1. Lista przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej

1.1. Na potrzeby niniejszej Encyklopedii rozróżnimy dwa pojęcia, którym przyporządkujemy odpowiednio terminy: „generacja dydaktyczna” i „pokolenie wiekowe”.

Co to jest generacja dydaktyczna jakiejś szkoły, najlepiej objaśnić na następującym schematycznym przykładzie. Oznaczmy symbolem ‘X’ założyciela tej szkoły, a symbolami ‘y₁’, ‘y₂’, …, ‘y_k’ – uczniów X-a. Otóż klasę {y₁, y₂, …, y_k} będziemy nazywać „pierwszą generacją szkoły”, klasę uczniów wszystkich członków pierwszej generacji szkoły będziemy nazywać „drugą generacją szkoły” itd.

Trzon osób uwzględnionych w Encyklopedii tworzą: Kazimierz Twardowski, założyciel Szkoły Lwowsko-Warszawskiej – dalej w skrócie: SLW – oraz jej pierwsze dwie generacje. Przez „uczniów” w wypadku pierwszej generacji szkoły rozumiemy tych, którzy uzyskali magisterium lub doktorat pod promotorstwem Twardowskiego; natomiast w wypadku drugiej generacji są to magistrowie i/lub doktorzy, których promotorami byli uczniowie Twardowskiego.

Na listę pierwszej generacji SLW wciągnęliśmy ponadto pięć osób.

Trzy z tych osób – a mianowicie Stefan Błachowski, Władysław Tatarkiewicz i Czesław Znamierowski (wymieniamy ich w porządku alfabetycznym) – nie były doktorantami Twardowskiego (magistrantami nie mogli być, bo w czasie, kiedy się doktoryzowali, instytucja magistra nie funkcjonowała).

Błachowski studiował co prawda pod kierunkiem Twardowskiego, a Tatarkiewicz uczestniczył (krótko) w jego zajęciach. Znamierowski natomiast nie wszedł nigdy z Twardowskim w relacje dydaktyczne. Jednakże Twardowski – w wypowiedziach publicznych i w listach prywatnych – podkreślał wielokrotnie przynależność wszystkich trzech do formacji SLW, a i oni sami nieraz dawali wyraz łączności z tą formacją. Nie ulega też wątpliwości, że łączyła ich z SLW więź metodologiczna, stanowiąca jądro jej tożsamości.

Szczególna jest sytuacja dwóch pozostałych z tych osób: Tadeusza Czeżowskiego i Stefana Banacha. Nie ulega wątpliwości, że Czeżowski był akademickim podopiecznym Twardowskiego, nie mówiąc o tym, że, jak się okazało, stał się jednym z najważniejszych filarów ideowych i organizacyjnych SLW. Podpis Józefa Puzyny, matematyka lwowskiego, w rubryce „promotor” na dyplomie doktorskim Czeżowskiego miał, jak wolno sądzić, charakter czysto formalny. Z kolei czysto formalny był, jak się zdaje, podpis Twardowskiego w tej rubryce na dyplomie doktorskim Banacha; mieliśmy jednak zbyt mało danych, żeby nie uwzględnić go wśród przedstawicieli pierwszego pokolenia SLW.

1.2. Dodajmy, że nadawszy status członków pierwszej generacji SLW wymienionym wyżej czterem osobom, wzbogaciliśmy listę członków drugiej generacji SLW ich uczniami (scil. magistrantami i doktorantami).

Dokonaliśmy poza tym jeszcze jednego rozszerzenia tej ostatniej listy, kierując się podobnymi względami, które braliśmy pod uwagę przy rozszerzaniu listy członków pierwszej generacji. Tym razem dodaliśmy osiem osób (które wymieniamy znowu w porządku alfabetycznym): Józef Bocheński, Jerzy Giedymin, Henryk Hiż, Zbigniew Jordan, Jerzy Pelc, Jan Salamucha, Jan Srzednicki i Helena Strzemecka.

Oto komentarz do drugiego rozszerzenia.

W „bilet wstępu” do drugiej generacji SLW – Bocheńskiego i Salamuchę zaopatrzył Jan Łukasiewicz. Bocheński, jak sam przyznaje, nie uczestniczył w żadnych zajęciach prowadzonych przez Łukasiewicza, ale pozostawał z nim przez wiele lat w bardzo ścisłych stosunkach naukowych i osobistych¹. Salamucha zaś był uczestnikiem wielu zajęć Łukasiewicza (oraz innych warszawskich przedstawicieli SLW), a ponadto współpracował z nim bezpośrednio w różnych przedsięwzięciach naukowych i wydawniczych. Wyrazem uznania Bocheńskiego i Salamuchy za członków SLW przez Łukasiewicza było patronowanie tzw. Kołu Krakowskiemu, do którego poza nimi należał także m.in. Jan Drewnowski („pełnoprawny” członek drugiej generacji SLW). Dzięki temu Koło Krakowskie miało wszelkie dane, aby stać się jedną z istotnych gałęzi SLW (jego działalność przerwała tragicznie II Wojna Światowa).

Z kolei Giedymina wprowadził do SLW Kazimierz Ajdukiewicz. Na podstawie zachowanych dokumentów trzeba co prawda uznać, że promotorem jego doktoratu – w każdym razie promotorem „formalnym” – był Adam Wiegner, ale już w czasie studiów w Uniwersytecie Poznańskim Giedymin wszedł w orbitę wpływów Ajdukiewicza i pozostał w niej na zawsze. Wymownym świadectwem tego jest wydanie przez niego tomu pism Ajdukiewicza po angielsku (zob. [Ajdukiewicz 1978^z]). Sam Giedymin z dumą podkreślał: „W latach pięćdziesiątych [XX wieku] należałem do kręgu jego uczniów, a później młodszych kolegów” (zob. [Giedymin 1995], s. 12).

Łącznikiem z SLW w wypadku Hiża i Pelca był Tadeusz Kotarbiński. Hiż był nieformalnym asystentem („wolontariuszem”) Kotarbińskiego podczas zajęć podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego w latach II Wojny Światowej. Powojenna sytuacja polityczna skłoniła go do emigracji, ale do końca życia odczuwał więź ideową z warszawską gałęzią SLW. Pelc był słuchaczem zarówno Kotarbińskiego, jak i Tatarkiewicza; zamierzał początkowo specjalizować się poza filozofią, ale nieprzypadkowo to właśnie Kotarbiński był recenzentem jego doktoratu. Przez swoją niezmordowaną działalność organizacyjną Pelc przyczynił się jak nikt inny do utrzymania tradycji SLW w trudnych latach panowania komunizmu w Polsce.

To, co tradycja SLW zawdzięcza Pelcowi w Polsce – za granicą zawdzięcza Jordanowi. Podobnie jak w wypadku Giedymina, oficjalny promotor magisterium i doktoratu Jordana był spoza SLW, a mianowicie był nim najprawdopodobniej Michał Sobeski, ale „ducha” filozofii Jordan przejął od jednego ze swoich profesorów poznańskich – Zygmunta Zawirskiego, a więc ucznia Twardowskiego.

Z pewnego punktu widzenia jeszcze więcej niż Jordan uczynił dla zbudowania pozycji SLW za granicą – Srzednicki. Był on przez trzy lata studiów w podziemnym Uniwersytecie Warszawskim uczniem Władysława Tatarkiewicza, ale nie uzyskał u niego magisterium z powodu wybuchu Powstania Warszawskiego 1944 roku – w którym zresztą wziął czynny udział. Wyemigrował następnie do Australii, skąd od 1970 roku kierował kolejno trzema prestiżowymi anglojęzycznymi seriami wydawniczymi: Melbourne International Philosophy Series, Nijhoff International Philosophy Series i Western Philosophy Series. Wydał w tych seriach wiele tomów, których autorami lub redaktorami byli członkowie SLW: Augustynek, Leśniewski, Pawłowski, Szaniawski, Tatarkiewicz, Twardowski i Woleński. Największym przedsięwzięciem było opublikowanie kilku tomów dzieł Leśniewskiego; planowane również było (niedoszłe do skutku) wydanie Collected Works Łukasiewicza.

Najbardziej zagmatwana jest sprawa Strzemeckiej. Według oficjalnych danych uzyskała ona magisterium w 1923 roku w Uniwersytecie Lubelskim (który pięć lat później przemianowany został na Katolicki Uniwersytet Lubelski). Jednakże według córki, Wandy Strzemeckiej (1911–2001), w latach 1919–1923 jej matka studiowała w Państwowym Instytucie Pedagogicznym przy Wydziale Filozoficznym UW, gdzie była uczennicą Stefana Baleya i Tadeusza Kotarbińskiego. Jej Monografia testu definicji z 1931 roku uzyskała w 1935 roku nagrodę Kasy im. Józefa Mianowskiego przyznaną „za najlepszą pracę z dziedziny nauk humanistycznych (za okres 1929–1932)”; jak zaznaczała Strzemecka, impuls do prac nad Monografią dała Józefa Joteyko. Sprawozdanie z Monografii w roku jej wydania opublikował Baley; w 1955 roku Kotarbiński odnotował, że był „świadkiem, a w pewnych punktach, jako logik, koleżeńskim konsultantem kształtowania ostatecznych sformułowań tego na swój czas cennego i twórczego dzieła”. Nb. Strzemecka napisała w 1946 roku recenzję z Dróg samopoznania Baleya.

Uznaliśmy, że nieuwzględnienie tej ósemki w Encyklopedii byłoby czymś niewybaczalnym.

