozofów, jest nie treść głoszonych twierdzeń, lecz sposób ich uzasadniania (jeśli w ogóle uzasadniają oni głoszone przez siebie twierdzenie). Trzeba podkreślić wagę pytania o reguły prowadzenia dyskusji filozoficznej. Brak jasnego rozeznania odnośnie do reguł, jakimi posługuje się interlokutor w dyskusji i do jego intencji, czyni dyskusję niemożliwą.”

„Najlepszym sposobem wykazania, iż dany problem jest problemem naukowym, będzie wskazanie na możliwość rozstrzygnięcia go w sposób porównywalny z obowiązującym w reprezentatywnych naukach szczegółowych”, „które mogą pochwalić się największymi sukcesami”.

Na tej podstawie, wydawałoby się, można w sposób ostry przeciwstawić „nienaukową” metafizykę naukom szczegółowym. „Ostrość” tego przeciwstawienia została dzisiaj mocno „stępiona”. Okazało się bowiem, że „terminy potrzebne do zoperacjonalizowania pojęcia weryfikowalności („fakt naukowy”, „prawdopodobieństwo”, „wyjaśnienie”) są – podobnie jak tzw. terminy metafizyczne – trudne do sprecyzowania”.

• Formalizm i redukcjonizm w filozofii. „Formalistą jest filozof, który uznaje za celowe poznawczo przedstawienie danej teorii filozoficznej w postaci formalnej. Redukcjonistą jest on dopiero wówczas, gdy twierdzi, że wszystko, co poznawczo wartościowe w tej teorii filozoficznej, może być wyrażone w twierdzeniach pewnej teorii formalnej”.

Z formalizmem związane są dwa pytania. Pierwsze pytanie dotyczy tego, kiedy jakaś teoria filozoficzna jest formalizowalna, drugie zaś – kiedy dana formalizacja jest adekwatna. Odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi: jest formalizowalna, gdy „dany sposób filozofowania dopuszcza możliwość uzasadnienia głoszonych twierdzeń przez wskazanie, co może być ich dowodem”. Odpowiedź na drugie pytanie brzmi: ocena adekwatności musi być ostatecznie intuicyjna.

„Rozwój języków formalnych zrodził nadzieję na przynajmniej częściową realizację programu filozofii formalnej”. Okazało się jednak zarazem, „że teoria formalna (dostatecznie bogata) jest nierozstrzygalna, niezupełna i ma modele niestandardowe (niezamierzone – nieizomorficzne z modelem standardowym)”. Idea filozofii sformalizowanej utraciła w ten sposób coś z pierwotnego ideału.

Przeciwieństwem redukcjonizmu jest intuicjonizm. Spór intuicjonizm – redukcjonizm wygląda na „beznadziejny”. „Na zarzut intuicjonisty, że konstrukcja formalnej teorii filozoficznej nie jest rozwiązaniem problemu filozoficznego, ale jego ucięciem, redukcjonista może zawsze odpowiedzieć, iż jego konstrukcja formalna pozwoliła wydobyć z tej nieformalnej teorii filozoficznej to, co było w niej wartościowe; reszta zaś jest wyłącznie mętniactwem”.

• Empiryzm w matematyce. „Stanowisko przypisujące matematyce charakter nauki empirycznej może być sformułowane w dwóch wersjach.

W pierwszej jest ono odpowiedzią na pytanie, jaka jest geneza teorii matematycznych; w drugiej – co jest przedmiotem twierdzeń matematycznych.” „Tylko w tym drugim sformułowaniu pogląd o empirycznym charakterze matematyki może wiązać się z przeświadczeniem, że matematyka jest też pewną wiedzą o fizycznej rzeczywistości, podobnie jak nauki przyrodnicze, mimo że bada tę rzeczywistość z bardzo specjalnego punktu widzenia.”

Istotną trudnością, na którą napotyka pogląd, że matematyka jest w istocie nauką empiryczną, jest istnienie logiki dyskusyjnej, w której tezami mogą być dwa zdania sprzeczne i w której nie prowadzi to do jej przepełnienia.

Jeżeli „wypowiedzi matematyczne będzie się traktować jako mówiące coś o świecie fizycznym, to pytanie, czy ten świat opisywany przez fizyka jest taki, że dwa zdania sprzeczne o tym świecie mogą być jednocześnie prawdziwe, zostało z góry rozstrzygnięte przez przyjęcie określonej definicji relacji. Paradoksy Zenona z Elei typu „lecąca strzała” wydają się wówczas tylko nieporozumieniem, a nie, jak chcą niektórzy, rezultatem tego, że Grecy starożytni nie rozporządzali współczesnym pojęciem continuum.”

• Dialog w warunkach dezintegracji. Dialog (w szerokim rozumieniu) jest to „wszelka współpraca podjęta wyłącznie celem realizacji wspólnego dobra”. W związku z tym „dialogiem nie będzie rozmowa, w której uczestnicy chcą się wzajemnie przekonać o słuszności swoich stanowisk. Rozmowa taka w ogóle nie jest współpracą, gdyż brak w niej wspólnego celu”.