1.3. Wspomnieliśmy na początku „Prologu”, że generację dydaktyczną będziemy odróżniać od pokolenia wiekowego. W tym ostatnim wypadku przyjmujemy w uproszczeniu, że takie pokolenie obejmuje osoby, które urodziły się w tym samym trzydziestoleciu. W latach 1874–1946, zawartych między rokiem urodzenia najstarszego przedstawiciela pierwszej generacji SLW a rokiem urodzenia najmłodszej przedstawicielki drugiej generacji SLW, wyodrębniliśmy więc trzy pokolenia: pierwsze z lat 1874–1903, drugie z lat 1904–1933 i trzecie z roku 1934. Łatwo zauważyć – por. tabele (2) i (3) poniżej – że generacje dydaktyczne i pokolenia wiekowe na siebie zachodzą: do pierwszej generacji należą dwa pierwsze roczniki drugiego pokolenia, a druga generacja zaczyna się już w piątym roku pierwszego pokolenia, kończy zaś w ostatnim uwzględnionym roku trzeciego pokolenia. Gdyby uwzględnić tylko przedstawicieli pierwszych dwóch generacji, pominiętych zostałoby wielu ważnych przedstawicieli trzeciej generacji dydaktycznej, należących do tego samego (tj. trzeciego) pokolenia wiekowego i czynnych naukowo w tym samym co tamci czasie.

Umieszczenie w Encyklopedii wszystkich przedstawicieli trzeciej generacji SLW przekraczałoby nasze możliwości, a poza tym rodziłoby podobne kwestie, co w wypadku zachodzenia na siebie generacji i pokoleń już uwzględnionych. Postanowiliśmy więc uzupełnić listę przedstawicieli SLW uwzględnionych w Encyklopedii jedynie o czternaście osób reprezentujących jej trzecią generację. Przy ich wyborze kierowaliśmy się – jak i poprzednio – poczuciem, że nieuwzględnienie tej właśnie czternastki byłoby czymś niewybaczalnym. Wydaje się nam w szczególności, że związki ideowe i wkład w dorobek SLW tych osób – są po prostu niepodważalne. Wszyscy oni są przy tym bez wątpienia uczniami (w naszym sensie) przedstawicieli drugiej generacji SLW. Oto wybrana przez nas czternastka, ułożona w tym wypadku według kolejności alfabetycznej nazwisk ich promotorów: Jerzy Kmita – uczeń Giedymina; Lech Dubikajtis – uczeń Stanisława Jaśkowskiego; Leszek Nowak, Ija i Tadeusz Pawłowscy, Andrzej Zabłudowski oraz Zdzisław Ziemba – uczniowie Janiny Kotarbińskiej; Klemens Szaniawski – uczeń Marii Ossowskiej; Jerzy Perzanowski – uczeń Kazimierza Pasenkiewicza; Ludwik Borkowski, Jerzy Łoś i Urszula Wybraniec-Skardowska – uczniowie Słupeckiego; Helena Rasiowa – uczennica Bolesława Sobocińskiego, wreszcie Barbara Stanosz – uczennica Romana Suszki.

1.4. Tragiczną kartą dziejów SLW było to, że wielu przedstawicieli jej pierwszych dwóch pokoleń pochłonął moloch dwóch wojen. Ofiarami I Wojny Światowej było dwóch przedstawicieli SLW: Karol Frenkel i Franciszek Jaroszyński. Natomiast w II Wojnie Światowej straciło życie w różnych okolicznościach – najczęściej w niemieckich obozach zagłady – aż pięćdziesiąt osób: Walter Auerbach, Chaim Bagno, Izrael Biderman, Leopold Blaustein, Eugenia Blausteinowa, Jerachmiel Bryman, Jakub Cunge, Bronisław Cwajbaum, Szprynca Cymerman, Bernard Drejlinger, Maks Eidelheit, Irena Fischbeinowa, Maria Fusswerkowa, Ignacy Gliksman, Tadeusz Gluziński, Jan Gralewski, Edward Hofman, Janina Hosiasson, Salomon Igel, Zygmunt Kobrzyński, Hena Korzeniowa, Joanna Kunicka, Estera Łużek, Maria Małowistowa, Estera Markin, Mieczysław Milbrandt, Jan Mosdorf, Róża Mutermilchowa, Fryderyka Olesińska, Stepan Ołeksiuk, Antoni Pański, Jakub Rajgrodzki, Leon Rotensztejn, Hersz Rundsztejn, Jan Rutski, Ewa Rybicka, Jan Salamucha, Saul Sarnaker, Zygmunt Schmierer, Jerzy Siwecki, Zygmunt Spira, Zuzanna Stawska, Władysław Ściebora, Władysław Śniegocki, Lejb Turbowicz, Mordechaj Wajsberg, Stefania Warszawska, Romana Wiśniacka, Michalina Zalberg i Kalma Zylberberg.

Różnica między liczbą ofiar dwóch wojen światowych była, rzecz jasna, nie tylko skutkiem większego okrucieństwa II Wojny Światowej i świadomej eksterminacji dokonanej przez okupantów, lecz także skutkiem tego, że liczba przedstawicieli SLW żyjących w okresie I Wojny Światowej była nieporównanie mniejsza.

2. Budowa haseł

Na tomy I–II Encyklopedii składa się 296 ułożonych alfabetycznie haseł osobowych.

Każde z haseł ma cztery części.

Pierwszą część stanowi bardzo krótki, „encyklopedyczny” opis sylwetki danej osoby.

Druga część – to informacje biograficzne.

Trzecią część tworzy charakterystyka dorobku naukowego, której zawartość najzwięźlej oddają słowa tytułowe tej części: idee, problemy, rezultaty.

Czwartą część wypełniają bibliografie.

Omówimy zawartość tych części, ich specyfikę i motywację, która skłoniła nas do tego, żeby nadać im taki właśnie kształt.

3. Biografie i bibliografie

W części biograficznej podajemy kolejno: datę i miejsce urodzenia, datę i miejsce śmierci (jeśli dana osoba już nie żyje, a jest tak niemal we wszystkich wypadkach), imiona rodziców i nazwisko panieńskie matki, miejsce i rok uzyskania matury, miejsce i lata studiów, tytuł pracy magisterskiej wraz z rokiem i miejscem uzyskania magisterium i nazwiskiem promotora, analogiczne dane dotyczące doktoratu, miejsce i okres odbycia stażu zagranicznego, dane dotyczące habilitacji i profesury oraz miejsca i lata pracy dydaktycznej. Na końcu umieszczamy pod nagłówkiem „varia” inne dane biograficzne, które uznaliśmy za warte wzmianki. Są wśród nich m.in.: informacje o ewentualnych innych formach imienia i/lub nazwiska używanych przez daną osobę; informacje o jej udziale w polskich „czynach zbrojnych”; informacje o doktoratach i profesurach honorowych, członkostwie akademii, przyznanych odznaczeniach itp.

Jeżeli rubryki „data i miejsce śmierci”, „magisterium”, „doktorat”, „staż”, „habilitacja”, „profesura” lub „dydaktyka” są opuszczone, znaczy to, że dana osoba odpowiednio: żyje, nie uzyskała magisterium, doktoratu, habilitacji lub profesury, nie odbyła stażu (zagranicznego) lub nie prowadziła dydaktyki. Jeżeli opuszczona jest rubryka „varia”, znaczy to, że nie dysponujemy informacjami tego typu, które chcielibyśmy w tej pozycji uwzględnić.

Jeżeli w rubrykach „matura”, „studia”, „magisterium”, „doktorat” lub „dydaktyka” znajduje się skrót „Bd.” („Brak danych”), znaczy to, że według naszych ustaleń dana osoba odpowiednio otrzymała maturę, odbyła studia, uzyskała magisterium lub doktorat i prowadziła dydaktykę, ale nie dotarliśmy do bliższych informacji na ten temat. Jeżeli w rubryce „rodzice” po imieniu matki brak jest jej nazwiska panieńskiego, a w rubrykach „matura”, „studia”, „magisterium, „doktorat” lub „dydaktyka” brak jest części danych, znaczy to, że w tych sprawach nie dysponujemy żadnymi (wiarygodnymi) informacjami.

Jeżeli po poszczególnych danych znajduje się znak zapytania (?), znaczy to, że dane te są niepewne.

Część bibliograficzna uporządkowana jest w sposób następujący. Najpierw umieszczamy wykazy prac; dalej: bibliografię podmiotową, obejmującą teksty naukowe (książki własne, książki (współ)redagowane, zbiory tekstów własnych, artykuły), publicystykę, teksty literackie i przekłady; na koniec – bibliografię przedmiotową.

Jeżeli dana osoba nie opublikowała żadnego tekstu należącego do jakiegoś działu, umieszczamy w odpowiedniej rubryce skrót „Bp.” („Brak publikacji”). Jeżeli dana osoba opublikowała tylko teksty należące do jednego działu i nie ma żadnych publikacji z działu „Bibliografia przedmiotowa”, po danych bibliograficznych tych tekstów umieszczamy notatkę: „Brak innych publikacji”, jeśli zaś nie opublikowała żadnego tekstu, to w dziale „Bibliografia” umieszczamy notatkę „Brak publikacji”. Jeśli są wątpliwości co do autorstwa jakichś tekstów, zaznaczamy to skrótem „[an.]” („atrybucja niepewna”).

4. Narodowość i pochodzenie

W biografiach uwzględnionych w Encyklopedii przedstawicieli SLW nie zaznaczamy narodowości ani pochodzenia poszczególnych osób. Oto uzasadnienie tej decyzji.

Do II Wojny Światowej w dokumentach oficjalnych nie podawano narodowości, była natomiast rubryka „wyznanie”. W pewnym przybliżeniu można przyjąć, że: jeśli ktoś podawał w tej rubryce wyznanie rzymsko-katolickie, to był narodowości polskiej; jeśli podawał wyznanie grecko-katolickie, to był narodowości ruskiej (ukraińskiej); jeśli podawał wyznanie mojżeszowe, to był narodowości żydowskiej – itd. Jednakże były częste wypadki konwersji (zwłaszcza na dominujące na ziemiach polskich wyznanie rzymsko-katolickie – co bywało traktowane jako symbol polonizacji), a niektórzy wyraźnie deklarowali, że danemu wyznaniu zostali tylko przypisani (przez rodziców). Niekiedy wskazówką mogłoby być tutaj brzmienie imienia lub – w mniejszym stopniu – nazwiska.

Nazwijmy zbiorczo narodowość, która nie jest narodowością polską, „narodowością niepolską”.

W encyklopedycznych informacjach zdarzają się sformułowania o kimś, że był (np.) filozofem polsko-niepolskim lub niepolsko-polskim; częste są zwłaszcza określenia typu „filozof polsko-żydowski” lub „filozof żydowsko-polski”. Nie chcemy wdawać się w mało racjonalną dyskusję, które z określeń tego typu (jeżeli w ogóle którekolwiek z nich) jest w poszczególnych wypadkach trafne.

Jeszcze mniej uchwytna jest sprawa pochodzenia. Biografowie niekiedy mówią o danej osobie, że pochodziła z rodziny o narodowości niepolskiej, ale (od dawna lub od niedawna) spolonizowanej. Zdarzają się wypadki, kiedy danej osoby rodzice byli różnych narodowości (resp. wyznań). W tym wypadku również sprawy te pomijamy. Nie chcemy przy tym bynajmniej utrzymywać, że są one nieważne (resp. mało interesujące); odpowiedzialną diagnozę można by tutaj jednak postawić dopiero po gruntownych badaniach historycznych; przypuszczamy skądinąd, że badania takie tylko w nielicznych wypadkach skończyłyby się werdyktami konkluzywnymi.

5. Imiona i nazwiska

5.1. Imiona osób, których biogramy znalazły się w Encyklopedii, oraz imiona ich rodziców podajemy w wersji, którą znaleźliśmy w odpisach aktów urodzenia albo w odpowiednich dokumentach szkolnych lub uniwersyteckich (jeśli oczywiście do nich dotarliśmy).

Pewne trudności ujawniły się w wypadku imion osób wyznania mojżeszowego, wykazujących wiele oboczności w dokumentach, z których korzystaliśmy. Źródła tych oboczności były różne: na terenach b. zaboru rosyjskiego brały się one często stąd, że w zaborze tym od połowy XIX wieku do I Wojny Światowej dokumenty te były sporządzane w języku rosyjskim – i później w różny sposób transkrybowane (resp. transliterowane). Uznaliśmy, że będzie rzeczą wskazaną odnotowywanie statusu tych oboczności. Oparliśmy się tutaj na wydanym w 1928 roku nakładem Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie Spisie imion żydowskich w celu – jak napisano we „Wstępie” – uniknięcia „chaosu w tej dziedzinie”. Spis podzielono na trzy działy: imiona męskie, imiona żeńskie (w obu wypadkach w trzech formach: w wersji hebrajskiej, w transkrypcji łacińskiej oraz w wersji polskiej) oraz imiona „zdrobniałe lub skażone, niekwalifikujące się do wnoszenia do akt stanu cywilnego”. Dzięki Spisowi mogliśmy zachować w biogramach oryginalne formy imion, a poniżej dajemy wykaz podstawowych odpowiedników dla form „zdrobniałych i skażonych”. Imiona w wersji niezdrobniałej i nieskażonej dajemy przy tym – i w biogramach (jeśli zostały w nich użyte), i w poniższych wykazach – w wersji polskiej. W wykazach znajdują się one na pozycji drugiej (po myślniku). Nawiasem mówiąc, niektóre imiona ze Spisu – jak zaznaczają sami jego autorzy – są pochodzenia obcego, np. niemieckiego.

(1) Wersje podstawowe (imiona występujące w biogramach w takiej wersji oznaczone są tutaj gwiazdką). (a) Imiona męskie: *Abraham, *Adam, *Baruch, *Ber, *Blina, Cewi, *Chaim, *Dawid, *Dow, Eliasz, *Eliezer, *Emanuel, Hillel, *Hirsz, *Ira, *Iser, *Izaak, *Izrael, *Jakub, *Józef, Kalman, *Lejb, *Meir, *Mojżesz, Mardocheusz, *Nachman, Nahum, *Ozjasz, *Pinkas, *Saul, *Salomon, *Samuel, Symeon, *Wolf. (b) Imiona żeńskie: Batja, *Bina, *Chaja, *Chawa (vel Ewa), *Chasia, *Debora, *Dina, Esperanca, *Estera, Fajga, *Frajda, Genadia, Golda, *Guta, *Hela, Henia, *Hinda, *Ita, *Małka, *Michalina, Mina, Mira, Miriam (vel *Maria), *Rachela, Rasia, Rebeka, *Roma, *Róża, *Salomea, *Sara, *Szyfra, *Tauba.

(2) Wersje oboczne (występujące w biogramach w wersji „zdrobniałej lub skażonej”). (a) Imiona męskie: Abram – Abraham, Berek/Berl – Ber, Chil/Hil/Hilal – Hillel, Ela/Ella – Eliasz, Fiszk – Fiszel, Hersz/Hirsch – Hirsz, Icek – Izaak, Josek – Józef, Lejzor – Eliezer, Kalma – Kalman, Majer – Meir, Mardochej/Mordchaj/Mordechaj – Mardocheusz, Nachum/Nuchim – Nahum, Osijas – Ozjasz, Pinchas/Pinches/Pinkes – Pinkas, Srul – Izrael, Schloma/Szlama/Szloma – Salomon, Szoel – Saul, Szyja – Jehoszua, Szymon – Symeon. (b) Imiona żeńskie: Basia/Basze/Betti – Batja, Bejla – Bella, Chena/Hena – Henia, Dwojrcia – Debora, Esfir/Esfira – Estera, Fejga – Fajga, Frajdla – Frajda, Frymet – Fruma, Genendla – Genadia, Gołda – Golda, Haya – Chaja, Itka – Ita, Leja – Lea, Masza – Miriam, Mindla – Mina, Mirla – Mira, Rachel/Ruchla – Rachela, Rasza – Rasia, Rojzla – Róża, Ryfka – Rebeka, Sali – Sara, Sasza – Chasia, Szprinca/Szprynca – Esperanca, Zysla – Zysa.

Nb. W Spisie nie ma dwóch imion męskich: Sofor i Uner – oraz czterech żeńskich: Dora, Izyma, Loca i Pepi. Dodajmy do tego jeszcze występujące w biogramach dwa imiona hebrajskie w wersjach angielskich: męskie – Sol i żeńskie – Rose (angielska wersja imienia: Róża)

5.2. W związku z nazwiskami trzeba zauważyć, co następuje:

(1) Rzeczownikowe nazwiska kobiet niezamężnych przybierały zazwyczaj końcówkę „-anka” (por. np.: Porębianka) lub „-ówna” (por. np.: Skowronkówna), a zamężnych – końcówkę „-owa” (por. np.: Rasiowa). Kobiety po zamążpójściu bądź zachowywały nazwiska panieńskie (por. np.: Zwolińska), bądź przyjmowały nazwisko męża (por. np.: Ossowska), bądź używały nazwiska podwójnego. W tym ostatnim wypadku najczęściej nazwisko panieńskie umieszczane było na początku (por. np.: Żarnecka-Biały), ale bywało i odwrotnie (por. np.: Lutman-Kokoszyńska). W wypadku kolejnych małżeństw zdarzały się nazwiska trójczłonowe, w których na pierwszym miejscu było nazwisko panieńskie, a dalej szły nazwiska mężów (por. np.: Radlińska-Ostaszewska-Skoszkiewicz).

(2) W niektórych wypadkach występują oboczności w pisowni nazwisk: Igiel – Igel, Skórski – Skorski, Ściebura – Ściebora.

(3) W okresie, w którym żyli przedstawiciele dwóch pierwszych pokoleń SLW, ujawniła się tendencja do polszczenia pisowni nazwisk pochodzenia niemieckiego. Oto lista takich nazwisk (na drugim miejscu forma spolszczona): Adolph – Adolf, Blumenthal – Blumental, Dietrich – Dytrych, Dorsch – Dorsz, Dreilinger/Drehlinger/Drellinger – Drejlinger, Glücksman – Gliksman, Görscht – Gierszt, Hernstein – Hernsztejn, Hösehl – Hoeschel, Hoffmann/Hoffman – Hofman, Isenberg – Izenberg, Jawitz – Jawic, Kranz – Kranc, Littauer – Litauer, Prussak – Prusak, Rotenstein – Rotensztejn, Rubinroth – Roundsztejn, Steinberg – Sztejnbarg/Sztejnberg, Teitelbaum – Tajtelbaum, Zweibaum – Cwajbaum. W mniejszym stopniu dotyczyło to nazwisk pochodzenia ukraińskiego: Bałej – Baley, Ołeksiuk – Oleksiuk; częściej derutynizowano imiona: Josip – na Józef, Maksym – na Maksymilian, Stepan – na Stefan, Timofiej – na Tymoteucz, Wołodymyr – na Włodzimierz

(4) W wypadku publikowania tekstów za granicą – we Francji czy w Niemczech – lub na emigracji zdarzał się proces odwrotny, tj. depolonizacji nazwisk (Dąbrowski – Dombrowski, Pręgowski – Pregowski / Pregowsky / Prengowski) a także imion (Ernest – Ernst, Franciszek – Franz, Kazimierz – Casimir, Piotr – Pierre).