Dialog w jakiejś grupie społecznej zamiera, gdy „dezintegracja danej grupy społecznej osiąga wartość krytyczną”. „Szczególnie podatne na dezintegrację jest środowisko filozoficzne.”

Objawem dezintegracji tego ostatniego środowiska jest zanik w nim wszelkiego dialogu naukowego i „partnerstwa” intelektualnego. Jest tak dlatego, że w tle dezintegracji jest powszechne gwałcenie zasad precyzji, poprawności formalnej i krytycyzmu w myśleniu – oraz zasady życzliwości w działaniu.

Brak precyzji wyklucza komunikatywność, brak zaś komunikatywności, ­elementarnej poprawności formalnej (a więc np. odróżniania definicji od twierdzeń, twierdzeń od założeń itp.) i krytycyzmu (prowadzącego do upierania się przy jawnych nonsensach) są „logicznymi” powodami zaniku dialogu. „Aksjologicznym” powodem „antydialogiczności” jest nierespektowanie wspomnianej zasady życzliwości, wykluczające rzeczywiste partnerstwo.

Sytuację gmatwa dodatkowo to, że faktycznemu gwałceniu zasad towarzyszy bardzo często fałszywe deklarowanie, że się ich przestrzega.

W konsekwencji zamiast tendencji do dialogu mamy dwie przeciwstawne tendencje. Jedna ujawnia się na terenie logiki, druga na terenie historii filozofii. Na terenie logiki zamiast dialogu mamy produkcję „lematów i twierdzeń, bez jakiejkolwiek troski o ich filozoficzną interpretację. Można to robić z pełnym spokojem, gdyż twierdzenie, że te wyniki nie znajdą nigdy zastosowania, jest niedowodliwe”.

Na terenie historii filozofii zamiast dialogu mamy monografie będące wykładem myśli „wybranego wielkiego filozofa”, zawierające „komentarze do jego dzieł według schematu „coś u kogoś””.

BIBLIOGRAFIA

A. Wykazy prac: 

Bp.

B. Bibliografia podmiotowa:

1. Teksty naukowe:

1.1. Książki własne:

• 1966^k – Systemy semantyczne Leona Chwistka. K., WUJ, ss. 150. • 1972^k – Elementy cybernetyki dla studiujących nauki filozoficzne. Cz. I. W., IFiSPAN, ss. 122. • 1976^k – Automatyczne dowodzenie twierdzeń. Cz. I. K., AGH, ss. 202. • 1982^k – Automatyczna dedukcja na podstawie analogii. K., AGH, ss. 92. Przekł. ang.: Automated Deduction by Analogy. K. 1987, AGH, ss. 92.

1.2. Książki (współ)redagowane:

Bp.

1.3. Zbiory tekstów własnych:

Bp.

1.4. Artykuły:

• 1964 – O pewnym zagadnieniu logiki indukcji. ZNUJ. Prace z Logiki z. 1 s. 85–101. • 1966 – Ostatni system matematyki racjonalnej L. Chwistka (ar.). RF t. XXV nr 1–2 s. 91–93. • 1969a – Uwagi o tzw. platonizmie w filozofii matematyki (ar.). RF t. XXVII nr 2–3 s. 157–161. • 1969b – Z historii nominalizmu w filozofii matematyki. Systemy L. Chwistka i J.R. Myhilla. W: [Gumański 1966^r], s. 440–474. • 1973 – Formalne własności pojęcia normy (ar.). RF t. XXXI nr 2–4 s. 236–240. • 1974 (z: Ivan Kramosil) – Statistical Methods for Comparing Theorem Proving Algorithms. Kyb v. X nr 3 s. 221–240. • 1976 – Equivalence and Optimization of Recursive Program Schemata. W: [Mazurkiewicz (red.) 1976], s. 569–575. • 1978 – Dwie interpretacje sporu o uniwersalia. W: [Stróżewski (red.) 1978], s. 71–80. • 1979 – Normative Systems from the Point of View of Informatics (ar.). RF t. XXXVII nr 3–4 s. 181–190. • 1981 – Tadeusz Czeżowski jako nauczyciel akademicki. RF t. XXXIX nr 2–4 s. 9–21. • 1986 – O sztuce dialogu. Z myślą o Prof. Izydorze Dąmbskiej (ar.). RF t. XLIII nr 3–4 s. 307–313. • 1989 – O redukcjonizmie w filozofii. W: [Perzanowski 1989^r], s. 145–154.

2. Publicystyka:

Bp.

3. Teksty literackie:

Bp.

4. Przekłady:

Bp.

C. Bibliografia przedmiotowa:

■ Szumakowicz, Eugeniusz: • 2014 – Człowiek i myśl. Refleksyjne wspomnienie o profesorze Zbigniewie Zwinogrodzkim. KF t. XLII z. 4 s. 169–170.