(5) Równolegle z polszczeniem pisowni nazwisk szła ich zmiana na nie-niemiecko-brzmiące: Biegeleisen – na Żelazowski, Grossman – na Jedlicki, Reicher – na Morawski, Rubinroth – na Rudniański, Tajtelbaum – na Tarski, Walfisz – na Wallis (w USA: Gorfein na Fine). Zmiana taka dotyczyła także imion: Abram zmieniano na Bronisław, Ber – na Markus, Berek – na Borys, Chaja – na Wanda, Guta – na Gustawa, Hela/Hinda/Sara – na Helena, Hirsz – na Herman, Iser/Lejb – na Izydor, Izaak – na Ignacy, Jakub – na Juliusz, Nuchim – na Maksymilian, Pepi – na Józefina/Josephine, Ryfka – na Regina, Salomon – na Stefan, Tauba – na Antonina.

5.3. Poszczególne osoby miały nieraz więcej niż jedno imię (np. Kazimierz Józef Stanisław Ajdukiewicz lub Izydora Helena Maria Dąmbska), ale zazwyczaj w użyciu było jedno (pierwsze). Nb. W dawnych aktach stanu cywilnego zaznaczano „wieloimienność”, poprzedzając te imiona formułą: „dwojga imion”, „trojga imion” itd.

Osoby pochodzące ze starych szlacheckich rodów w niektórych dokumentach używały pełnej tytulatury (por. np.: Kazimierz Adolf Jerzy Twardowski ze Skrzypny h. Ogończyk – lub: Władysław Józef Sas Wasylkowicz Witwicki); z biegiem czasu ją jednak opuszczano. W ten sam sposób upraszczano nazwiska z przydomkami (por. np.: Indan-Pykna na Indan, a Skarbek-Kruszewski na Kruszewski).

Szczególnym wypadkiem były pseudonimy literackie i – jeśli tak można powiedzieć – pseudonimy okupacyjne, pod którymi ukrywano się w czasie II Wojny Światowej, aby uniknąć represji ze strony okupantów niemieckich (np. Józefina Mehlbergowa – jako Janina Suchodolska) lub sowieckich (np. Stanisław Wawrzyńczyk – jako Stanisław Makowski).

6. Źródła danych

6.1. W źródłach – zwłaszcza w źródłach pochodzących „z drugiej ręki” – występują czasem rozbieżności w danych biograficznych – np. co do dat urodzenia. Rozbieżności te spotyka się nawet w życiorysach pisanych własnoręcznie przez daną osobę. W wypadku takich rozbieżności wybieraliśmy te dane, o których sądziliśmy, że są prawdziwe lub przynajmniej najbardziej prawdopodobne.

Ogólnie kierowaliśmy się zasadą, że podstawowym źródłem informacji bio- i bibliograficznych są oryginalne dokumenty i publikacje. W związku z tym przeprowadziliśmy osobiście – lub zostały na naszą prośbę przeprowadzone – kwerendy w następujących instytucjach:

Administracja Cmentarza Parafialnego w Makowie Podhalańskim, Akademia Muzyczna we Wrocławiu, Archiv der Ludwig-Maximilians-Universität München, Archiwum Instytutu Sztuki PAN, Archiwum Diecezjalne w Kielcach, Archiwum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Archiwum I Liceum Ogólnokształcącego Dwujęzycznego im. Edwarda Dembowskiego w Gliwicach, Archiwum II Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy, Archiwum Państwowe w Kielcach, Archiwum Politechniki Częstochowskiej, Archiwum Politechniki Poznańskiej, Archiwum Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Archiwum Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Archiwum Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Archiwum Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Archiwum Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Archiwum Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Archiwum Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Archiwum Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Archiwum Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku, Archiwum Uniwersytetu Siedleckiego, Archiwum Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Archiwum Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie, Archiwum Zespołu Szkół Łączności w Gdańsku, Biblioteca Națională a României w Bukareszcie (Rumunia), Biblioteka Akademii Wojsk Lądowych we Wrocławiu, Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie, Biblioteka Główna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Biblioteka Główna Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Biblioteka Główna Uniwersytetu w Siedlcach, Biblioteka im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi, Biblioteka im. Kazimierza Twardowskiego w Warszawie, Biblioteka Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Biblioteka Kampusu Ogrody w Poznaniu, бібліотекa Львівського університету (Ukraina), Biblioteka Pedagogiczna im. Heleny Radlińskiej w Siedlcach, Biblioteka Politechniki Gdańskiej, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, Biblioteka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteka Wydziału Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, Biuro Spraw Pracowniczych Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, British Library (Wielka Brytania), Carleton University Library w Ottawie (Kanada), Centralna Biblioteka Matematyczna w Warszawie, Centralna Biblioteka Wojskowa w Warszawie, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach, Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie, Centrum Udzielania Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Chełmska Biblioteka Publiczna w Chełmie, Columbia University Archives w New York (USA), Державний Aрхів Львівської Oбласті (Ukraina), Dział Obsługi Cmentarza Prądnik Czerwony w Krakowie, Dział Wydawnictw i Informacji Naukowej Instytutu Badawczego Dróg i Mostów w Warszawie, Editorial Verbo Divino (Hiszpania), Firma Pogrzebowa Pusz w Pabianicach, Kancelaria Cmentarza Bródzieńskiego w Warszawie, Kancelaria Parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Górze Kalwarii, Kancelaria Parafii Wniebowzięcia NMP w Toruniu, Kancelaria Parafii św. Józefa w Łodzi, Książnica Pomorska w Szczecinie, Kujawsko-Pomorska Okręgowa Izba Lekarska, Latvijas Nacionālais Arhīvs (Łotwa), Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas (Litwa), London School of Economics Library (Wielka Brytania), Macdonald-Kelce Library, University of Tampa (USA), Musée d’Art Contemporain du Val-de-Marne (Francja), Muzeum Harcerstwa w Warszawie, Národní Knihovna České Republiky w Pradze (Czechy), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Zieleń w Gdańsku, Publiczna Biblioteka Pedagogiczna w Poznaniu, Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek Dresden (Niemcy), Samodzielny Zespół Publicznych Zakładów Lecznictwa Otwartego Warszawa Praga-Północ, School of Arts and Sciences – University of Rochester (USA), Sekretariat Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii, Sekretariat Zespołu Szkół Łączności w Gdańsku, Staatsarchiv Basel-Stadt (Szwajcaria), Sekretariat Teatru Komedia w Warszawie, Staatliches Institut für Musikforschun – Preuβischer Kulturbesitz (Niemcy), Stockport Crematorium & Cemetery (Wielka Brytania), Tartu Ülikooli Arhiiv (Estonia), Technische Informationsbibliothek w Hanowerze (Niemcy), Universitätsbibliothek Mozarteum (Austria), University of Leeds Library (Wielka Brytania), University of Manchester Library (Wielka Brytania), University of Melbourne Library and Archives (Australia), Ústřední Knihovna Univerzity Karlovy (Czechy), Zakład Usług Pogrzebowych w Ostrowcu Świętokrzyskim, Zarząd Cmentarza Parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Warszawie, Zarząd Cmentarzy Komunalnych we Wrocławiu.

6.2. Wiele szczegółów biograficznych i bibliograficznych udało się nam ustalić – a w niektórych wypadkach wejść w posiadanie fotografii – tylko dzięki bezpośredniej pomocy następujących Osób:

Eugenie Allgoweg, Janusz Barański, Piotr Biliński, Anna Borecka, Danuta Borecka-Biernat, Krzysztof Borysławski, Magdalena Bsoul-Kopowska, Barbara Budyńska, Adam Chmielewski, Anita Chodkowska, Ewa Chudoba, Bohdan Chwedeńczuk, Maja Dobiasz-Krysiak, Teresa Dobrzyńska, Cezary Domański, Michał Dworak, Magdalena Dziadek, Philip Ehrlich, Andrzej Ekwiński, Andrii Felonyuk, Jerzy Mikołaj Fiedosiejew, Agnieszka i Piotr Fryczowie, Artur Frydrych, Katarzyna Gan-Krzywoszyńska, Maciej Gemra, Ewa Gizińska, Ewa Goryńska, Jan Grad, Maria Grochowicz, Katarzyna Grodziska, Alicja Gronau-Osińska, Lech Grudziński, Susanne Grulich, Anna Gryta, Renata Grzegorczykowa, Romuald Grzybowski, Barbara Gut, Ewa Hauser, Mark Horoszowski, Wiktor Indan-Pykno, Andrzej Indrzejczak, Stepan Ivanyk, Dorota Iwanuś, Danuta Jakubczak, Adam Jaroszyński, Piotr Jaroszyński, Jacek Kabziński, śp. Alicja Kadler, Lydia Kaiser, Benedykt Kalafatiuk, Jan Henryk Kalicki, Janusz Karwat, Andrew Kavchak, Tomasz Kiejdo, Lilianna Kiejzik, Wojciech Klas, Maria Klawe-Mazurowa, Dariusz Klemantowicz, Ryszard Kleszcz, Małgorzata Kłoszewska, Anne Knafl, Stefan Konstańczak, Tomasz Kordyasz, Małgorzata Koszowska, Roland Krähenbühl, Weronika Krajniak, Nina Kraśko, Bogdan Krempa, Danuta Kruk, Tomasz Kucharski, Paweł Kuczyński, Elżbieta Kurnatowska, Wanda Kustrzeba, Agnieszka Kwiatkowska, Izabela Kwiatkowska, Joe Lau, Andrzej de Lazari, Christoph i Johannes Lerle, Maria Lewandowska, Bożena Lewaniak-Tobis, Grzegorz Lissowski, Oresta Losyk, Krzysztof i Marek Maćkowiakowie, Marek Magdziak, David Malament, Barbara Markiewicz, Maria Renate Matzke (de domo Lerle), Scott McLemee, Rafał Mierzejewski, Leila Miller-Van-Wieren, Tomasz Mróz, Zbigniew Musiał, Anastazy Nadolny, Stefan Norkowski, Jerzy Nowocień, Małgorzata Olędzka, Jerzy Ombach, Mieczysław Omyła, Zbigniew Opacki, Adam Jerzy Ostaszewski, Anna Oszczepalska, Damian Oziemski, Marek Pawelec, Dominik Pawlik, Andrzej Pelc, Joanna Piętkowska, Tadeusz Pilch, Krzysztof Pilecki, Monika Płuciennik, Krzysztof Z. Polakowski, Korneliusz Policki, Sławomir Presnarowicz, Yaroslav Prytula, Agata Ptasznik, Mindy Pugh, Anna Radwańska-Rudzisz, Renata Rokicka, Ewa Rokicka-Ślusarska, Zofia Rosińska-Zielińska, Kacper Roszak-Kasza (materiały Marka Sobstyla), śp. Witold Rudziński, Joanna Rutkowiak, Monika Rzeczycka, Fatemeh Saghafi, Jacek Salij, Almantas Samalavičius, Dorota Samborska-Kukuć, Adam Sarkowicz, Marjorie Senechal, śp. Janusz Siek, Hieronim Sieński, Peter Simons, Agnieszka Skulimowska, Joanna Sliwa, Janusz Stankiewicz, Katrin Stoll, śp. Wanda Strzemecka, Anna Supruniuk, Janusz Sytnik-Czetwertyński, Zbigniew Szawarski, Kazimierz Szmyd, śp. Janusz Sztumski, Natasza Szutta, Beata Szymańska, Leszek Szymański, Agata Świerzowska, Zbigniew Taranienko, Mikołaj Tarkowski, Dani Tracz, Marek Turkowski, Paweł Urbaś, Franciszek Vetulani, Tomasz Vetulani, Dalius Viliūnas, Wiktor Węglewicz, Daniel Wicenty, Ryszard Wiśniewski, Lech Witkowski, Jan Stanisław Wojciechowski, Piotr Wojtylak, Jan Woleński, Ewa Wolniewicz-Warska, Urszula Wybraniec-Skardowska, Elżbieta Zakrzewska-Manterys, Leopold Zgoda, Maciej Zieliński, Antoni Ziemba, Jan Zygmunt, Eugeniusz Żabski i Krzysztof Żaczek.

6.3. Pragniemy wszystkim wymienionym wyżej Osobom i Instytucjom wyrazić tutaj najgłębszą wdzięczność za bezinteresowną pomoc w ustalaniu interesujących nas faktów – niezależnie od tego, jaki był ich zakres. Nie mamy wątpliwości, że bez Ich pomocy fakty te nie zostałyby zarejestrowane, a część z nich prawdopodobnie poszłaby w całkowite zapomnienie.

Równie głęboką wdzięczność żywimy wobec tych Osób i Instytucji, które udostępniły nam materiały ikonograficzne ze swoich zbiorów. Dzięki temu biogramy tylko kilkorga bohaterów Encyklopedii nie są zaopatrzone w ich wizerunki. W sprawie obecności portretów podzielamy opinię wyrażoną przez Tatarkiewicza we „Wstępie do pierwszego wydania” jego Historii filozofii:

Ilustracja jest na miejscu nie tylko w wydawnictwach popularnych. Jeśli pouczającym jest dla czytelnika opis życia filozofa, to tak samo i portret ukazujący jego oblicze (zob. [Tatarkiewicz 1931^k/1968⁶]. T. I, s. 12).

6.4. Przygotowane przez nas bio- i bibliografie zostały skonfrontowane z biografiami zawartymi w istniejących informatorach, słownikach i encyklopediach. Chcemy podkreślić, że z danych tam zawartych korzystaliśmy z należytą ostrożnością, gdyż przekonaliśmy się, że czasem powtarzane są w nich informacje o małym stopniu wiarygodności, niesprawdzone lub nawet jawnie błędne, a opisy bibliograficzne są niepełne i nieujednolicone. Chodziło nam tylko o to, żeby w miarę możliwości nie pominąć jakichś ważnych szczegółów biograficznych lub pozycji wydawniczych. Oto wykaz uwzględnionych pozycji z tego zakresu:

■ Album [immatrykulacji] studentów USB [1928–1937]. Wil., ms. ■ Andrzejewski, Bolesław & Kozłowski, Roman (red.): • 1999 – Słownik filozofów polskich. P., H. ■ Arcimowicz, Barbara et al. (red.): • 1974 – Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. W., MNSWT. ■ Baczko, Bronisław et al. (red.): • 1971 – Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy. Ww., O. ■ Becela, Lidia et al. (red.): • 1984 – Kto jest kim w Polsce. W., WI. ■ Czajkowska, Elżbieta et al. (red.): • 1980 – Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1979/80. W., WUW. ■ Dąbrowski, Andrzej & Hoły-Łuczaj, Magdalena & Schumann, Andrew & Szocik, Konrad & Woleński, Jan: • 2022 – Leksykon logików polskich. 1900–1930. K., CCP. ■ Domoradzki, Stanisław & Pawlikowska-Brożek, Zofia & Węgłowska, Danuta (red.): • 2003 – Słownik biograficzny matematyków polskich. Tbg., PWSZST. ■ Gierych, Marta (red.): • 1986–1990 – Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. T. I–V. W., CINTE. ■ Jedynak, Stanisław: • 1986 – Etyka w Polsce. Słownik pisarzy. Ww., O. ■ Kalembka, Sławomir et. al. (red.): • 1995 – Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Materiały do biografii. Tr., WUMK. ■ Kapuścik, Janusz et al. (red.): • 1999–2006 – Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. T. I–V. W., OPD. ■ Kawka, Grzegorz et al. (red.): • 1981 – Informator nauki polskiej. 1980/81. W., CINE. ■ Kopia, Henryk (red.): • 1909 – Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz Polskiego Gimnazjum w Cieszynie. L., TNSW. • 1910 – Dodatek do spisu nauczycieli szkół średnich w Galicji i na Śląsku. L., TNSW. ■ Kosnarewicz, Elwira & Rzepa, Teresa & Stachowski, Ryszard: • 1992 – Słownik psychologów polskich. P., IPUAM. ■ Kozłowski, Jerzy (red.): • 1961 – Informator nauki polskiej. 1961. W., PWN. ■ Krońska, Irena (red.): • 1966 – Słownik filozofów. T. I. W., PWN. ■ Łęga-Nikisz, Elwira et al. (red.): • 1994 – Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1993/1994. W., BUW. ■ Marciszewski, Witold (red.): • 1970 – Mała encyklopedia logiki. Ww. 1988², O. ■ Maryniarczyk, Andrzej et al. (red.): • 2011 – Encyklopedia filozofii polskiej. T. I–II. Lb., PTTA. ■ Okoń, Wincenty: • 1984³ – Słownik pedagogiczny. W., PWN. ■ Pawlikowska-Brożek, Zofia (red.): • 1988–1994 – Materiały do słownika biograficznego matematyków polskich. Z. I–VII. W., IMPAN. ■ Pikoń, Krzysztof et al. (red.): • 2001 – Złota księga nauki polskiej 2000. Naukowcy przełomu wieków. Gl., WH. • 2004 – Złota księga nauk humanistycznych. Gl., WH. • 2006 – Złota księga nauki polskiej. Naukowcy zjednoczonej Europy. Gl., WH. ■ Polski słownik biograficzny: • 1935–… K. & W., PAU & PAN. ■ Principia. Ekspres Filozoficzny. K. (za lata 1993–2007). ■ Szczepanek, Wiesław (red.): • 2001 – Kto jest kim w Polsce. W., PAI. ■ Szmyd, Jan (red.): • 2000 – Wizerunki filozofów i humanistów polskich. Wiek XIX. K., WE. ■ Śródka, Andrzej (red.): • 1994–2002 – Uczeni polscy XIX–XX stulecia. T. I–V. W., AWA. ■ Teterwak, Adam et al. (red.): • 1962–1973 – Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. T. I–X. W., MSW lub MOSW lub MNSWT. ■ Toeplitz, Zuzanna et al. (red.): • 2001 – Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 2001/2002. W., BIPUW. ■ Wołczański, Józef: • 2009–2010 – Inwentarz akt wydziałów i studiów Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie do roku 1939. T. I–III. K., WNUP. ■ Zagórowski, Zygmunt (red.): • 1924–1925 – Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. R. I–II. L. & W., KP & KA.

6.5. Przedmiotem osobnej kwerendy były sprawozdania z działalności różnych instytucji nadzorujących szkolnictwo oraz samych szkół różnego stopnia. Należą tu przede wszystkim (ale nie wyłącznie):

■ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: 1972–1984. W., WMNiSW. ■ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego: 1944–1972. W., WMOiSW. ■ Kronika Uniwersytetu Lwowskiego: 1894–1930. L., WUL. ■ Kronika Uniwersytetu Poznańskiego: 1923–1938. P., WUP. ■ Rocznik Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: 1937–1939. Wil., USB. ■ Rocznik Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego: 1930–1936. K., WUJ. ■ Skład Uniwersytetu […] [Lwowskiego]: 1906–1939. L., WUL. ■ Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warszawskiego: 1927–1938. W., WUW. ■ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim: 1895–1914. L., CKN.

6.6. Bibliografie poszczególnych osób opieraliśmy na:

(a) dwóch tomach bibliografii filozofii polskiej (zob.: Andrzej Przymusiała i Maria Młoczkowska (red.), Bibliografia filozofii polskiej. 1896–1918. Z. I–II. W. 1994–2002, IFiSPAN);

(b) opracowanej przez jedno z nas bibliografii logiki polskiej (zob.: Jacek Jadacki, Bibliografia logiki polskiej. SF r. XXIV (1980) nr 1 s. 161–176, nr 2 s. 151–175);

(c) istniejących bibliografiach jednostkowych (jeśli zostały sporządzone i opublikowane);

(d) bezpośredniej kwerendzie w pismach, w których publikowali przedstawiciele Szkoły Lwowsko-Warszawskiej uwzględnieni w Encyklopedii – lub w których publikowano teksty o nich; kwerendą objęliśmy w szczególności pisma: Edukacja Filozoficzna (za lata 1986–2023), Filozofia Nauki (za lata 1993–2022), Kwartalnik Filozoficzny (za lata 1923–1946), Kwartalnik Pedagogiczny (za lata 1929–1937), Kwartalnik Psychologiczny (za lata 1930–1948), Muzeum (za lata 1900–1939), Przegląd Filozoficzny (za lata 1897–1949, 1992–2023), Przegląd Społeczny (1928–1939), Psychotechnika (za lata 1927–1938), Ruch Filozoficzny (za lata 1911–2010), Ruch Pedagogiczny (za lata 1912–1949), Studia Filozoficzne (za lata 1957–1990), Studia Logica (za lata 1953–1990), Studia Philosophica (za lata 1935–1950), Studia Semiotyczne (za lata 1970–2023), Studia z Filozofii Polskiej (za lata 2006–2019).

7. Układ i treść danych

7.1. Działy wyodrębnione w bibliografiach nie mają ostrych granic.

Jeżeli w jakiejś pozycji znajdującej się w dziale „Bibliografia przedmiotowa” jest m.in. lista publikacji omawianego autora, to nie umieszczamy już tej pozycji w dziale „Wykazy prac”. Jeśli w dziale tym znajduje się praca jakiegoś innego autora, mającego własne hasło w Encyklopedii, to – dla wygody Czytelników – pracę tę umieszczamy także w dziale „Bibliografia podmiotowa” autora owej pracy.

W dziale „Książki własne” są np. niewielkie broszury, a w dziale „Artykuły” – kilkudziesięciostronicowe rozprawy, wydawane często równolegle w postaci nadbitek (których nie rejestrujemy). Nie umieściliśmy przy tym w dziale „Książki własne” nadbitek artykułów, które zostały opisane w dziale „Artykuły”. Natomiast w dziale „Artykuły” pomijamy teksty, które weszły w skład pozycji wyszczególnionych w dziale „Zbiory tekstów własnych”, chyba że w tych ostatnich pozycjach zostały one (lub ich przekłady) opublikowane po raz pierwszy. W dziale „Artykuły”, dodajmy, są poza artykułami sensu stricto także rozdziały zamieszczone w publikacjach zbiorowych, wstępy i zakończenia do prac autorów innych niż ten, do którego bibliografii należą te pozycje, dalej samoistne streszczenia prac własnych i autoreferaty z własnych odczytów, a także recenzje i omówienia.

Niełatwo było zakwalifikować teksty o charakterze homiletycznym i katechetycznym; ostatecznie zdecydowaliśmy się je umieścić w dziale „Publicystyka”. Skądinąd dział „Publicystyka” zawiera niekiedy prace o dużej wartości naukowej. Z kolei niektóre pozycje z działów „Książki własne” i „Artykuły” mogłyby się znaleźć w dziale „Publicystyka”.

W działach „Publicystyka”, „Teksty literackie”, „Przekłady” i „Bibliografia podmiotowa” nie wyodrębniamy książek i mniejszych form wydawniczych. W tym ostatnim dziale umieszczamy na początku teksty autorstwa osoby, której ta bibliografia dotyczy.

7.2. Bibliografie w zasadzie nie obejmują krótkich abstraktów, recenzji itp. Wyjątek robimy m.in. dla autorów, którzy nie mają w swoim dorobku obszerniejszych artykułów lub też gdy recenzja stanowi istotny wkład w dziedzinę, której dotyczy recenzowany tekst. Zróżnicowany jest stopnień zupełności bibliografii: w wypadku autorów o niewielkim dorobku staraliśmy się zarejestrować wszystkie ich publikacje; natomiast w wypadku autorów bardzo płodnych – z dorobkiem idącym w setki (a niekiedy nawet tysiące) pozycji – dokonywaliśmy z konieczności ich wyboru, kierując się zresztą mieszanymi kryteriami (czyli – jak to się zwykło mówić – intuicją). Brak ten jest rekompensowany częściowo przez odesłanie do bibliografii zamieszczonych w dziale „Wykazy prac” lub w niektórych pracach z działu „Bibliografia podmiotowa”.

Podobnymi kryteriami posługiwaliśmy się, sporządzając listy publikacji tego ostatniego działu, dając w nim pierwszeństwo tym, w których znajduje się omówienie całości życia i/lub dzieła danego autora.

Jeśli jakaś pozycja ma wśród współautorów lub współredaktorów inne osoby mające swoje hasła w Encyklopedii, to odnotowujemy taką pozycję w bibliografiach wszystkich tych osób.

Rejestrujemy przekłady poszczególnych prac na język inny niż język oryginału. Jako pierwszą dajemy wersję, która ukazała się wcześniej; określenie kolejnej wersji jako przekładu poprzedniej nie wyklucza więc tego, że de facto ta kolejna wersja była podstawą poprzedniej. Nie odnotowujemy tych wersji innojęzycznych, które weszły skład pozycji odnotowanych w dziale „Zbiory tekstów”.

Staramy się odnotowywać kolejne wydania danej pozycji i jej wersji innojęzycznych. Nie robimy tego w dwóch wypadkach: po pierwsze, gdy te wydania znajdują się w książkach danego autora wymienionych w dziale „Zbiory tekstów”; po drugie, gdy są to przedruki fragmentaryczne.

7.3. Poszczególne pozycje bibliograficzne oznaczane są latami ich publikacji. Jeśli w danym roku ktoś opublikował więcej niż jedną pozycję (książkę lub artykuł), ustawiamy je alfabetycznie po sobie według tytułów, dodając do roku kolejne litery alfabetu. Jeśli jakaś pozycja z bibliografii danej osoby ma współautorów – podajemy ich nazwiska po roku będącym wskaźnikiem owej pozycji. Odnośniki do pozycji mających więcej niż jednego autora: (a) jeśli wśród autorów nie ma osoby mającej biogram w Encyklopedii, zawierają nazwiska wszystkich współautorów (uporządkowane alfabetycznie) i odpowiednią datę, (b) jeśli wśród autorów jest osoba mająca biogram w Encyklopedii, zawierają nazwisko tylko tej osoby i odpowiednią datę, a nazwiska pozostałych współautorów podane są jedynie po wskaźniku tej pozycji w bibliografii owej osoby.

Typ publikacji oznaczany jest indeksem górnym (po roku wydania) następująco: k – książka własna, l – tekst literacki, p – publicystyka, r – (współ)redakcja, z – zbiór tekstów. Data publikacji bez żadnego indeksu górnego wskazuje, że publikacja jest artykułem; nie dotyczy to pozycji zawartych w niniejszym „Prologu”, gdzie nie dajemy żadnych indeksów; zdecydowana większość tych publikacji – to książki.

Jeśli jakaś pozycja znajduje się w książce (współ)zredagowanej przez osobę mającą własne hasło w Encyklopedii, ograniczamy się do zaznaczenia, że chodzi o taką książkę, za pomocą indeksu górnego ‘r’. Jeśli natomiast pozycja ta dotyczy takiej osoby, dajemy podwójnie: w bibliografii przedmiotowej autora takiej pozycji oraz w bibliografii podmiotowej osoby, której ona dotyczy. Jeśli wreszcie jakaś pozycja znajduje się w książce (współ)zredagowanej przez kogoś innego, książka taka została wymieniona w umieszczonym poniżej „Wykazie prac, do których odwołujemy się w opisach bibliograficznych, a które nie zostały wyszczególnione w obrębie monografii o Szkole Lwowsko-Warszawskiej ani w bibliografiach zamieszczonych w obrębie biogramów”.

7.4. Staraliśmy się uwzględnić przede wszystkim pierwsze wydania poszczególnych pozycji, a jeśli były, to także kolejne wydania, wpisując opis tych wydań po opisie wydania pierwszego. Niestety, w niektórych wypadkach wydawcy nie odnotowywali numeru kolejnego wydania albo odnotowywali go błędnie – zwłaszcza jeśli robiły to różne oficyny.

W wypadku książek opis kolejnego wydania zaznaczamy za pomocą roku; wskaźnik liczbowy umieszczony przy roku sygnalizuje kolejny numer wydania; jeśli jakieś dane bibliograficzne tego wydania (tytuł, miejsce wydania, oficyna wydawnicza lub liczba stron) są identyczne jak w wypadku wydania poprzedniego, to opuszczamy te dane.

W wypadku artykułów – opis bibliograficzny kolejnych wydań (a w szczególności przedruków) poprzedzamy zwrotem „Toż w:”. Nie odnotowujemy tytułów poszczególnych pozycji umieszczonych w tomach stanowiących zestawy prac danego autora (i wymienionych w dziale „Zbiory artykułów”), chyba że prace te zostały opublikowane po raz pierwszy właśnie w tych tomach.

Po opisie najwcześniejszego wydania danej pozycji oraz ewentualnych przedruków w tym samym języku umieszczamy wersje tej pozycji w innych językach, poprzedzając je zwrotem „Przekł. ang.” itd.; nie różnicujemy wersji różnojęzycznych co do tego, która z nich jest oryginałem, a która – przekładem. Wersje uporządkowane są według języka (a więc np.: ang., franc., niem. itd.) – a nie według roku wydania. Nie odnotowujemy wersji skróconych.

7.5. Każda pozycja bibliograficzna zaopatrzona jest w maksymalnie dokładny opis. W wypadku więc artykułów ogłaszanych w czasopismach – podajemy nazwę czasopisma, rocznik (resp. tom), numer i strony, na których artykuł się znajduje. W wypadku pozycji książkowych dajemy miejsce wydania, nazwę wydawcy i liczbę stron – z wyjątkiem książek, które nie są (współ)autorstwa ani (współ)redakcji osób mających w Encyklopedii własne hasła, chyba że są to książki umieszczone w dziale „Monografie o Szkole Lwowsko-Warszawskiej, jej gałęziach i dziedzinach badań”.

Staraliśmy się podawać nazwy i siedziby oficyn, które były faktycznymi wydawnictwami publikującymi daną pozycję – niezależnie od tego, czy zostały później wchłonięte przez międzynarodowe koncerny edytorskie często o nieustalonej lub nieznanej siedzibie.

Liczbę stron publikacji książkowych zaokrąglamy w razie potrzeby do najbliższej (większej) liczby parzystej; nie uwzględniamy kart z ilustracjami, chyba że są numerowane w ciągu stron danej pozycji.

8. Idee, problemy, rezultaty

8.1. Obecnej zawartości środkowych części biogramów zamierzaliśmy początkowo nadać postać odrębnego tomu w postaci słownika rzeczowego. Hasła tego słownika miały omawiać poszczególne idee, problemy i rezultaty, które pojawiły się w Szkole Lwowsko-Warszawskiej u różnych jej przedstawicieli – często zresztą u wielu z nich. W trakcie pracy okazało się, że zadanie takie jest niewykonalne w czasie, który mogliśmy przeznaczyć na ten cel. Były tego dwa główne powody.

Po pierwsze, problematyka, która miałaby być uwzględniona, była ujmowana nieraz w różny sposób przez różnych autorów i bardzo często nie dało się jej w sposób akceptowalny zestandaryzować, tak żeby dany problem mógł zostać omówiony pod jednym nagłówkiem hasłowym.

Po drugie, duża część tej problematyki nie była nam przedtem znana; przypuszczaliśmy, że będziemy mogli w takich wypadkach oprzeć się na istniejących opracowaniach. Niestety nasze próby w tym zakresie nie były zadowalające; poszczególne opracowania, do których mieliśmy dostęp, bardzo różniły się pod względem wnikliwości i szczegółowości, a niektóre – nie zamierzamy tego ukrywać – dalekie były po prostu od ideałów Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, które to ideały w pełni podzielamy.

Dlatego uznaliśmy, że z większym pożytkiem dla Czytelników Encyklopedii będzie, jeśli charakterystykę twórczości przedstawicieli Szkoły otrzymają wewnątrz poszczególnych biogramów; charakterystyki nie przestały co prawda różnić się pod względami, o których była mowa, ale nie zwodzimy przynajmniej potencjalnych Czytelników, że jest inaczej: że o tej twórczości – lub o jej częściach – wiemy lepiej lub gorzej.

8.2. Podkreślmy, że trzyczęściowy tytuł tej części biogramów nie jest przypadkowy.

Chodzi bowiem o to, że poszczególne dyscypliny uprawiane w obrębie Szkoły Lwowsko-Warszawskiej mają swoją specyfikę metodologiczną.

W niektórych z tych dyscyplin – np. w psychologii eksperymentalnej czy w logice matematycznej – twórczość danego przedstawiciela Szkoły da się scharakteryzować, wskazując, jakie rezultaty osiągnął: jakie hipotezy empiryczne (tu: psychologiczne) sprawdził albo jakich tez formalnych (tu: logicznych) dowiódł. W innych dyscyplinach czegoś takiego nie ma. Za osiągnięcie uważa się w nich np. analizę ważnych pojęć (stąd: idee) lub sformułowanie ważnego pytania (stąd: problemy).

Nie wolno przy tym zapominać o tym, że niektórzy z naszych bohaterów uprawiali historię różnych dyscyplin: filozofii, logiki, psychologii, pedagogiki itd. Na czym tutaj polegałyby osiągnięcia? Na odkryciu jakiegoś faktu historycznego? Sformułowaniu jakiego nowego ujęcia „historiozoficznego”? Wskazaniu jakichś nieznanych dotąd dróg, po których wędrowały idee, problemy czy rezultaty?

Ponieważ nie czujemy się na siłach, aby dokonać w tym wypadku odpowiedzialnych ocen (przede wszystkim z powodu rozległości wchodzącego w grę obszaru badawczego), zdecydowaliśmy się w zasadzie w ogóle pominąć historyczny – i szerzej: sprawozdawczy – dorobek przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Pewną orientację w tym zakresie dają zresztą tytuły niektórych ich prac zestawione w bibliografiach.

Poszliśmy w tym kierunku dalej. Zrezygnowaliśmy w ogóle z rejestrowania filiacji idei w teoretycznej części dorobku Szkoły. Nasz obraz tych filiacji nie jest pełny, a na cudzych diagnozach nie możemy polegać, bywają bowiem nietrafne i nie dość ugruntowane, nawet jeśli są często powtarzane przez różnych autorów. Jest to przykład znany historykom jako „sugestia najwcześniejszej ewaluacji”. Nie chcemy tej sugestii ulegać. Mamy przy tym w pamięci nieco gorzkie słowa samego Kazimierza Twardowskiego z jego „Autobiografii” z 1926 roku:

Publikacją moich – jeśli wolno mi się tak wyrazić – osiągnięć myślowych nie byłem naprawdę zainteresowany. Gdy tylko do nich doszedłem i sformułowałem, traciłem ochotę zajmowania się nimi w dalszym ciągu, a jeśli chodzi o informację dla innych, to ogłaszałem je w pewnej mierze w wykładach i ćwiczeniach, i na ogół zadowalało mnie to. I chociaż w ten sposób wyniki mojej pracy nie zawsze dochodziły i dochodzą do szerszych kręgów pod moim nazwiskiem, nie boleję nad tym, zwłaszcza że również słowo drukowane nie uniknie podobnego losu.

Wiele takich nieznanych filiacji, prowadzących ostatecznie do Twardowskiego, ustaliliśmy, przygotowując do publikacji jego liczne Inedita. Niestety w niewielu tylko wypadkach taka odpowiedzialna weryfikacja hipotez filiacyjnych jest w ogóle możliwa, gdyż odpowiednie świadectwa się nie zachowały.

Przyniosłoby nam skądinąd ogromną satysfakcję, gdyby „bezźródłowe” sformułowania (bez nazwisk!), którymi posługujemy się w charakterystykach twórczości składających się na ten tom, zachęciły kogoś do podjęcia prób zbadania filiacji idei już na własną rękę.

8.3. Czytelnicy bez trudu zauważą, że charakterystyki twórczości uwzględnionych w Encyklopedii Szkoły Lwowsko-Warszawskiej przedstawicieli SLW różnią się zawartością.

Po pierwsze, w pewnych wypadkach umieściliśmy w rubryce „Idee, problemy, rezultaty” formułę „Brak danych”. Sygnalizujemy w ten sposób, że nie dysponowaliśmy pracami naukowymi danej osoby, na których moglibyśmy oprzeć charakterystykę jej twórczości, gdyż nie opublikowała ona żadnego tekstu naukowego, a nie udało nam się dotrzeć do manuskryptu jej pracy magisterskiej ani doktorskiej. Określenie „naukowy” jest wzięte tutaj pod pewnym względem za szeroko, a pod pewnym – za wąsko. Jest wzięte za szeroko, gdyż charakteryzując twórczość danej osoby, braliśmy niekiedy pod uwagę prace raczej publicystyczne niż teoretyczne, jeśli – mianowicie – zawierały jakieś oryginalne idee czy problemy. Jest wzięte za wąsko, gdyż – zgodnie z zastrzeżeniem, o którym pisaliśmy wyżej – nie uwzględnialiśmy prac historycznych czy sprawozdawczych, jeśli nie zawierały one odautorskiej warstwy teoretycznej. Jednocześnie chcemy zapewnić Czytelników, że dołożyliśmy maximum starań, żeby wspomniana formuła odzwierciedlała stan faktyczny.

Po drugie, charakterystyki są na ogół dwuczęściowe.

Pierwsza część, którą nazwaliśmy „Ogólną charakterystyką dorobku naukowego”, sformułowana jest w oratio obliqua, wyliczamy w niej idee, problemy czy rezultaty, którymi dana osoba się zajmowała.

W drugiej części, nazwanej przez nas „Wybranymi kwestiami szczegółowymi”, przedstawiamy niektóre z tych idei, problemów czy rezultatów – zazwyczaj w oratio recta. Deskrypcje te różnią się od siebie – i to znacznie – obszernością. Pragniemy przestrzec Czytelników przed wyciąganiem z tego wniosku, że proporcje te odzwierciedlają faktyczne relacje między rozmiarami czy wagą twórczości tego i innego przedstawiciela Szkoły.

W istocie bywa tak, że omówiona została po prostu jedyna idea, problem czy rezultat danej osoby – ale bywa i tak, że jest to tylko idea, problem czy rezultat stanowiący ilustrację jej licznych dokonań. Decydując się na określony wybór w tym drugim wypadku, kierowaliśmy się naszymi zindywidualizowanymi preferencjami (zazwyczaj merytorycznymi, a nie „estetycznymi”). Środkiem zapobiegającym do pewnego stopnia deformacji obrazu tych dokonań są informacje bibliograficzne zawarte w części trzeciej biogramów. Tytuły wyszczególnionych tam prac na ogół dają pojęcie o dziedzinie – tematyce i „kubaturze” – zainteresowań uwzględnionej postaci.

Zdania zawarte w części „deskrypcyjnej” należy rozumieć tak, że wyrażają one poglądy omawianego autora. Jeśli więc jest w niej zdanie ‘p’, to wolno z tego wyprowadzić wniosek, że autor sądzi, że p. Niekiedy, żeby nie było wątpliwości, że chodzi właśnie o pogląd omawianego autora, zaznaczamy expressis verbis, że tak właśnie jest. Przytaczamy przy tym niekiedy jego oryginalne sformułowania, ujmując odpowiednie fragmenty w cudzysłów. Robimy to zasadniczo w dwóch wypadkach: kiedy oryginalne sformułowanie uważamy za wyjątkowo celne – bądź kiedy nasuwa (w każdym razie nam) trudności interpretacyjne i nie chcemy się pod nim sami podpisywać. Mamy nadzieję, że Czytelnicy bez trudu domyślą się, która z sytuacji ma w danym wypadku miejsce.

8.4. Omawiając poglądy bohaterów Encyklopedii, posługiwaliśmy się niekiedy fragmentami używanych przez nich języków formalnych lub semiformalnych. W wypadku języka rachunku zdań, rachunku predykatów i rachunku zbiorów zastosowaliśmy zestandaryzowaną symbolikę w zakresie, w którym została ona wykorzystana. Ilustruje to poniższa tabela (w wypadku symboli rachunku zdań dawaliśmy niekiedy poza symboliką standardową także symbolikę notacji beznawiasowej):

SYMBOL	NAZWA SYMBOLU	PRZYKŁADOWYKONTEKST	SPOSÓB ODCZYTANIA KONTEKSTU W JĘZYKU NATURALNYM
~ / N	negacja	~ p / Np	nieprawda, że p
∧ / K	koniunkcja	p ∧ q / Kpq	p i q
∨ / A	alternatywa (zwykła)	p ∨ q / Apq	p lub q
→ / C	implikacja	p → q / Cpq	jeżeli p, to q
≡ / E	ekwiwalencja	p ≡ q /Epq	p zawsze i tylko wtedy, gdy q
=	równość	x = y	x jest równe y
≠	nierówność	x ≠ y	x nie jest równe y
⇒	wynikanie	α ⇒β	z α wynika β
˅	partykularyzator	˅x(Px)	dla pewnego x: x jest P
˄	generalizator	˄x(Px)	dla każdego x: x jest P
∈	bycie-elementem	x ∈ X	x jest elementem X
aa/a	Barbara	MaP, SaM / SaP	każde M jest P, każde S jest M; zatem każde S jest P
ea/e	Celarent	MeP, SaM / SeP	żadne M nie jest P, każde S jest M;zatem żadne S nie jest P
aa/i	Datani	MaP, MaS / SiP	każde M jest P, każde M jest S;zatem pewne S jest P
ia/i	Dimaris	PiM, MaS / SiP	pewne P jest M, każde M jest S;zatem pewne S jest P

Zrezygnowaliśmy z ujednolicania w Encyklopedii pozostałej symboliki logicznej, gdyż przy próbach takiego ujednolicenia okazało się, że w zbyt wielu wypadkach powstają zasadnicze wątpliwości co do adekwatności interpretacji symboli w poszczególnych językach. Dotyczy to niestety nie tylko symboliki używanej w – nazwijmy to tak – uschematyzowanym języku naturalnym. Zamiast tego w hasłach, które zawierają symbole logiczne (i matematyczne), dajemy ich interpretacje – mamy nadzieję intuicyjnie uchwytne – w języku naturalnym.

Zrezygnowaliśmy również z różnicowania w tekście części „Idee, problemy, rezultaty” cudzysłowów metajęzykowych, cytacyjnych i metaforycznych, mając nadzieję, że konteksty ich użycia – tam, gdzie to jest naprawdę istotne – nie budzą wątpliwości, o który rodzaj cudzysłowów chodzi. Nie dajemy ponadto cudzysłowów metajęzykowych w kontekstach typu: pojęcie człowieka, gdzie „pojęcie” rozumiane bywa jako znaczenie odpowiedniej nazwy (w tym wypadku nazwy „człowiek”); nie dotyczy to kontekstów, których autorzy, mówiąc o pojęciach, mają de facto na myśli odpowiednie słowa. Wyjątkiem jest używanie specjalnego cudzysłowu dla symboli. Otóż, jeśli w jakimś kontekście ma wystąpić nie dany symbol, lecz jego metajęzykowa nazwa, umieszczamy ten symbol w cudzysłowie o kształcie: ‘…’. Sygnalizuje to, że podstawieniem kontekstu typu „Jeżeli zdanie ‘p’ jest prawdziwe, to p jest m.in. zdanie „Jeżeli zdanie „Twardowski był założycielem Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” jest prawdziwe, to Twardowski był założycielem Szkoły Lwowsko-Warszawskiej”.

8.5. Powtórzmy: przy charakterystyce twórczości przedstawicieli SLW uwzględnionych w Encyklopedii Szkoły Lwowsko-Warszawskiej opieraliśmy się po części na opracowaniach z istniejących monografii; dotyczy to przede wszystkim poglądów tych przedstawicieli SLW, którzy tworzyli w dziedzinach spoza szeroko rozumianej filozofii.

Czytelnicy łatwo zauważą, że charakterystyki twórczości wielu przedstawicieli Szkoły – zwłaszcza uznawanych za czołowych – dokonaliśmy, opierając się na własnej lekturze ich głównych tekstów: lekturze dokonanej w związku z przygotowywaniem Encyklopedii lub przy innych, wcześniejszych okazjach.

W niektórych wypadkach, kiedy nie czuliśmy się dostatecznie kompetentni w dziedzinach, których dotyczyła twórczość danego autora, a istniejące omówienia były wysoce niezadowalające, skorzystaliśmy z uprzejmości uznanych specjalistów, którzy na naszą prośbę napisali odpowiednie charakterystyki. I tak krótka charakterystyka twórczości Eidelheita pochodzi od prof. Lecha Maligradny, a obszerna charakterystyka twórczości Rasiowej – od prof. Andrzeja Jankowskiego i prof. Andrzeja Skowrona.

Jesteśmy niezwykle wdzięczni za to, że wymienieni profesorowie zechcieli podzielić się z nami swoją wiedzą w zakresie osiągnięć niektórych matematyków zaliczonych przez nas do SLW. Teksty ich są oczywiście podpisane odpowiednimi imionami i nazwiskami.

Wykorzystaliśmy na koniec streszczenia niektórych prac bohaterów naszej Encyklopedii, dokonane z naszej inicjatywy i pod naszych kierunkiem przez naszych młodszych współpracowników. Aby oddać chociaż w części sprawiedliwość ich wkładowi do zawartości Encyklopedii, wymienimy ich poniżej, odnotowując w opracowaniu czyjej twórczości w ten sposób partycypowali: (1) Krystian Bogucki (Ajdukiewicz, Dąmbska, Kokoszyńska, Ossowscy i Twardowski); (2) Mateusz Dzięcioł (Twardowski); (3) Joanna Frydrych (Ajdukiewicz i Łukasiewicz); (4) Maciej Głowacki (Leśniewski); (5) Aleksandra Gomułczak (Ajdukiewicz, Czeżowski i Tatarkiewicz); (6) Zofia Hałęza (Dąmbska); (7) Jakub Jednacz (Bandrowski, Leśniewski i Twardowski); (8) Stanisław Jędrczak (Ossowska); (9) Ignacy Kłaput (Kotarbiński); (10) Łukasz Kołodziejczyk (Kotarbińska); (11) Artur Kosecki (Blaustein); (12) Maciej Raźniak (Czeżowski, Dąmbska i Kotarbiński); (13) Krzysztof Sękowski (Władysław Witwicki); (14) Antoni Torzewski (Władysław Witwicki); (15) Bartłomiej Uzar (Łukasiewicz i Zawirski).

Pragniemy podkreślić, że we wszystkich wypadkach, z wyjątkiem tekstów podpisanych imionami i nazwiskami autorów, o których była mowa wyżej, odpowiedzialność za sformułowania, które ostatecznie znalazły się w Encyklopedii, spoczywa wyłącznie na nas.

Anna Brożek i Jacek Jadacki

1 We Wspomnieniach pisał: „Nie byłem […] uczniem [Łukasiewicza i Leśniewskiego] w tym znaczeniu, że nie wysłuchałem ani jednego ich wykładu, ale miałem przywilej poznać ich z bliska. […] Łukasiewicz […] był dla mnie szczególnie łaskawy, do tego stopnia, że można nawet mówić o czymś w rodzaju przyjaźni między nami [Bocheński 1993d^k: 116]. […] Myśl Leśniewskiego wywarła na mnie wielki wpływ, bo moje własne poglądy skrystalizowały się właśnie w starciu z tą myślą [Bocheński 1993d^k: 119]. […] Szczególnie bliski mi [był] Bolesław Sobociński” [Bocheński 1993d^k: 116]. Dodajmy, że nauczycielem matematyki Bocheńskiego w gimnazjum był Zygmunt Zawirski, który po latach recenzował jego rozprawę habilitacyjną.